Fréttablaðið - 21.10.2004, Blaðsíða 28

Í fjárlögum er gert ráð fyrir að skrán-
ingargjald Háskóla Íslands muni
hækka úr 32.500 kr. í 45.000 kr., en
það er hækkun um tæp 40% sem
mun gefa háskólanum um 100 millj-
ónir aukalega í ráðstöfunartekjur. Há-
skólinn fór þess sjálfur á leit við
menntamálaráðuneytið að þessi leið
yrði farin sökum fjárskorts á ýmsum
sviðum skólans.
Forkastanlegt
„Það er forkastanlegt að ætla að
skapa Háskóla Íslands tekjur með því
að hækka skráningargjaldið og taka
þannig fé úr vösum nemenda. Þar
sem skráningargjaldið er notað til
reksturs á tölvuverum og nem-
endaskrá á ég alveg eftir að sjá
það hvernig þjónustan mun
aukast að sama skapi um
40%,“ segir Jarþrúður Ás-
mundsdóttir, formaður Stúd-
entaráðs, en Stúdentaráð hef-
ur mótmælt þessari tillögu
harðlega. „Árlegt fjárframlag
ríkisins er alltaf minnkað
um þá upphæð sem
skráningargjaldið gefur.
Háskólinn leggur hins
vegar til að þessar
auka 12.000 kr. sem
nemendum er ætlað
að greiða verði ekki
dregnar frá þeirri
upphæð sem ríkið
veitir heldur komi
inn sem aukatekj-
ur. Mér hefði fund-
ist eðlilegra að
skráningargjaldið
hefði haldist
óbreytt en ríkið
myndi gefa eftir
með að draga að-
eins hluta eða ekk-
ert af innkomu
gjaldsins frá fjár-
framlagi sínu, því það myndi ekki
bitna á fjárhag nemenda,“ segir Jar-
þrúður. Þau rök hafa verið færð í mál-
inu að nemendur muni ekki muna
svo mikið um 12.000 kr. en Jarþrúður
er því alls ekki sammála.
Búa við þröngan kost
„Nauðsynlegt er að setja þetta í sam-
hengi við framfærslu LÍN en við létum
gera könnun á kjörum stúdenta sem
sýnir að stúdentar búa við mjög
þröngan kost. Þeir eru að standa í út-
gjöldum eins og allur almenningur,
um þriðjungur er með börn og er að
greiða leikskólagjöld, dagmömmu og
annað slíkt auk þess sem þeir eru að
koma sér upp þaki yfir höfuðið,“ segir
Jarþrúður og bendir jafnframt á að LÍN
láni ekki fyrir skráningargjöldunum.
Fjörutíu prósent of mikið
Henni þykir eðlilegt að skráningar-
gjaldið hækki í samræmi við verðlags-
þróun en 40% stökk á einum degi sé
fullmikið. „Ef litið er til þess að verðlag
hefur hækkað um 17% frá því að
skráningargjald var síðast skil-
greint þá þykja mér tæp 40%
óeðlilega mikil hækkun. Ég
get hins vegar alveg samþykkt
það að ekki sé hægt að heng-
ja endalaust sama verðmið-
ann á sömu vöruna,“ segir Jar-
þrúður, sem jafnframt lýsir óá-
nægju sinni með það að
málið skuli ekki hafa
verið kynnt með form-
legum hætti innan Há-
skólans áður en það
var lagt fyrir mennta-
málaráðuneytið.
Í gegnum stjórn-
sýslukerfið
„Mér finnst að
þetta mál ætti að
fara formlega leið í
gegnum stjórn-
sýslukerfi Háskól-
ans þar sem
haldnir eru opnir
fundir, en í Há-
skólanum er lýð-
ræðislegur vett-
vangur til að ræða
hlutina og taka
ákvarðanir sem
þessar,“ segir Jarþrúður. „Háskólinn
veltir um 5 milljörðum ár hvert og
þegar kemur að málum sem varða
stúdenta beint er alltaf verið að spara
litlar upphæðir eins og hvað varðar
fjárframlag til Þjóðarbókhlöðunnar.
