Fréttablaðið - 03.11.2004, Blaðsíða 40

28 3. nóvember 2004 MIÐVIKUDAGUR
EKKI MISSA AF…
Þrjú ljóðskáld
lesa upp úr verk-
um sínum á bók-
menntakvöldi á
Súfistanum í
kvöld. Þeir eru
Hermann Stef-
ánsson sem les úr bók sinni, Níu
þjófalyklar, Sigfús Bjartmarsson
les úr bók sinni Andræði og Ósk-
ar Árni Óskarsson les úr bók
sinni Truflanir í Vetrarbrautinni.
Allar bækurnar
eru nýútkomnar
hjá Bjarti.
Bókmennta-
kvöldið hefst
klukkan 20.30 og
á milli dagskrár-
liða leikur Guð-
jón Ólafsson píanóleikari stutt
frumsamin lög.
REYKJAVÍK -
HAVANA - KÓPA-
VOGUR, er yfirskrift
Tíbrártónleikanna
sem verða í Salnum
í Kópavogi annað
kvöld, fimmtudaginn
4. nóvember. Á tón-
leikunum leikur
Tómas R. Einarsson
kontrabassaleikari,
ásamt Havana-
bandinu, úrval af
latíntónlist Tómasar
R., auk þess að
frumflytja tvö ný
verk.
Latíndjass Tómasar R. hefur hlotið af-
bragðsviðtökur og geisladiskarnir Kúbanska og
Havana komið út í rúmlega fimm þúsund ein-
tökum samanlagt. Að þessu sinni er tónlistin
leikin af átta
manna sveit sem
endurskapar
þekkt lög.
Havanabandið
skipa, ásamt
Tómasi R.,
Matthías Hem-
stock slagverk,
Pétur Grétarsson
kóngatrommur,
Sigtryggur Bald-
ursson timbales
og fleira, Davíð
Þór Jónsson pí-
anó, Kjartan Há-
konarson
trompet, Óskar Guðjónsson tenór- og
baritónsaxófónar og Samúel J. Samúels-
sonbásúna.
Tónleikarnir hefjast klukkan 20.00
Kl. 22.40
Sjónvarpið. Seinni hluti breskrar heim-
ildarmyndar um ítalska myndlistar-
manninn, arkitektinn og skáldið
Michelangelo sem uppi var frá 1475 til
1564. Michelangelo var holdgervingur
endurreisnarinnar og skapaði þrjú af
mestu meistaraverkum veraldar: Dav-
íðsstyttuna, freskuna í lofti Sixtínsku
kapellunnar og Péturskirkjuna í Róm.
menning@frettabladid.is
Havanadjass í Salnum
Elía í Grafarvogi
Óratorían Elía eftir Felix Mendels-
sohn var flutt í Grafarvogskirkju
sl. sunnudag. Flytjendur voru Ó-
perukórinn í Reykjavík ásamt Karla-
kórnum Þröstum, félagar úr Sinfón-
íuhljómsveit Íslands og einsöngvar-
arnir Hulda Björk Garðarsdóttir
sópran, Alina Dubik alt, Snorri Wium
tenór og Bergþór Pálsson baritón.
Stjórnandi var Garðar Cortes.
Sagt hefur verið um Felix
Mendelssohn að fjölhæfni hans hafi
verið ólán hans og dreift um of kröft-
um hans frá því sem hann gerði
best. Hann dó fyrir aldur fram eins
og fleiri góð tónskáld nítjándu aldar.
Óratorían Elía var síðasta stóra tón-
smíð hans og frumflutt í Birming-
ham 1846. Söguefnið er úr Gamla
testamentinu og textinn á ensku .
Mendelssohn er talinn meðal þeirra
tónskálda nítjándu aldar sem best
hafði á valdi sínu að semja tónlist
fyrir kór. Ein ástæða þess er áhugi
hans á tónlist barrokksins. Händel
var fyrirmynd hans og aðdáun hans
á Bach er vel þekkt. Þetta má auð-
veldlega heyra í „Elíasi“ þar sem að-
laðandi blanda homófóníu og
kontrapunkts ásamt með fjölbreyti-
legum og misfyrirferðarmiklum
meðleik hljómsveitarinnar skapar lit-
ríkan vef sem aldrei er eins. Þrátt
fyrir hinar fornu fyrirmyndir er þessi
tónlist engu að síður fullkomlega
rómantísk. Hin heillandi hljómfræði-
legu sérkenni Mendelssohns leyna
sér ekki og dramað er í fullu sam-
ræmi við rómantísku stefnuna. Hóf-
semi og góður smekkur gerir
Mendelssohn einstaklega geðþekkt
tónskáld. Hann er ennfremur sönn-
un þess að ekki er nauðsynlegt að
brjóta brýr og bylta til þess að vera
frumlegur. Ef sköpunargáfan er fyrir
hendi kemur frumleikinn af sjálfu
sér.
