Fréttablaðið - 23.09.2004, Blaðsíða 26
Gölluð samningatækni?
Morgunblaðið skýrir frá því í gær að átta
lögreglumenn sem skipuðu svokallaðan
samningahóp ríkislögreglustjóraem-
bættisins hafi sagt upp störfum sem
samningamenn. Hafi þeir talið starfið
stórlega vanmetið og illa launað. Tilraun-
ir til að fá leiðréttingu hjá yfirboðara sín-
um hafi ekki borið árangur og því hafi
þeir hætt störfum. Fréttin
vekur menn óneitanlega
til umhugsunar um hvort
nægilegur töggur hafi
verið í samninga-
hópnum sem
hafði meðal ann-
ars það verk-
efni að eiga
við vopnaða
menn í uppnámi, mannræningja og
aðra slíka, sefa þá og koma þeim niður á
jörðina og fallast á uppgjöf. Úr því að
samningamönnunum með alla sína lærðu
tækni tókst ekki að fá Harald Johannesson
ríkislögreglustjóra til að fallast á einfaldar
og réttmætar launakröfur, hvernig hefði
þeim þá gengið í viðureign við ósveigjan-
lega afbrotamenn?
Álitshnekkir
Dan Rather, hinn víðkunni fréttamaður
bandarísku sjónvarpsstöðvarinnar CBS, er
í vondum málum eftir að sannað þykir að
skjöl sem hann hampaði og sýna áttu
fram á að Bush forseti hefði á sínum
tíma verið vikið úr þjóðvarðliðinu í Texas
voru fölsuð. Hefur Rather neyðst til að
biðjast opinberlega afsökunar vegna
málsins. CBS hefur notið mikils álits sem
trúverðug fréttastöð þannig að áfallið snýr
ekki að Rather einum. Þetta er svo sem
ekki í fyrsta skipti sem fjölmiðlar láta ginn-
ast af fölsuðum skjölum en einhvern veg-
inn hefðu menn haldið að fyrirfram væri
tortyggilegt og ástæða til að sýna að-
gæslu og efa þegar óþekkt skjöl með
bombufrétt um fortíð Bush koma óvænt
fram í aðdraganda forseta-
kosninga. Meðal fjölmiðla-
manna vestanhafs er mikil
andúð á Bush forseta
og því miður er ekki
óhugsandi að sú
afstaða hafi blindað
menn í þessu máli;
óskhyggja hafi
ráðið ferðinni.
Grunnskólakennarar á Íslandi
þiggja lág laun fyrir störf sín og
hafa gert það lengi. Verulegur
hluti fólksins í landinu hlýtur því
í reynd að vilja, að kennarar séu
láglaunastétt, því að ella hefðu
stjórnvöld væntanlega séð sér
hag í að veita meira fé til mennta-
mála, svo að hægt væri að greiða
kennurum hærri laun. En því
hefur ekki verið að heilsa. Mennt-
un hefur ekki verið forgangsverk-
efni, heldur hafa skólamál jafnan
verið látin sitja á hakanum, svo
sem m.a. naumar fjárveitingar
ríkis og byggða til menntamála
vitna um. Fjárframlög til mennt-
unarmála hafa þó aukizt talsvert í
uppsveiflu síðustu ára, m.a. vegna
löngu tímabærrar kauphækkunar
handa framhaldsskólakennurum
fyrir fáeinum árum að loknu átta
vikna verkfalli. Kennsla er mikil-
vægt starf og ætti því að útheimta
mikla og góða menntun og gefa
vel af sér.
Hvað þarf til þess, að hug-
sjónin um kennara sem hálauna-
stétt geti orðið að veruleika? Hvað
þurfti til þess, að draumsýnin um
lækna sem hálaunastétt í Sovét-
ríkjunum gæti rætzt? Svarið er
hið sama í báðum dæmum: það
þarf að breyta skipulaginu. Það
þarf að jafna launakjör kynjanna,
til að svo nefndar kvennastéttir
þurfi ekki að una lágum launum.
Og það þarf að aflétta opinberri
einokun og gefa einkaframtaki,
frelsi og fjölbreytni lausari
taum – leyfa þúsund blómum að
blómstra, eins og Maó formaður
sagði í öðru samhengi. Á þetta
vantar enn hér heima, enda þótt
fjölbreytni í skólastarfi hafi
aukizt umtalsvert undangengin
ár. Hér er við ramman reip að
draga, og fyrirstaðan virðist búa
ekki sízt í kennurum sjálfum.
Vandinn er margþættur. Nær
allir grunnskólakennarar hafa
einn og sama vinnuveitanda: nú
sveitarfélögin, áður ríkisvaldið.
Þetta fyrirkomulag er ekki að öllu
leyti heppilegt m.a. vegna þess, að
sveitarfélögin standa misvel og
miður stæðar byggðir draga laun
kennara niður á heildina litið.