Manni finnst það svolítið skrítið þegar
alltaf er verið að kroppa í hluti sem
snerta stúdenta og þjónustu til þeir-
ra,“ segir Jarþrúður.
Ísland sækir nú um setu í Öryggis-
ráði Sameinuðu þjóðanna. Nokkrar
ástæður eru gefnar fyrir því, og
stenst engin þeirra nánari skoðun.
Því getur maður ekki annað en
dregið þá ályktun að raunverulegar
ástæður þessarar stefnu séu aðrar
en þær sem gefnar eru upp.
Þegar Halldór Ásgrímsson, þá-
verandi utanríkisráðherra, greindi
frá umsókn Íslands nefndi hann til
þrjú atriði sem gerðu það að verk-
um að landið væri vel fallið til að
sitja í Öryggisráðinu. Þau eru öll
hlægileg þegar betur er að gáð.
Hann talaði um framlag Íslands til
friðar og stöðugleika í heiminum, að
Ísland mundi stuðla að umbótum í
Öryggisráðinu og loks talaði hann
um afvopnunarmál og nauðsyn þess
að hindra útbreiðslu gjöreyðingar-
vopna. Hvernig við Íslendingar ætl-
um að koma í veg fyrir útbreiðslu
vopna eða að stuðla að umbótum í
alþjóðastofnunum kemur ekki
fram. Enda er víst að Ísland er gjör-
samlega vanmáttugt til nokkurs
slíks. Eina framlag okkar til friðar
og stöðugleika er að hafa aldrei far-
ið í stríð, en það stafar fremur af
því að við höfum ekki her en af frið-
arást. Nógu staðföst eru stjórnvöld
þessa lands í að gera það sem
Bandaríkjamenn vilja, og skiptir þá
engu hvort við eigum að vera fylgj-
andi stríði eður ei. Hvernig það get-
ur talist framlag til friðar er á
huldu.
Sem betur fer eru til önnur rök
en orð ráðherrans fyrir umsókn um
setu í Öryggisráðinu. Í Fréttablað-
inu 16. okt. sl. kom Pétur Leifsson
með tvær ástæður fyrir því. Hann
sagði að seta í Öryggisráðinu mundi
„styrkja mjög öryggishagsmuni Ís-
lands“, og hann talaði um „jaðará-
hrif“ í öðrum alþjóðastofnunum. Ör-
yggi Íslands er ekki ógnað af hugs-
anlegri hernaðaríhlutun annarra
ríkja; hér er svokallað „Security
Community“ eins og stundum er tal-
að um í stjórnmálafræði. Eina hugs-
anlega hættan sem að okkur gæti
stafað væri ef hryðjuverkamenn
fengju áhuga á landinu. Seta í Ör-
yggisráðinu gæti ekki annað en auk-
ið þann hugsanlega áhuga., þó það
skuli viðurkennast að ákaflega er
ólíklegt að það hefði nokkur áhrif.
Því gæti seta í Öryggisráðinu haft
þau einu áhrif að minnka öryggi,
eða „veikja öryggishagsmuni“,
landsins, ef hún hefði nokkur áhrif
þar á. Þegar Pétur talar um „jaðará-
hrif“ á hann áreiðanlega við að frek-
ar yrði hlustað á rödd Íslands í öðr-
um alþjóðastofnunum er landið sit-
ur í Öryggisráðinu. Hugsanlega, ef
til vill, kannski já. En alls er það
óvíst. Ef horft skal til annarra smá-
ríkja sem setið hafa í þessari stofn-
un skyldi maður ekki ætla að meira
yrði hlustað á Ísland eftir en áður.
Gíana, Máritanía, Gabon, Malta,
Djíbútí... Þau skipta jafn litlu máli á
alþjóðvettvangi nú og þau gerðu
áður en þau sátu í Öryggisráðinu.
Engin „jaðaráhrif“ þar. Nú væri
hægt að velta raunverulegum
ástæðum umsóknarinnar fyrir sér.
Það ætla ég þó ekki að gera hér.