Grafarvogskirkja virðist um margt
henta vel sem tónleikastaður. Á
þessum tónleikum var kirkjan full út
úr dyrum og hljómburður þess
vegna í þurrara lagi en að sama
skapi mjög skýr. Hinn stóri kór
hljómaði mjög fallega og jafnvægi
við hljómsveitina var gott. Einsöngv-
aranir heyrðust allir vel og skiluðu
sínu hlutverki með sóma. Mest
mæddi á Bergþóri Pálssyni sem var
vandanum vel vaxinn.
Auðvitað mætti tína til einhverjar
misfellur í flutningi svo margra á
svo stóru verki, en þær eru hreint
aukaatriði. Í heild var það hin
ánægjulegasta reynsla á hlýða á
þennan flutning undir stjórn Garð-
ars Cortes, sem sýnir nú enn að
hann er snjall hljómsveitarstjóri,
ofan á ýmislegt annað.
Þessir tónleikar voru lokaundir-
búningur fyrir ferð tónlistarfólksins
til New York, þar sem til stendur að
flytja þetta verk í tónlistarmusteri
Ameríkumanna, Carnegie Hall. Er
öllum hlutaðeigandi óskað góðs
gengis í þeirri ferð. Þess væri einnig
óskandi að sá dagur kæmi að þetta
góða listafólk tæki að sér að flytja
einhverja af þeim íslensku óratorí-
um, sem bíða flutnings á hillum Ís-
lenskrar tónverkamiðstöðvar, jafnvel
þótt aðeins væri fyrir íslenska áheyr-
endur.
Úlfar Þormóðsson segir
færri raunverulega atburði
finnast í heimildum um dvöl
Íslendinga meðal Tyrkja en
um Tyrkjaránið sjálft.
Úlfar Þormóðsson hefur sent frá
sér nýja skáldsögu sem ber heitið
Rauð mold og er hún sjálfstætt
framhald af Hrapandi jörð sem
fjallar um Tyrkjaránið og ferð
hinna herleiddu Íslendinga suður.
Í Rauðri mold er lýst lífsbaráttu
Íslendinganna í þessum nýja veru-
leika; persónurnar heyja harða
baráttu við andsnúin yfirvöld,
veita lífi sínu í nýjan og ókunnan
farveg og kljást við ágenga heim-
þrá.
Jú, vissulega las maður um
Tyrkjaránið, þessar tvær tilskildu
málsgreinar, einhvern tímann í Ís-
landssögu í grunnskóla og fékk þá
flugu í kollinn að hinn mannlegi
ránnsfengur hefði verið Tyrkja-
Gudda og einhverjir tveir, þrír
aðrir frá Vestmannaeyjum. En það
er af og frá.
„Á tæpum mánuði var næstum
einu prósenti af þjóðinni rænt,“ seg-
ir Úlfar sem hefur um árabil rann-
sakað Tyrkjaránið og afdrif Íslend-
inganna sem rænt var. Hins vegar
hefur meðvitundin um Tyrkjaránin
verið nokkuð staðbundin. Hún hef-
ur verið bundin við Vestmannaeyjar
og nokkuð hafa menn verið sér með-
vitaðir um þau á Austfjörðum. Í
Grindavík eru þau að mestu
gleymd. Vestmannaeyingar hafa
síðan verið hvað duglegastir að
fjalla um ránin – og það má eigin-
lega segja að þeir hafi eignað sér
hann.“
Úlfar segir Tyrkina líklega hafa
tekið fjórtán manns í landi í Grinda-
vík og tíu í kaupskipum utan við
staðinn. „Tíu manns í Grindavík á
þessum tíma var um fjórðungur
íbúanna, þegar ekki var vertíð, sem
bjó að Þórkötlustöðum og Járngerð-
arstöðum og þar í kring.“
Meginheimildirnar sem Úlfar
styðst við eru Björn Jónsson á
Skarðsá í Skagafirði. „Fimmtán
árum eftir ránið skrifaði hann sam-
antekt um það sem byggt er á frá-
sögum þeirra sem voru komnir
heim og á bréfum sem síðan glötuð-
ust,“ segir Úlfar. „Þau hafa aðeins
varðveist í hans skrifum. Síðan hafa
menn lítið annað gert með þessi mál
en að éta þau hver upp eftir öðrum.
Til viðbótar við þetta eru skrif séra
Ólafs Egilssonar í Vestmannaeyjum
sem kom heim ári eftir að honum
var rænt og skrifar þá bók um
reynslu sína.