Miðstjórn menntamálanna gerir
þau þung í vöfum, og kostir
dreifðrar ábyrgðar fá ekki að
njóta sín til fulls. Annar angi
vandans er sá, að kennarar geta
beitt samtakamætti gegn sameig-
inlegum vinnuveitanda sínum til
að loka skólunum eins og nú hefur
gerzt einu sinni enn. Þessi leið
stæði þeim ekki opin, ef þeir ynnu
á víð og dreif og semdu hver og
einn við marga ólíka vinnuveit-
endur, enda gerðist þess þá varla
þörf að leggja niður vinnu í kjara-
bótaskyni, því að þá væru launa-
kjör kennara líklega að jafnaði
mun betri en þau eru nú.
Ef kennarar gætu valið á milli
vinnuveitenda eins og langflestir
aðrir launþegar, þá störfuðu hér
hlið við hlið ríkisskólar – eða
réttara sagt skólar, sem sveitar-
félögin starfrækja eða styrkja,
úr því að við erum að tala um
grunnskóla – og einkaskólar.
Skólunum væri öllum uppálagt
að kenna sameiginlegt grunn-
námsefni, svo sem nú er, og al-
mannavaldið hefði eftirlit með
framkvæmdinni, en skólarnir
hefðu að öðru leyti frjálsar
hendur til fara eigin leiðir til að
koma til móts við óskir og þarfir
barna og foreldra. Þeir væru því
ólíkir, af því að fólk er ólíkt, og
foreldrar þyrftu að hafa fyrir því
að kynna sér, hvað væri í boði í
hverjum skóla. Foreldrar myndu
þá ekki endilega velja skóla
handa börnum sínum eftir bú-
setu, eins og nú tíðkast, heldur
eftir þeim árangri, sem skólarnir
hefðu náð, og því orði, sem af
þeim færi. Skólarnir myndu
keppa hver við annan og eflast
af. Þessi lýsing ætti að hljóma
kunnuglega, því að einmitt þan-
nig er háskólastigið í landinu að
verða. Það er liðin tíð, að Háskóli
Íslands steypi alla stúdenta í
sama mót, og nú eru margir há-
skólar í landinu. Menn fara ekki í
Háskólann á Hólum af því, að
þeir búa í Skagafirði, heldur af
því að þeir hafa hug á búnaðar-
fræðum o.fl. Þessi hugsun – þessi
aukna eftirsókn eftir fjölbreytni
– er nú smám saman að ryðja
sér til rúms í framhaldsskólun-
um og þyrfti að koma til frekari
skoðunar einnig í grunnskólum.
Skipulagsbreytingu skólamál-
anna í þessa veru þyrfti að fylgja
aukið fjárstreymi til mennta-
mála. Annaðhvort þyrfti al-
mannavaldið að leggja skólunum
til meira fé en það gerir nú eða
leyfa þeim að afla fjár á eigin
spýtur, t.d. með því að leggja hóf-
leg gjöld á nemendur eða með
því að stofna til samstarfs við
einkafyrirtæki eins og nú er tek-
ið að færast í vöxt í háskólum og
einnig á öðrum skólastigum í
nokkrum nálægum löndum. Hér
heima kaupa menn t.d. lestrar-
kennslu handa börnum sínum í
stórum stíl, svo að börnin séu
vel læs, þegar þau koma fyrst í
skólann. Hyggilegast væri e.t.v.
að afla fjár eftir öllum þessum
leiðum í ýmsum hlutföllum til
að sætta ólík sjónarmið. Kennar-
ar ættu því að segja við við-
semjendur sína: við skulum bæta
skólana, ef þið hækkið launin
eða veitið okkur frelsi til
að keppa innbyrðis og afla fjár
á eigin spýtur – helzt hvort
tveggja. Og sveitarfélögin ættu
að taka boðinu fagnandi. ■
Á vordögum þegar skipan Ólafs Barkar Þorvaldssonar íembætti hæstaréttardómara var í brennidepli í þjóðfé-lagsumræðunni vegna gagnrýni sem hún sætti frá jafn-
réttisráði og umboðsmanni alþingis hafði Björn Bjarnason
dómsmálaráðherra á orði að skoða þyrfti aðrar aðferðir við
skipun dómara í réttinn en við lýði hafa verið. Undir þetta var
tekið hér í blaðinu og víðar en því miður hefur ekkert gerst í
málinu. Ráðherrann hefur ekki fylgt orðum sínum eftir. Tæki-
færið til þess á sumarþinginu var ekki notað. Það hlýtur að
verða eitt af verkefnum alþingis þegar það kemur saman í
næsta mánuði að taka þetta mál upp og finna á því viðunandi
lausn. Óviðunandi er að skipun í dómaraembætti í mikilvæg-
asta dómstól þjóðarinnar sé í höndum eins fulltrúa fram-
kvæmdavaldsins án þess að nokkrar reglur leiðbeini eða mæli
fyrir um hvernig standa eigi að verki.