Hins vegar má segja að það sé sos-
um í lagi að einhverjir Íslendingar
sitji í New York og þykist koma í
veg fyrir útbreiðslu kjarnavopna
eða stuðla að friði. Gallinn er bara
sá að það kostar stórfé og er ein-
faldlega ekki þess virði. ■
Samfylkingin leggur fram mörg
menntamál á þinginu nú í haust. Til
að mynda um eflingu starfsnáms og
styttri námsbrauta, nýtt tækifæri
til náms fyrir þá sem hafa stutta
skólagöngu að baki og um róttækar
og réttlátar breytingar á Lánasjóði
íslenskra námsmanna.
Málefni sjóðsins hafa verið tals-
vert í umræðunni að undanförnu í
kjölfar þess að Landsbankinn ábyr-
gist nú námslán fyrir námsmenn
gegn ákveðnu ábyrgðargjaldi.
Námsmönnum gefst því í fyrsta
sinn kostur á því að taka námslán án
þess að biðja vini og venslamenn að
skrifa upp á. Það er afar gott mál en
beinir sjónum að því óréttlæti sem
felst í því að LÍN skuli krefjast
slíkra ábyrgða og því dáðleysi
menntamálayfirvalda að hafa ekki
lagt fram frumvarp um afnám
slíkra ábyrgða. Líkt og bæði Sam-
fylkingin og Framsókn hafa gert.
Sú mæta alþingiskona Fram-
sóknarflokksins, Dagný Jónsdóttir,
skrifar í Fréttablaðið í vikunni sem
leið og lýsir ánægju sinni yfir því að
Landsbankinn skuli efna kosninga-
loforð Framsóknar um að ekki skuli
krafist ábyrgða á námslán og tek ég
eindregið undir það með henni. Þó
að réttara væri að flokkurinn efndi
sín loforð sjálfur í gegnum ríkis-
stjórnarsamstarfið.
Vonandi stendur Dagný með
Samfylkingunni í þessari baráttu og
styður frumvarp okkar um að af-
nema ábyrgðir á námslán og fleiri
breytingar á LÍN þegar málið kem-
ur til kasta Alþingis síðar í haust.
Þar er á ferðinni mikið réttlætismál
sem fyrst var flutt af Sigríði Jó-
hannesdóttur þingkonu Samfylk-
ingarinnar fyrir nokkrum misser-
um. Það er hins vegar hálf rauna-
legt að banki úti í bæ skuli þurfa að
vinna málinu brautargengi í stað
ríkisstjórnarinnar en Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur hingað til staðið
einarðlega gegn þessari réttlætis-
bót. Vonandi er að nú verði breyting
á enda engin haldbær rök gegn því.
Meginbreytingarnar sem Sam-
fylkingin leggur til á LÍN eru afnám
krafna um ábyrgðarmenn, lækkun
endurgreiðslubyrðarinnar og að
hluti lána breytist í styrk hafi náms-
maður lokið námi á tilskildum tíma.
Kjarni breytinganna er að:
-Námslán verði ávallt greidd
fyrir fram fyrir hvern mánuð.
-Krafa um ábyrgðarmenn á lán-
um falli brott enda samræmist hún
ekki ákvæðum laganna um jafnrétti
til náms enda eru til mörg dæmi
þess að fólk hefur orðið að hverfa
frá frekara námi vegna þess að það
hefur ekki getað framvísað ábyrgð-
armönnum sem Lánasjóðurinn tek-
ur gilda.
-Hafi námsmaður lokið námi
sínu á tilskildum tíma eða framvís-
að vottorði um lögmætar tafir á
námi breytast 30% af upphæðinni
sem hann hefur tekið að láni í óend-
urkræfan styrk. Breytingar þær
sem hér eru lagðar til taka mið af
reglum annars staðar á Norðurlönd-
um. Í Svíþjóð eru 34,5% af þeirri
upphæð sem námsmaður fær til
ráðstöfunar á námstíma hreinn
styrkur sé miðað við fullt nám en
það eru u.þ.b. 7.200 sænskar kr.
Annars staðar á Norðurlöndum eru
námsstyrkir ekki bundnir við að
námsmaður ljúki formlegu námi en
hér er lagt til að það verði skilyrði
fyrir styrkveitingu.