En ég sem auðvitað töluvert inn í
þetta. Þetta er skáldsaga sem er
byggð á sagnfræðilegum heimild-
um. Í þessari síðari sögu er færra
um raunverulega atburði sem hægt
er að finna í heimildum en í fyrri
sögunni. Það eru til nokkuð góðar
lýsingar á ráninu, en þá taka við er-
lendar heimildir, vegna þess að það
sem hendir einn þjóðarhóp má að
hluta til heimfæra upp á aðrar þjóð-
ir, því þetta er eitt stórt spilavíti
þarna suðurfrá. Það er gefið eins til
manna hvort sem þeir eru spænskir,
franskir, eða íslenskir, ef þeir eru
orðnir ánauðugir á annað borð.“
Úlfar segir um fjórða tug manna
hafa komist aftur heim til Íslands.
„Af þeim hópi skrifuðu þrír um
ferðina, einn prestur, einn góðbóndi
og einn almúgamaður, svo þessi
þjóð var afar vel skrifandi á þessum
tíma. Um þrjú hundruð manns urðu
eftir úti og það eru litlar líkur á því
að þeir sem heim fóru hafi verið
þeir einu sem kunnu að skrifa. Það
er næstum hægt að fullyrða úti hafi
verið mikið af skrifandi fólki, og
meira að segja það vel menntuðu að
það eru til heimildir um að einn
þeirra hafi orðið ráðherra í stjórn-
inni í Algeirsborg. Vegna þeirrar
sögulegu staðreyndar er óhætt að
fullyrða að til séu íslensk handrit
þarna suður frá. Þetta var kannski
ein af þeim leiðum sem fólk hafði til
þess að komast út úr sálarvanda sín-
um á þessum tíma – að skrifa sig
og tala sig frá því. Það er bara
spurning hvar þessi handrit eru
niður komin“ ■
Stórt spilavíti þarna suður frá
TÓNLIST
FINNUR TORFI STEFÁNSSON
Elía eftir Mendelssohn
Grafarvogskirkju
Óperukórinn/Karlakórinn Þrestir/Félagar
úr Sinfóníuhljómsveit Íslands Einsöngv-
arar: Hulda Björk Garðarsdóttir, Alina
Dubik, Snorri Wium, Bergþór Pálsson
Stjórnandi: Garðar Cortes
!
NÝ SENDING
Opið virka daga 10-18
Laugardaga 10-16
Mikið
úrval
Mörkinni 6. Sími 588 5518
Leðurúlpur
Rússkinnsúlpur
Dúnúlpur
Pelskápur
Hattar og húfur
Fáðu vasabox
fyrir nicorette
lyfjatyggigúmmí
®
Nicorette nikótínlyf eru fáanleg án
lyfseðils og eru notuð þegar reyk-
ingum er hætt eða þegar dregið er úr
reykingum.
Í fylgiseðlinum eru
upplýsingar um: Verkun og notkun,
varúðarreglur, mikilvægar upplýsing-
ar sem nauðsynlegt er að lesa áður en
lyfin eru notuð, hugsanlegar auka-
verkanir og aðrar upplýsingar.
Til að ná sem bestum
árangri skal ávallt fylgja leiðbeining-
um í fylgiseðli.
ELÍA Hófsemi og góður smekkur gerir
Mendelssohn einstaklega geðþekkt tón-
skáld.
ÚLFAR ÞORMÓÐSSON Hefur skrifað sjálfstætt framhald af Hrapandi jörð
18 VIKUR Á LÝÐHÁSKÓLA Í DANMÖRKU
KYNNINGARFUNDUR
HJÁ NORRÆNA FÉLAGINU, ÓÐINSGÖTU 7, 01 REYKJAVÍK:
LAUGARDAGINN 6. NÓVEMBER NK. KL. 14.00
Nánari upplýsingar á
www.krogerup.dk - steinsnar frá Kaupmannahöfn
Krogerup Højskole býður öllu ungu forvitnu fólki upp á
Komið og spjallið við kennara
okkar, Rikke Forchhammer (GSM
+45 4072 0127). Rikke verður á
Íslandi dagana 4.-7/11 nk. Þú
getur einnig hringt til skólans í
síma +45 4919 0380. Við bjóðum
upp á spennandi bóklegar og
verklegar námsgreinar auk
fjölmargra annara tilboða, t.d.
þriggja vikna námsferð til Kína.
Námið fer fram á dönsku. Hægt
er að sækja um styrk til námsins.
Námskeið frá
8.11.2004 til 21.5.2005
og frá 16.1.2005 til 21.5.2005
Verð fyrir 18 vikur: 18.450 DKK
40-41 (28-29) Menning 2.11.2004 18:58 Page 2