Fréttablaðið - 06.11.2004, Blaðsíða 20

Allt frá stofnun lýðveldisins hefur
alþingi ætlað sér mikinn hlut að ut-
anríkismálum. Í 24. gr. núverandi
þingskaparlaga segir: „Utanríkis-
málanefnd skal vera ríkisstjórninni
til ráðuneytis um meiriháttar utan-
ríkismál, enda skal ríkisstjórnin
ávallt bera undir hana slík mál jafnt
á þingtíma sem í þinghléum.“
Kofi Annan, aðalritari SÞ lýsti
því í viðtali við BBC þann 16. sept-
ember sl., að innrásin í Írak hefði
verið brot á stofnskrá SÞ og
þarafleiðandi ólögleg. Aðild Íslands
að styrjöld hlýtur að teljast „meiri-
háttar utanríkismál“. Samt vöknuðu
menn upp við þann vonda draum
skömmu eftir upphaf innrásarinnar
í Írak, að Ísland var komið á „lista
hinna fúsu“ án þess að vitað væri til
að nokkurt íslenskt stjórnvald hefði
tekið um það ákvörðun: Málið var
ekki rætt í ríkisstjórn – a.m.k. ekki
áður en ákvörðun var tekin – ekki
rætt í þingflokkum stjórnarinnar, og
aldrei í utanríkismálanefnd, svo
sem skylt er að þingskaparlögum.
Þjóðin var einskis spurð.
Í lok síðustu heimstyrjaldar stóð
Íslendingum til boða að gerast stofn-
aðili að Sameinuðu þjóðunum að
uppfylltu því einfalda formsatriði
að segja öxulveldunum stríð á hend-
ur. Alþingi hafnaði því og aðild
Íslands að þessari merku stofnun
frestaðist um nokkra mánuði. Ís-
lendingar höfðu svipaðan fyrirvara
á við inngönguna í NATO: Herlaust
land, sem fer ekki með ófriði á
hendur öðrum þjóðum. Það er því al-
ger viðsnúningur og umskipti í utan-
ríkismálum Íslands, ef einhver
nafnlaus huldumaður getur skipað
Íslandi á bekk með þjóðum, sem í
trássi við SÞ og Öryggisráðið fara
með ófriði á hendur annarri aðildar-
þjóð, á forsendum sem síðan hafa
reynst alger uppspuni leyniþjón-
ustustofnana Bandaríkjamanna og
Breta, sem töldu það hentugra að
trúa lyginni úr Saddam Hússein en
þeim skýrslum sem eftirlitsnefnd
Öryggisráðsins var að leggja loka-
hönd á. Slíkur viðsnúningur í örygg-
ismálum landsins á ekki að geta átt
sér stað – nema þá að undangengn-
um rækilegum umræðum á Alþingi
og í utanríkisnefnd og raunar meðal
allrar þjóðarinnar.
Allt frá lokum síðustu heimstyrj-
aldar hafa Norðmenn kappkostað að
eiga vinsamlegt samband við
Bandaríkin. Líkt og Ísland er Noreg-
ur í NATO. Yfirgnæfandi meirihluti
Norðmanna hefur verið hlynntur
þessari afstöðu. En í afstöðunni til
Íraksstríðsins snerist þetta við: Í öll-
um skoðanakönnunum samfellt frá
upphafi innrásarinnar í Írak hafa
fjórir af hverjum fimm Norðmönn-
um verið henni andvígir. Norska rík-
isstjórnin lýsti í upphafi andstöðu en
ákvað síðar að senda 180 manna liðs-
sveit hermanna til „friðargæslu“, án
nokkurrar heimildar frá Stórþing-
inu. Norðmenn vissu ekki af þessu
fyrr en í stefnuræðu Bandaríkjafor-
seta fyrir þinginu í byrjun þessa árs,
en þá lýsti Bush Norðmönnum sem
aðilum að „Bandalagi hinna fúsu“.
Við þetta vildu margir Norðmenn
ekki una og nokkrir einstaklingar og
samtök efndu til átaksins Tellhim.no
í þeim tilgangi að koma heilsíðuaug-
lýsingu í Washington Post, og út-
skýra fyrir bandarískum kjósend-
um að þeir hefðu fengið rangar upp-
lýsingar. Auglýsingin birtist í blað-
inu þann 12. september og vakti gíf-
urlega athygli um allan heim. Að
henni stóðu einstaklingar og sam-
tök, 4000 manns, sem deildu með sér
kostnaði við birtinguna. Auglýsingin
var í formi ávarps til George W.