-Þá leggjum við til að endur-
greiðsluhlutfalli námslána verði
breytt úr 4,75% í 3,75% í því skyni
að greiðslubyrði afborgana verði
ungu fólki sem er að byggja og berj-
ast við að koma sér upp fjölskyldu
viðráðanleg. Í dag er greiðslubyrðin
allt of íþynjgandi fyrir þá sem eru í
baslinu miðju.
Þær breytingar sem við leggjum
til á Lánasjóðnum myndu færa hann
mjög svo til betri vegar um leið og
þær koma til móts við þá sem hafa
lokið námi og eiga í erfiðleikum
með að greiða lán sín til baka. Von-
andi skapast samstaða stjórnmála-
manna um að vinna þessum breyt-
ingum brautargengi á þinginu í vet-
ur og verður fróðlegt að fylgjast
með framvindu þingmálsins. ■
Vegna fréttaskýringar í Fréttablað-
inu þann 18. október „Skattbyrðin
eykst á meðan lífeyririnn skerðist“
þurfum við undirritaðir að taka
fram eftirfarandi:
Greinar okkar um skattbyrði og
kaupmátt hafa snúist um raunveru-
lega stöðu um 25-30% hinna tekju-
lægstu ellilífeyrisþega en ekki þá
sem hafa miklar aðrar tekjur eða
um framtíðarsýn næstu kynslóða
ellilífeyrisþega. Svör um meðaltöl
og betri tíma annarra síðar duga
þeim skammt sem nú þurfa að lifa á
lægri tekjum.
Við höfum sýnt fram á að tekju-
skattar hafi hækkað mikið á lægri
tekjur vegna þess að skattleysis-
mörk hafa ekki hækkað í takt við
þróun verðlags og að þau ættu að
vera 99.557 kr ef þau hefðu fylgt
þróun verðlags frá 1988 og 114.965
kr. á mánuði ef þau hefðu fylgt
launavísitölu en eru aðeins 71.270
kr. á mánuði í dag. Þannig greiðir sá
sem er með 100.000 kr. á mánuði
11.084 kr. eða um 11,1% tekna sinna
í skatt nú árið 2004 en greiddi að-
eins 0,2% tekna sinna í skatta fyrir
sömu rauntekjur árið 1988.
Þá kemur oft svarið að tekjur
hafi hækkað svo mikið. Hér höfum
við sýnt fram á að hjá þeim sem
hækkuðu ekki í rauntekjum (þ.e.
tekjur hækkuðu ekki nema eins og
verðlag) hefur skattbyrðin aukist
verulega ñ skattar hafa hækkað á
lægri tekjur eins og dæmið hér að
ofan sýnir. Það er svo annað mál
sem sífellt er snúið út úr með að
skattar hækki vegna þess að tekjur
hækki. Það gerist líka. Þetta breytir
ekki því að skattbyrði á lægri tekjur
hefur aukist verulega og 1-4% lækk-
un skattprósentunnar við óbreytt
skattleysismörk myndi litlu breyta.
Þannig myndi 4% lækkun skattpró-
sentunnar samt skilja þann í dæm-
inu hér að ofan eftir með verulega
hækkaða skattbyrði frá árinu 1988
eða úr 0,2% af tekjum í 9,9% af tekj-
um nú árið 2004 og þá er átt við að-
ila sem ekki hækkaði í rauntekjum.
Kaupmáttur ráðstöfunartekna
dæmigerðs ellilífeyrisþega með
45.860 kr. á mánuði úr lífeyrissjóði
auk greiðslna almannatrygginga
hefur lækkað um 6,85% eða 7.013
kr. á mánuði frá árinu 1988.
Þar kemur tvennt til sem veldur
þessari lækkun kaupmáttar ráðstöf-
unartekna ellilífeyrisþegans: Ann-
ars vegar aukin skattbyrði eins og
að ofan er getið. Auk þess urðu lög
frá árinu 1995 til þess að klippt var
á tengingu á að greiðslur almanna-
trygginga (grunnlífeyrir og tekju-
trygging) breyttust í takt við hækk-
un lágmarkslauna þannig að
greiðslurnar eru 16.248 krónum
lægri á mánuði til ellilífeyrisþega
nú í dag en ef lögin frá 1995 hefðu
ekki komið til.