Í sambandi við þá skipun sem nú stendur fyrir dyrum hefur
verið gagnrýnt hvernig hæstiréttur sinnir þeirri lögboðnu skyldu
sinni að veita umsögn um umsækjendur. Bent hefur verið á að rétt-
urinn sé ósamkvæmur sjálfum sér og vinnubrögðin ólík frá einum
tíma til annars hvað varðar mat á menntun og reynslu umsækj-
enda og framsetningu umsagnar; stundum sé talað um hverjir séu
„heppilegastir“ fyrir réttinn og stundum sé umsækjendum raðað
eftir matskerfi sem óljóst er á hvaða grundvelli er byggt. Þá
vekur athygli að einstakir dómarar senda frá sér persónuleg með-
mæli með einstökum umsækjendum án þess að láta nokkur rök
fylgja. Gagnrýni á þetta háttalag er eðlileg og réttmæt. Þegar leik-
reglur við skipan dómara í hæstarétt verða endurskoðaðar þarf að
skýra og skerpa sérstaklega á því með hvaða hætti umsagnaraðil-
ar setja fram álit sitt og tillögur.
Raunar er hæstiréttur ekki einn á báti hvað þetta varðar.
Öðru nær. Mikill losarabragur er á því hvernig opinberar
stjórnir, nefndir og ráð fara með umsagnarhlutverk sitt þegar
um skipun í embætti er að ræða. Hrein undantekning mun að
slíkur aðili hafi sett sér reglur eða viðmiðanir sem stuðst er
við þegar umsögn er látin í té. Fyrir vikið eru umsagnir um em-
bætti iðulega taldar léttvægar og veitingarvaldið hverju sinni
sniðgengur þær eftir þörfum nema skýr lagafyrirmæli banni
það. Stundum fá menn ekki varist þeirri hugsun að umsagnar-
aðilar kjósi að hafa umsagnir sínar óljósar til að skapa svigrúm
um skipun í embætti eða fela óeiningu í eigin röðum. Þannig
hljóta margir að hafa staldrað við vinnubrögð þjóðleikhússráðs
í síðustu viku þegar það sinnti lögboðinni umsagnarskyldu sinni
um umsækjendur um embætti þjóðleikhússtjóra á þann hátt að
mæla án nokkurs rökstuðnings með sex af átján umsækjendum.
Komið hefur fram að ráðið taldi sig hafa „fjallað rækilega“ um
umsóknirnar en ekki er að sjá að sú vinna hafi skilað sér í
bréfið sem ráðið sendi menntamálaráðherra. Ekkert hefur
komið fram sem skýrir hvað varð til þess að sumir umsækjenda
hlutu meðmæli en aðrir ekki.
Í ljósi þessa virðist tímabært að alþingi ræði einnig hvort setja
þurfi einhvern regluramma utan um það umsagnarhlutverk sem
það hefur með lögum falið ýmsum aðilum í þjóðfélaginu. ■
23. september 2004 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Lögboðnar umsagnir um embætti byggja á
óskýrum grundvelli.
Samræmdar
reglur skortir
Hlið við hlið
ORÐRÉTT
Jafnréttissinni í fótbolta
Í þessu liði okkar var líka kven-
maður, Björk Vilhelmsdóttir
stjórnarformaður Fasteignastofu
borgarinnar. Hún hvatti okkur
til dáða og færði okkur vatn.
Dagur B. Eggertsson borgarfulltrúi
DV 22. september
Skyr bjargar verkfallinu
Að vísu er krakkinn minn einn
heima en hann er nú orðinn
þrettán ára gamall þannig að
það er ekki vandamál. Ég hef
einna helst áhyggjur af því að
hann fái ekki nóg að borða og
hann getur jú alltaf fengið sér
skyr. Ég hef því ekki áhyggjur af
verkfallinu og sonurinn er
áskaplega glaður yfir þessu öllu.
Sigurður Sveinsson, faðir, útibús-
stjóri og þjóðhetja
DV 22. september
Ef, ef, ef...
Auðvitað hefði ég getað farið í
viðskiptafræði og verið með 300
þúsund kall í laun.
Elías Gunnar Þorbjörnsson kennari
Morgunblaðið 22. september
Oh no. Not again!
Ég mun beita mér fyrir því að
borgarfulltrúar í Reykjavík,
borgarstjórnin, að það verði
kynnt fyrir henni hvaða mögu-
leikar eru á þessu sviði og jafn-
framt hvað það mun kosta að
ljósleiðaravæða heimilin í land-
inu.
Alfreð Þorsteinsson á borgarstjórn-
arfundi
Morgunblaðið 22. september
Fögnum fákeppni
Spurt hefur verið: Hvernig ætti
að bregðast við aukinni fákeppni
á Íslandi? Mitt svar er: Með
fögnuði.
Snjólfur Ólafsson, prófessor
Morgunblaðið 22. september
FRÁ DEGI TIL DAGS
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Í DAG
VERKFALL KENNARA
ÞORVALDUR
GYLFASON
Kennarar ættu því
að segja við við-
semjendur sína: við skulum
bæta skólana, ef þið hækkið
launin eða veitið okkur
frelsi til að keppa innbyrðis
og afla fjár á eigin spýtur –
helzt hvort tveggja.
,,
26-39 (26-27) skodun 22.9.2004 15:53 Page 2