Bush, forseta:
„Hr. forseti. Sem vinir Banda-
ríkjanna virðum við styrk lands
yðar, sköpunarmátt og örlæti. Á
þessu sögulega augnabliki finnum
við okkur þó knúin til að tala hreint
út. Fjórir af hverjum fimm Norð-
mönnum eru á móti því stríði sem
háð er í Írak undir forystu Banda-
ríkjanna og ríkisstjórn okkar hefur
brugðist því hlutverki að koma
greinilega til skila skoðun meiri-
hluta þjóðar sinnar. Hr. forseti – við
leggjum eindregið að yður að breyta
utanríkisstefnu yðar. Að fylgja fram
gallaðri og misheppnaðri stefnu er
veikleikamerki. Það er ósk vor að
Bandaríkin séu til þess nógu sterk
og skapandi í hugsun að biðja írösku
þjóðina afsökunar á óréttlætanlegri
styrjöld og sömuleiðis bandamenn
sína fyrir að hafa villt um fyrir
þeim. Við viljum að Bandaríkin séu
tilbúin til þess af örlæti sínu að
greiða bætur saklausum fórnar-
lömbum ofbeldis, rána og sálrænna
áfalla vegna pyntinga. Það er stað-
föst trúa vor að friðar í Írak sé helst
að vænta undir leiðsögn Sameinuðu
þjóðanna og lýðræðislega kjörinnar
ríkisstjórnar Íraks. Hr forseti – land
yðar getur á ný orðið skínandi for-
dæmi lýðræðis og frelsis og fyrir-
mynd að heimi þar sem hryðjuverk
fá ekki þrifist. Núverandi stefna
yðar leiðir ekki til annars en and-
spyrnu, meiri en nokkru sinni og alls
staðar.
Hr. forseti – yðar er valið.“
Þannig vöktu áhyggjufullir
norskir borgarar og samtök þeirra
athygli alheims á lögleysu ríkis-
stjórnar sinnar. En hvað með okkur
Íslendinga? Ætlum við að líða það að
tveir eða þrír náungar í háum emb-
ættum geti skipað utanríkis- og ör-
yggismálum þessarar þjóðar eftir
duttlungum sínum, án þess að sú
ákvörðun sé svo mikið sem rædd
nokkurs staðar eða færð til bókar? ■
S amþjöppun og útþensla fjármálafyrirtækja auk eigna-tengsla félaga á verðbréfamarkaðnum hér á landi valdaFjármálaeftirlitinu vissum áhyggjum. Þetta kom fram hjá
forstjóra stofnunarinnar á aðalfundi í vikunni. Þar sagði hann að
gagnkvæm eignatengsl gætu haft áhrif á gengisþróun félaga á
víxl, þannig að gengi þeirra hækkaði langt umfram eðlilega verð-
þróun. Stöðug hækkun á markaðnum frá því síðari hluta 2001 og
fram undir þetta hefur líka vakið undrun margra. Menn hafa velt
því fyrir sér hvað sé að baki þessum gífurlegu hækkunum, og
hvort markaðurinn standi undir þeim í raun og veru. Hvað gerist
svo ef hlutabréfavísitalan fellur verulega?
Stóru viðskiptabankarnir þrír eru taldir geta tekið hugsanleg-
um áföllum á hlutabréfamarkaðnum, en Fjármálaeftirlitið telur
að margir sparisjóðir og minni fjármálafyrirtæki séu ekki eins
vel í stakk búin til að mæta áföllum og nokkur fyrirtæki standast
ekki þær reglur sem eftirlitið hefur sett í þessum efnum.
Þá talaði Páll Gunnar Pálsson forstjóri um hin nýju íbúðalán
banka og fjármálastofnana á fundinum og sagði að í sumum til-
fellum hefði ekki verið nægilega vel hugað að áhættu vegna fjár-
mögnunar hinna nýju lána og arðsemi þeirra fyrir fjármálastofn-
anir. Það var líka með ólíkindum kapphlaupið sem hófst með út-
spili KB banka í þessum lánaflokki. Allir fóru af stað og buðu
hver í kapp við annan, þannig að það er von að Fjármálaeftirlitið
hafi af þessu áhyggjur. Lántakendur ættu líka að hugsa sinn gang
áður en þeir taka nýju lánin, því þau eru verðtryggð.
Við ríkjandi aðstæður á verðbréfamarkaði hvetur Fjármála-
eftirlitið viðskiptabankana til að fara varlega í að ganga um of á
eiginfjárstöðu sína með auknum vexti og útrás.
