Fréttablaðið - 09.09.2004, Blaðsíða 36

Slóðakort ríkisins
Örn Sigurðsson, kortadeild Máls og
menningar, skrifar:
Fyrir skömmu birtist umfjöllun í fjöl-
miðlum um hið svokallaða slóðakort
öræfanna sem umhverfisáðuneytið
hyggst láta Landmælingar Íslands gera í
samvinnu við Vegagerðina. Að sögn
ráðuneytisstjóra umhverfisráðuneytis
verða þar merktir inn þeir slóðar sem
menn mega keyra, en aðrir verða settir
á bannlista og ekki birtir á kortinu. Ég
get nú ekki orða bundist þegar ég heyri
slíka frétt á þeim tímum þegar miðstýr-
ing á að heyra sögunni til. Þetta minnir
á kortagerð í Sovétríkjunum sálugu,
þegar heilu vegirnir eða landsvæðin
voru látin hverfa af kortum, m.a. vegna
hernaðarlegs mikilvægis eða annarrar
hentistefnu stjórnvalda á hverjum tíma.
Mál og menning gaf út á síðasta ári Há-
lendiskort Íslands. Þar eru merktir inn
allir þekktir slóðar á hálendinu, sem
m.a. voru GPS-mældir af félögum í
Ferðaklúbbnum 4x4. Á því eru margir
slóðar sem ráðuneytið vill láta banna
akstur um. Mér er spurn, hvað hyggst
ríkisvaldið gera við þetta kort?
Stjórnvöld verða að skilja að það er
verkefni kortagerðarmanna að kort-
leggja landið eins og það er, en ekki
eins og ráðamenn vilja að það líti út.
Vilji yfirvöld ekki að vegirnir séu keyrð-
ir, þá er einfaldast að loka þeim. Það er
eins og að stinga höfðinu í sandinn að
taka vegi út af kortum og halda að
menn hætti að keyra þá. Það má líkja
þessu við bónda sem vill ekki fá neina
til sín í heimsókn og heimtar að bæjar-
heitið sé fjarlægt af landakortum. Það
myndi aldrei líðast, enda hefur engum
heilvita bónda dottið til hugar að bera
fram slíka ósk. Ef hann vill ekki heim-
sóknir, þá setur hann einfaldlega læst
hlið á afleggjarann að bænum. Það
sama eiga stjórnvöld að gera við við-
kvæma hálendisslóða, í stað þess að
grípa til úreltrar miðstýringar. ■
Vakin var athygli á því í Frétta-
pósti SVÞ – Samtaka verslunar og
þjónustu í síðustu viku að sam-
kvæmt nýjum tölum frá Seðla-
bankanum hefðu gjaldeyristekjur
þjóðarinnar af þjónustustarfsemi
numið 36,6% af heildargjaldeyris-
tekjunum árið 2003. Í grein sem
birtist í Fréttablaðinu í fyrradag
eftir Þorstein Þorgeirsson hag-
fræðing Samtaka iðnaðarins (SI)
segir að hér sé um misskilning að
ræða. Vegna þeirra ummæla er
rétt að birta upplýsingar Seðla-
bankans um greiðslujöfnun við út-
lönd fyrir árin 2001-2003. Þar
koma þessar tölur fram með
óyggjandi hætti.
Þorsteinn Þorgeirsson gagn-
rýnir forsvarsmenn SVÞ fyrir að
„heimfæra á þjónustugreinarnar
launa- og vaxtatekjur Íslendinga
erlendis“ og telur þá vera með því
að skreyta sig með lánsfjöðrum.
Heimildir SVÞ fyrir hinu vaxandi
hlutfalli gjaldeyristekna sem
þjónustugreinarnar afla eru að-
eins þær sem Seðlabankinn birti.
Eins og kemur fram í töflunni er
þjónustutekjunum skipt í liðina
„Ferðalög, Samgöngur og Önnur
þjónusta“. Í frétt SVÞ var aðeins
miðað við þessa liði og ekki teknir
með í reikninginn liðirnir „Vaxta-
tekjur og arður“ og „Vinnulaun“
eins og hagfræðingurinn virðist
álykta.
Erfitt er að skilja á efni grein-
ar Þorsteins hvað honum gengur
til, því hvergi kemur fram hjá
honum að upplýsingar SVÞ séu
rangar og hann vilji leiðrétta stað-
reyndavillur. Hins vegar er skilj-
anlegt að hagfræðingur SI reyni
að draga fram rök fyrir mikilvægi
iðnaðarins. Það gerir hann í löngu
og ítarlegu spjalli um margvísleg-
ar innlendar og erlendar forsend-
ur fyrir atvinnulífsþróuninni og
kemur víða við.