Mjög stór hluti ellilífeyrisþega
hefur um 46.000 kr. á mánuði úr líf-
eyrissjóði eða minna auk greiðslna
frá almannatryggingum. Aðili með
t.d. 45.860 kr. á mánuði úr lífeyris-
sjóði hefur grunnlífeyri og fulla
tekjutryggingu frá almannatrygg-
ingum en ekki tekjutryggingar-
auka. Tekjur úr lífeyrissjóði hafa
hækkað eins og verðlag en greiðsl-
ur almannatrygginga hafa hækkað
umfram það þó þær hafi hvergi
nærri hækkað eins og lágmarkslaun
eða laun almennt. Kaupmáttur ráð-
stöfunartekna hans hefur lækkað
um 6,85% frá 1988 eða um 7.013 kr.
á mánuði. Það dugar ekki að vísa í
hærri tekjur sumra ellilífeyrisþega
núna eða í framtíðinni og aukinn
kaupmátt þeirra. Fyrir þennan
stóra hóp sem hér er til umfjöllunar
er raunveruleikinn allt annar, hann
hefur orðið að þola skerðingu kaup-
máttar ráðstöfunartekna.
Benedikt er formaður LEB,
Ólafur formaður FEB og Einar
hagfræðingur samtakanna. ■
21. október 2004 FIMMTUDAGUR28
Hætt verði að krefjast
ábyrgðarmanna
Ekki lifað á meðaltölum
BJÖRGVIN G. SIGURÐSSON
ALÞINGISMAÐUR
UMRÆÐAN
NÁMSLÁN
BENEDIKT DAVÍÐSSON
ÓLAFUR ÓLAFSSON
OG EINAR ÁRNASON
SKRIFA UM LÍFEYRISMÁL ELDRI
BORGARA
Tekið úr vasa nemenda
HVAÐ FINNST ÞÉR?
HÆKKUN Á SKRÁNINGARGJALDI HÁSKÓLA ÍSLANDS?
JARÞRÚÐUR ÁSMUNDSDÓTTIR
FORMAÐUR STÚDENTARÁÐS
Manni finnst það
svolítið skrítið
þegar alltaf er verið að
kroppa í hluti sem snerta
stúdenta og þjónustu til
þeirra.
,,
n
Seta í Öryggisráðinu gæti veikt öryggi Íslands
JÓHANN M. HAUKSSON
STJÓRNMÁLAFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
ÍSLAND OG
ÖRYGGISRÁÐIÐ
Um aðsendar greinar
Athygli er vakin á því Frétta-
blaðið tekur að jafnaði ekki við
aðsendu efni til birtingar á skoð-
anasíðum blaðsins nema það ber-
ist rafrænt um netmiðil okkar
Vísi. Veffangið er visir.is. Á for-
síðu Vísis er smellt á „Skoðanir“
efst í vinstra horni síðunnar og
þegar komið er inn á „Skoðanir“
er smellt á borða ofarlega á síð-
unni sem merktur er „Senda inn
efni til Fréttablaðsins og Vísis:
Lesendabréf - Greinar“. Birtast
þá nánari leiðbeiningar.
Við hvetjum lesendur til að
senda okkur línu og leggja orð í
belg um málefni líðandi stundar
og efni Fréttablaðsins og net-
miðilsins Vísis þar sem lífleg
þjóðfélagsumræða fer fram.
Greinar og bréf skulu vera stutt
og gagnorð enda segir reynslan
okkur að þannig nái efni mestri
athygli. Við það er miðað að bréf
séu ekki lengri en 1000 slög með
bilum og greinar ekki lengri en
3000 slög með bilum. Ljósmynd
af höfundi þarf helst að fylgja
öllum greinum. Ritstjórn ákveð-
ur hvort aðsent efni birtist í
Fréttablaðinu eða Vísi eða í báð-
um miðlunum að hluta eða í
heild. Áskilinn er réttur til nauð-
synlegra leiðréttinga og til að
stytta efni áður en að birtingu
kemur. ■
28-45 (28-29) umræða 20.10.2004 15:43 Page 2