Í þessu sambandi er rétt að minna á að raunverulegur fjár-
málamarkaður á Íslandi er ungur og enn í mótun. Hann hefur þró-
ast mjög hratt og spurning hvort nægjanlegt eftirlit hafi
verið með honum. Menn hafa verið í kapphlaupi hver við annan,
en nú er mál að linni og menn setjist niður og hugi vel að fram-
haldinu. Í þeim efnum er nauðsynlegt að starfsemi Fjármálaeftir-
litsins haldist í hendur við útþenslu og útrás fjármálafyrirtækj-
anna. Jafnframt þarf eftirlitið að vera sýnilegra og sívirkt, eins
og forstjórinn vék reyndar að í ræðu sinni. Eftirlitið þarf að vera
þannig að almenningur hafi það á tilfinningunni að verið sé að
huga að þessum málum. Eftirlitið þarf að vera sýnilegt rétt eins
og lögreglan í umferðinni. Fjölmiðlar þurfa að hafa betri aðgang
að starfsemi eftirlitsins, því það er ekki nóg að athugasemdir séu
gerðar í kyrrþey við viðkomandi stofnanir og fyrirtæki, þær
þurfa að komast út meðal almennings, sem á heimtingu á að vita
hvað sé að gerast í þessum geira. Mætti Fjármálaeftirlitið gjarn-
an taka Ríkisendurskoðun sér til fyrirmyndar í þessum efnum, en
sú stofnun gerir jafnan góða grein núorðið fyrir niðurstöðum
athugana sinna á stofnunum á vegum ríkisins. ■
6. nóvember 2004 LAUGARDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Fjármálafyrirtæki þurfa aðhald og eftirlit
vegna útþenslu og eignatengsla.
Fjármálaeftirlitið
FRÁ DEGI TIL DAGS
Fjölmiðlar þurfa að hafa betri aðgang að starf-
semi eftirlitsins, því það er ekki nóg að athuga-
semdir séu gerðar í kyrrþey við viðkomandi stofnanir
og fyrirtæki, þær þurfa að komast út meðal almennings.
,, Í DAGINNRÁSIN ÍÍRAK
Málið var ekki rætt í
ríkisstjórn – a.m.k. ekki áður
en ákvörðun var tekin – ekki
rætt í þingflokkum stjórnar-
innar og aldrei í utanríkis-
málanefnd, svo sem skylt er
að þingskaparlögum.
,,
Segjum þeim sannleikann
Ertu klökkur?
„Ertu klökkur?“ spurði Jóhanna Vil-
hjálmsdóttir á Stöð 2 Þórólf Árnason
borgarstjóra í fyrrakvöld þegar úrslit
lágu fyrir í SMS-könnun „Íslands í dag“
um framtíð borgarstjórans á valdastóli.
Jóhanna sá að Þórólf-
ur var orðlaus af
undrun, kannski
klökkur; hafði senni-
lega átt von á allt
annarri niðurstöðu.
Hún og Þór-
hallur Gunn-
arsson
höfðu
þjarmað
all-
hressilega að Þórólfi í þættinum og
mörgum virtist að með spurningum
sínum og látbragði væru þau að gefa í
skyn að þau væru fulltrúar almennings-
álitsins sem væri borgarstjóranum
neikvætt. Greinilegt var að það
kom þeim öllum jafn mikið á óv-
art í lok þáttarins þegar 65% af
2.000 þátttakendum vildu að
Þórólfur héldi embættinu. Nokkr-
um dögum fyrr hafði álíka fjöldi
þátttakenda í SMS-könnun sama
þáttar greitt atkvæði með afsögn
borgarstjóra.
Árni Þór ræður
Borgarstjóri þótti standa sig vel á Stöð
2 og í Kastljósi Sjónvarpsins. Hann virt-
ist einlægur í svörum – nokkuð sem
andstæðingar hans tala að vísu
um sem kænsku. Hann fer úr
sjónvarpi í blaðaviðtöl nú um
helgina. Reynir þannig að sann-
færa almenning um að hann
eigi rétt á að sitja áfram á
stól sínum. En vandinn er sá
að það er ekki almenningsá-
litið sem ræður. Það er
borgarstjórnarflokkur R-list-
ans og þar virðist fulltrúi
Vinstri grænna, Árni Þór
Sigurðsson, forseti borgar-
stjórnar og einn nánasti
samstarfsmaður Þórólfs í
Ráðhúsinu, hafa tekið
ákvörðun með stuðningi bak-
lands síns. Hann er sagður vilja
að Þórólfur hætti.
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SKOÐANIR OG UMRÆÐUR Á VISIR.IS
ÓLAFUR
HANNIBALSSON
20-21 Leiðari 5.11.2004 21:11 Page 2