Fréttablaðið - 21.10.2004, Blaðsíða 26

Miðbaugs-Gínea heitir land og var
spænsk nýlenda í 190 ár og hefur
verið sjálfstætt ríki síðan 1968.
Obiang Nguem Mbasogo forseti
hefur stjórnað þessu litla landi í
vestanverðri Afríku með harðri
hendi síðan 1979, en það ár rændi
hann völdunum af blóði drifnum
frænda sínum í vopnaðri upp-
reisn. Obiang forseta hefur tekizt
að sitja að völdum æ síðan með
því að fylla ríkisstjórn sína af
frændum og vinum, fangelsa og
pynda andstæðinga sína og svind-
la grimmt í kosningum (eitt árið
fékk hann 99% atkvæða). Og nú
hefur þetta skuldum vafða og vol-
aða land, þar sem tíunda hvert
barn deyr í fæðingu og meðalæv-
in er ekki nema rösk 50 ár, fullar
hendur fjár í krafti olíufunda á
hafsbotni fyrir fáeinum árum.
Landsframleiðsla á mann hefur
vaxið um fjórðung á hverju ári s.l.
áratug: það gerir tæpa tíföldun á
tíu árum.
Og hvernig hefur olíuarðinum
verið varið? Til að efla menntun?
Aðeins fjórðungur allra unglinga
sækir framhaldsskóla. Til að bæta
heilbrigðisþjónustu? Miðbaugs-
Gínea ver 2% af þjóðartekjum til
heilbrigðismála á móti 9-10% hér
heima. Undanfarin ár hafa forset-
inn og frændur hans og vinir reist
sér marmarahallir heima fyrir og
keypt sér hús um allan heim. Elzti
sonur forsetans og væntanlegur
arftaki er nú sjávarútvegs-, skóg-
arhöggs- og umhverfisráðherra
og brytjar niður skóga landsins og
selur timbrið til útlanda og hirðir
arðinn sjálfur og heldur sig rík-
mannlega í Hollywood, París og
Ríó lungann úr árinu og ekur þar
um á Bentley, Lamborghini og
Rolls Royce á víxl. Litli bróðir
hans er olíuráðherra og sér um
samskiptin við olíufyrirtækin í
Texas, sem hirða obbann af olíu-
gróðanum gegn hæfilegri þóknun
handa frændgarði forsetans.
Bræður forsetans stjórna herafl-
anum og leyniþjónustunni. Fólkið
heldur áfram að lifa frá hendinni
til munnsins: meðaltekjur á mann
eru röskir tveir dollarar á dag.
Það eru engar bókabúðir í landinu
og ekkert bókasafn. Ríkissjón-
varpið lýsti því yfir fyrir nokkru í
fréttatíma, að forsetinn væri guð.
Bush Bandaríkjaforseti tók á móti
þessum starfsbróður sínum í
Hvíta húsinu í september 2002.
Fyrr á þessu ári var gerð til-
raun til valdaráns í Miðbaugs-
Gíneu, sem væri varla í frásögur
færandi nema fyrir þá sök, að
brezka dagblaðið Guardian upp-
lýsti fyrir fáeinum dögum, að
bandaríska varnarmálaráðuneytið
og leyniþjónustan CIA kunna að
vera viðriðnar málið. (Mark
Thatcher, sonur Margrétar fyrrv.
forsætisráðherra Bretlands, bíður
nú dóms í Suður-Afríku fyrir mein-
ta aðild sína.) Bandaríkjamenn
eiga hagsmuna að gæta í Mið-
baugs-Gíneu. Þeir flytja inn 60%
af allri olíu, sem þeir brenna, þar
af fimmtung frá Austurlöndum
nær og sjöttung frá Afríku. Banda-
ríkjastjórn ætlar, að Afríkulönd,
einkum Nígería og Angóla, muni
sjá Bandaríkjunum fyrir fjórðungi
allrar innfluttrar olíu eftir nokkur
ár. Miðbaugs-Gínea gengur því
ekki að ófyrirsynju undir nafninu
Nýja-Kúveit. Hví skyldi Banda-
ríkjastjórn ekki hyggja á fótfestu
nálægt olíulindum Afríku eins og í
Austurlöndum nær?