Í grein sinni áætlar Þorsteinn
að 63% af gjaldeyristekjum þjóð-
arbúsins í ár komi frá fram-
leiðslugreinunum og að í lok ára-
tugarins verði iðnaður orðinn
stærsta einstaka greinin í gjald-
eyrisöfluninni. Forvitnilegt væri
að fá forsendur fyrir þessari áætl-
un því hér eru mikil tíðindi á ferð-
inni.
Það er alþekkt hagfræðilegt
lögmál að allar atvinnugreinar
styðja hverja aðra og eru hverri
annarri háðar. Erfitt er því að
færa rök fyrir því að ein atvinnu-
grein sé mikilvægari annarri eins
og reynt er að gera í umræddri
grein. Iðnfyrirtæki ættu t.d. erfitt
með útflutning á vörum sínum
nema með hjálp öflugrar flutn-
ingaþjónustu. Einnig er mikil-
vægt að átta sig á í þessu sam-
bandi að atvinnulífið þróast sífellt
meira í þá átt að skilin milli at-
vinnugreina verða óljósari.
Þannig má taka dæmi af hátækni-
fyrirtækjum sem oft teljast til
iðnfyrirtækja en eru jafnframt að
stórum hluta til þjónustufyrir-
tæki. Það sem skilur eitt slíkt
fyrirtæki frá öðru er oft þjónust-
an sem veitt er. Þannig byggist
samkeppni milli fyrirtækja veru-
lega á þjónustustiginu. Það breyt-
ir engu með hvaða slagorðum
menn slá um sig og mega vel kalla
þjóðfélag okkar „nútímafram-
leiðslu- og viðskiptaþjóð“. ■
Ég hélt kannski að ég hefði
kannski ánetjast einhverjum sér-
trúarsöfnuði, eins og amerískur
hvalavinur hefði ég heillast um of
af ljósmyndunum hans RAXA af
,,landinu sem hverfur“, hélt að
Ómar hefði ruglað mann í ríminu.
Ég hafði ferðast víða en ég hafði
ekki farið nákvæmlega um svæð-
ið sem skyldi sökkt fyrir Alcoa.
Ég bjóst við að sjá einhvern
gróður en að sjá að svæðið sem
skal fórna er nánast algróið var
eiginlega áfall. Gróðurinn vex eftir
því sem nær dregur Brúarárjökli.
Að þar skuli jarðvegurinn vera
margir metrar að þykkt og lyng al-
veg upp að Töfrafossi bjóst ég ekki
við. Ég hélt að myndirnar hans
Raxa hefðu verið ,,of flottar“, að
þær sýndu ekki raunveruleikann.
Því miður, svæðið er flottara,
margfalt flottara og stærra.
Dauður leir
Sá sem hefur horft yfir vinnu-
svæðið af Sandfelli, útsýnisstað
Landsvirkjunar hefur ekki séð
svæðið sem skal fórna. Menn
horfa á gröfur atast og halda að
þetta sé allt en þetta er aðeins
0.1% af fórninni. Sannleikurinn er
sá að fegurðin teygir sig 20 kíló-
metra inn dalinn, það er furðulegt
að sjá Kárahnjúk í fjarska, eins og
Bláfjöll séð frá Reykjavík og vita
að innan örfárra ára verður þess-
um stað breytt í dauðan leir.
Snæfell, Kverkfjöll, Trölla-
dyngja, Dyngjufjöll og Herðu-
breið ramma inn dýrmætasta og
stórbrotnasta hluta náttúru Ís-
lands og kannski heimsins. Þetta
er ótrúlegt og magnað svæði EN
ÞAÐ ER LÍTIÐ. Lítið stærra en
Árnessýsla. Það rúmast inni í
hring með 30 km radíus. Þetta
eru vegleysur en engar enda-
leysur. Ísland er ekki stærra að
innan heldur en að utan. Hálend-
ið er lítið, mjög lítið. Þarna er
verið að fórna þéttgrónu svæði,
einu af fáum sem heldur uppi
einhverju dýralífi. Siv sagði að
dýrin gætu farið annað. Þau fara
ekkert annað. Það er ekkert ann-
að og fara.
Ég vissi að það væri hætta á
uppblæstri en skildi ekki hætt-
una fyrr en ég sá hana með ber-
um augum. Það á að skera í gróð-
urþekjuna 40 kílómetra langt
rofabarð. Fyrir neðan á að vera
lón sem er varla hægt að kalla
lón, megnið af svæðinu verður á
þurru hvert vor og fram á sumar.