Nær helmingurinn af inn-
fluttri olíu til Bandaríkjanna er
bensín. Bandaríkjamenn virðast
margir líta á aðgang að ódýru
bensíni sem heilagan rétt – svo
heilagan, að bensíngjald kemur
ekki til álita. Kaninn heldur því
áfram að kaupa bensín víðs veg-
ar að fyrir ógrynni fjár, og sá
fimmtungur bensínfjárins, sem
rennur til Sádi-Arabíu, er sann-
kallaður blóðpeningur og er not-
aður m.a. til að starfrækja út-
ungunarstöðvar hryðjuverka-
manna. Bush forseti hefur samt
engin skýr áform um að draga
úr innflutningi olíu frá
Arabalöndum, enda er fjöl-
skylda hans í nánu vinfengi við
konungsfjölskylduna í Sádi-Ar-
abíu. Olíuverð er nú í sögulegu
hámarki, m.a. vegna mikillar
eftirsóknar eftir olíu í Kína að
undanförnu og vegna stríðsins í
Írak og átaka í Nígeríu, Rúss-
landi og víðar: olía er næstum
aldrei til friðs, nema í Noregi.
Ófriðurinn í kringum olíulind-
ir heimsins er samt ekki bundinn
við frumstæðar þjóðir. Stríðið í
Írak ýtir undir áleitnar grun-
semdir um, að Bandaríkjamenn
séu á höttunum eftir olíunni þar.
Eina byggingin, sem Bandaríkja-
her sló skjaldborg um í Bagdad
eftir innrásina var – nema hvað?
– olíuráðuneytið. John Kerry, for-
setaframbjóðandi demókrata,
vakti athygli á þessu í fyrsta
sjónvarpseinvígi hans og Bush
forseta um daginn. Bandaríkja-
stjórn væri í lófa lagið að inn-
heimta bensíngjald, sem dygði til
að taka fyrir olíukaup frá Austur-
löndum nær. Evrópa, Japan, Ind-
land og Kína þyrftu helzt að snú-
ast á sömu sveif. Aðrir kaupend-
ur gætu aldrei fyllt skarðið.
Bensín í Bandaríkjunum þyrfti
samt ekki að kosta meira en í
Evrópu. Þannig væri trúlega
hægt að stilla til friðar þarna
austur frá og kippa um leið fótun-
um undan hryðjuverkamönnum.
En ríkisstjórn Bush virðist ekki
hafa hug á friði upp á þau býti. ■
U m miðjan áttunda áratuginn blöskraði Bandaríkjastjórn svohótanir og kröfugirni íslenskra stjórnvalda að hún íhugaði íalvöru að segja upp varnarsamningi landanna og lét jafn-
framt með leynd kanna hvort hægt væri að halda uppi vörnum og
eftirliti á Norður-Atlantshafi án liðveislu Íslendinga. Var það mat
embættismanna í Washington að Íslendingar væru svo ótraustir og
kröfuharðir bandamenn að vera kynni að Bandaríkjamenn sættu sig
ekki við fórnarkostnaðinn sem því fylgdi að halda þeim góðum.
Þessar upplýsingar komu fram í fyrirlestri Guðna Th. Jóhannes-
sonar sagnfræðings á fundi Sagnfræðingafélags Íslands fyrr í vik-
unni eins og greint var frá hér í blaðinu á þriðjudaginn. Athyglisvert
er að það var ekki vinstri stjórn sem að þessu sinni gekk svona fram
af Bandaríkjamönnum heldur ríkisstjórn sjálfstæðismanna og fram-
sóknarmanna. Yfirleitt hefur verið talið að sjálfstæðismenn vildu
ekki nota varnarstöðina í Keflavík og aðild Íslands að Atlantshafs-
bandalaginu sem fjárhagslega skiptimynt, svo sem í landhelgisstríð-
unum, en nýjar rannsóknir sagnfræðinga benda til þess að forystu-
menn Sjálfstæðisflokksins hafi ekkert síður en leiðtogar vinstri
flokkanna hagað sér með slíkum hætti.
En stjórnmálamenn eru raunar ekki einir sekir um að rugla sam-
an vörnum landsins og öðrum hagsmunum. Á sjötta áratugnum og á
hinum áttunda var krafan um úrsögn úr Atlantshafsbandalaginu og
brottför varnarliðsins borin fram á fjöldafundum sem þúsundir
manna sóttu. Verkalýðshreyfingin tók undir og beitti samtakamætti
sínum í þágu þessa málstaðar. Skoðanakannanir sýndu að þessi við-
horf áttu ríkan hljómgrunn með þjóðinni. Þorri Íslendinga sá ekkert
athugavert við þennan hugsunarhátt.