Menn verða að ímynda sér
hvernig lóninu er ætlað að
drekkja þessum dal dýra og
gróðurs til þess eins að lækka
aftur svo öllum verði ömurleik-
inn ljós. Þetta verður ekki fallegt
heiðarvatn. Drulla mun þekja
alla bakka. Gróðurbrekkur verða
hættulegar drullubrekkur, hætta
á að menn renni ofan í lónið. Að-
gerðir til að hefta sandfok eru
bara meiri eyðilegging, skurðir
og garðar og vonlaust verk þar
að auki. Farðu upp í Hallgríms-
kirkjuturn. Reyndu að ímynda
þér að öll borgin sé dauður leir,
alla leið upp í Breiðholt og
Grafarvog. Láttu hann svo fjúka.
Veltu fyrir þér hvað gæti heft
fokið. Ekkert.
Ekki hrein orka
Sá sem hefur séð himininn
myrkvast af foki frá svæði á
stærð við fótboltavöll getur rétt
ímyndað sér hvað gerist þegar
svæði á stærð við Reykjavík kem-
ur úr kafi að vori, þakið aur og
sandi, fullt af dauðum gróðri og
undir honum: 6 metrar af mold
sem bíður þess eins að fjúka yfir
landið.
Það er ótrúlegt að Austfirðing-
ar hafi ekki gert uppreisn gegn
þessum voðaverkum. Þeim er ætl-
að að fá þetta allt í hausinn.
Tveggja daga vatnsstaða í flóð-
unum í ágúst skildi eftir sig 40 sm
lag af drullu ofan á gróðrinum við
Sauðá. Þá er ekki meðtalið stór-
grýtið og grófari möl sem Jökla
ryður fram. Áin er líkari fljótandi
steypu en hreinu vatni.
Framreiknið þetta um tvö ár,
10 ár, 40 ár. Aðeins 1sm á dag eru
3 metrar á ári! Hversu lengi á
þetta fyrirbæri að endast? Á að
moka efninu burt? Nei, það myndi
kosta meira en bygging stíflunn-
ar. Ég vissi að þetta væri glæfra-
legt en að það skyldi vera á svona
ofboðslegum skala gat ég ekki
gert mér grein fyrir. Þetta er ekki
endurnýjanleg orka. Hún er hugs-
uð til örfárra ára.
Gróðurmassinn gerir það að
verkum að virkjunin mun menga
meira en kolaorkuver þegar
gróðurinn rotnar. Þetta er EKKI
hrein orka. Það er hreint ótrúlegt
að vísindamenn landsins skyldu
láta áróður um hreina orku yfir
sig ganga án þess að leiðrétta vit-
leysuna. Hjarta landsins mun líta
út eins og kolanáma. Það er ljótt
að sjá þetta virðingarleysi.
Glussi og olía rennur dag hvern
úr vélum Impregilo ofan í grunn-
vatnið, gjöf okkar til barna-
barnabarnanna.
Píramídarnir smáir í samanburði
Ég hélt að þetta væri erfið ferð,
fyrir fáa útvalda, ómögulegt að
komast að helstu perlunum og
bara fyrir harðasta fjallafólk. Það
var ekki rétt. Þetta var auðveld
ferð upp eftir Jöklu og Kringilsá,
engar skriður eða klettar, gengið í
gróðri nánast alla leiðina. Í ferð-
inni var tveggja ára barn á baki
föður síns, sjö ára stelpur og sjö-
tugur læknir. Allir bláir af berja-
áti.
Þarna vaxa krækiber og bláber
upp í rúmlega 600 metra hæð. Ef
einhver staður í heiminum má
kalla sig þjóðgarð er það þessi
staður. Þarna eru stórkostleg
gljúfur, fossar og flúðir og litir
sem eru nánast óraunverulegir.
Jarðsagan sem þarna birtist í set-
hjöllum gerir píramídana smáa í
samanburðinum.
Ég gat ekki sagt með fullri
sannfæringu að það yrði að hætta
við þessa virkjun án þess að hafa
gengið upp með Jöklu. Hélt að
þetta væri komið of langt, búið að
skemma of mikið. Eftir að hafa
farið niður að heitu laugunum við
Lindur er algerlega augljóst að
þetta lón má aldrei fyllast.
ALDREI NOKKRU SINNI. Þú
skilur mig ef þú gengur upp með
Jöklu. Framkvæmdasvæðið virð-
ist stórt, það er örlítið miðað við
eyðinguna sem er yfirvofandi.
Lónið má aldrei fyllast. Þetta er á
allt öðrum skala en nokkuð annað
verk Landsvirkjunar. Að þetta
fyrirtæki okkar Íslendingja skuli
standa fyrir svona skemmdar-
verkum er hreint út sagt hræði-
legt. Þessi orð eru ekki höfð eftir
mér. Þau eru höfð eftir verkfræð-
ingi sem neyddist til að vinna við
þetta.