Og þetta er ekki bara sagnfræði. Þótt styðja megi það sterkum
rökum að æskilegt sé að hafa bandarískt varnarlið á Íslandi fer ekki
milli mála að áhyggjur manna, jafnt stjórnvalda sem stéttarsamtaka,
um þessar mundir af brottför hermannanna ráðast ekkert síður af
fjárhagslegum og atvinnulegum hagsmunum en öryggissjónarmið-
um. Menn óttast meira atvinnubrest á Suðurnesjum en að Ísland sé
óvarið.
Það er umhugsunarefni hve orð eins og „græðgi“ og „frekja“
koma oft fyrir í endurminningum og trúnaðarskjölum erlendra
stjórnarerindreka sem dvalið hafa hér á landi eða átt skipti við ís-
lensk stjórnvöld um öryggis- og varnarmál. Sama er að segja um
samskipti þessara útlendinga við íslenska kaupsýslumenn og verk-
taka. Má til dæmis lesa um þetta í nýlegum sagnfræðiritum Vals
Ingimundarsonar, sem rannsakað hefur samskipti Íslendinga við
aðrar vestrænar þjóðir á árunum eftir stofnun lýðveldis.
Þetta er sannarlega ekki góð landkynning. Það er okkur Íslending-
um ekki til álitsauka á alþjóðavettvangi að láta þrönga fjárhagslega
eiginhagsmuni ráða ferðinni í samskiptum við aðrar þjóðir. Þetta er
efni sem allir landsmenn þurfa að ræða og íhuga og ekki láta sagn-
fræðingum einum eftir að velta fyrir sér. ■
21. október 2004 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Íslendingar rugla saman varnarhagsmunum
og þröngum eiginhagsmunum.
Vond
landkynning
FRÁ DEGI TIL DAGS
Í DAG
ENN UM OLÍUGNÆGÐ
OG AFLEIÐINGAR
HENNAR
ÞORVALDUR
GYLFASON
Hví skyldi Banda-
ríkjastjórn ekki
hyggja á fótfestu nálægt
olíulindum Afríku eins og
í Austurlöndum nær?
,,
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Frændur og vinir
Nýr vettvangur samninga
Frá því að Þjóðmenningarhúsið við
Hverfisgötu var tekið í notkun sem við-
hafnarhús fyrir fjórum árum hafa lík-
lega verið undirritaðir fleiri samningar
og sáttmálar þar innan dyra en í
nokkru öðru húsi á landinu – þ.e. ef
miðað er við gjörninga sem gengið er
frá fyrir framan myndavélar og sjón-
varpsvélar. Tilgangurinn með því að
skrifa undir í Þjóðmenningarhúsinu er
auðvitað sá að láta glæsilega umgjörð í
stofum og sölum húss-
ins undirstrika þýð-
ingu málefnanna hverju sinni. En
kannski fer undirritunum í húsinu
fækkandi á næstunni því það er komin
samkeppni eins og sjá mátti í fjölmiðl-
um í gær. Skrifað var undir samninga
um sameiningu Háskólans í Reykjavík
og Tækniháskólans í endurbættum
húsakynnum Þjóðminjasafnsins við
Suðurgötu. Þar eru líka glæsilegar vist-
arverur og ekki spillir nálægðin við
marga helstu dýrgripi þjóðarinnar.
Fræðaþing
Hugvísindaþing verður haldið í Háskóla
Íslands á föstudag og laugardag. Flytur
fjöldi fræðimanna fyrirlestra um ýmis
viðfangsefni sem háskólamenn á sviði
hugvísinda eru að velta fyrir sér og
rannsaka um þessar mundir, svo sem
um trú og listir, kvenréttindi, íslenskt
mál og bókmenntir, lýðræði og um
banka og efnahagslíf. Eru allir fyrirlestr-
arnir opnir almenningi. Athygli vekur
að á föstudaginn, á sama tíma og hug-
vísindaþing er í fullum gangi, efna þrjár
háskóladeildir til opinnar ráðstefnu um
rannsóknir í félagsvísindum. Verður þar
einnig á boðstólum fjöldi fyrirlestra um
ýmis áhugaverð efni, rétt og kynferði,
ungt fólk og afbrot, þekkingarsamfélag-
ið, íslenska valdamenn og Evrópusam-
vinnuna, kjörþokka frambjóðenda og
áleitin viðfangsefni í sálfræði svo nokk-
uð sé nefnt. Er ástæða til að hvetja fólk
til að fara á vettvang. En umhugsunar-
efni er af hverju háskólinn setur allt
þetta efni á dagskrá á sama tíma í stað
þess að dreifa því á fleiri daga.
gm@frettabladid.is
SKOÐANIR OG UMRÆÐUR
26-27 Leiðari 20.10.2004 15:52 Page 2