Geðdeildir munu fyllast
„Það hafði enginn komið þang-
að,“ segja menn eins og það sé til
marks um hversu ómerkilegt
land þetta sé. Eins og rennsli
gegnum bílalúgu sé orðið gildis-
matið. Í mínu ungdæmi hét það
„ósnortið“ ef enginn hafði komið
á stað og það gaf honum aukið
gildi. Það var þetta sem gerði Ís-
land heilagt en EKKI ÓMERKI-
LEGT. Það var ríkidæmið sem
heimurinn öfundaði okkur af.
Helsta ástæðan fyrir því að
menn bera virðingu fyrir okkur.
Hvað breyttist? Við fórnum því
fyrir hvað? Ál? Vissir þú að á
hverju ári henda Bandaríkja-
menn gosdósum sem nemur tvö-
faldri ársframleiðslu Alcoa á
Reyðarfirði? Hvaða sóun höfum
við kosið að þjóna? Endurvinnsla
hefði sparað tvær Kárahnjúka-
virkjanir.
Atvinnu? Bechtel er að reisa
1800 manna afgirtar vinnubúðir
til að byggja álverið í Reyðarfirði.
Hvað væri auðveldara en að spyr-
ja helminginn hvort þeir vildu
ekki vera eftir, hálft ár í senn og
vinna sér inn fyrir fæði og hús-
næði. Verkalýðshreyfingin hefur
gefið tóninn. Hér má fara illa með
útlendinga.
Fyrir velferðarkerfið heldur
þjóðin. Landsvirkjun tapaði 650
milljónum á fyrri hluta ársins. Ef
Kárahnjúkavirkjun tapar líka
mun hún soga til sín fé sem hefði
betur farið í velferðarkerfið. Ekki
veitir af. Það þarf öflugan viðbún-
að ef lónið fyllist. Geðdeildir
landsins munu fyllast af við-
kvæmum sálum.
Fyrir einnota áldósir
Að hætta við er herkostnaður sem
við verðum að leggja á okkur til
að átta okkur í eitt skipti fyrir öll
á því að landið skiptir okkur máli,
að fegurðin er undirstaða mikil-
vægustu atvinnugreinanna, virð-
ingar okkar í heiminum, ímyndar
vöru og fyrirtækja og sjálfsvirð-
ingar okkar yfirleitt. Ef við glöt-
um hvoru tveggja fyrir einnota
áldósir höfum við fórnað öllu
fyrir ekkert. ■
9. september 2004 FIMMTUDAGUR 24
Landið sem má ekki hverfa
ANDRI SNÆR MAGNASON
RITHÖFUNDUR
UMRÆÐAN
UMHVERFISSLYS
Á HÁLENDINU
EMIL B. KARLSSON
SAMTÖKUM VERSLUNAR OG ÞJÓNUSTU
UMRÆÐAN
GJALDEYRISÖFLUN
ATVINNUGREINA
ÓSNERT VÍÐERNI Lynggróið berjaland ofan við mikla flúða- og fossaröð í Kringilsá,
u.þ.b. 17 kílómetra frá Kárahnjúkum. Dæmi um gróðurlendi sem verður ýmist á 30 metra
dýpi eða dauður leir og mold, hvert vor og fram á sumar.
Sá sem hefur séð
himinninn myrkvast
af foki frá svæði á stærð við
fótboltavöll getur rétt
ímyndað sér hvað gerist
þegar svæði á stærð við
Reykjavík kemur úr kafi að
vori, þakið aur og sandi,
fullt af dauðum gróðri
og undir honum: 6 metrar
af mold sem bíða þess eins
að fjúka yfir landið.
,,
GJALDEYRISTEKJUR 2001 -2003
Milljónir króna 2001 2002 2003
Útflutningur alls, fob 196.582 204.303 182.580
Sjávarafurðir 122.046 128.592 113.693
Ál og kísiljárn 44.412 43.507 40.276
Skip og flugvélar 3.311 2.330 1.382
Annað 26.813 29.874 27.229
Þjónustutekjur alls 106.485 104.499 105.231
Ferðalög 22.881 22.835 24.531
Samgöngur 50.878 51.685 51.310
Önnur þjónusta 32.726 29.979 29.390
Vextir og aðrar þáttatekjur -25.244 -19.284 -18.565
Vaxtatekjur og arður 11.038 11.694 10.944
Vaxtagjöld og arður -41.521 -35.693 -35.280
Vinnulaun, nettó 5.239 4.715 5.771
Heimild: Seðlabanki Íslands. Úr töflu um „Greiðslujöfnuð við útlönd 1990 - 2003“
Gjaldeyrisöflun
þjónustugreina
BRÉF TIL BLAÐSINS
36-37 (24-25) Umræðan 8.9.2004 15:10 Page 2