Fréttablaðið - 12.11.2004, Blaðsíða 24

V erð á bensíni til almennraneytenda var yfirleitt þaðsama hjá olíufélögunum
frá árinu 1993 til loka ársins 2001,
en þetta er það tímabil sem
skýrsla samkeppnisráðs nær yfir.
Á tímabilinu frá 1993 til 1996
voru tilkynningar olíufélaganna
um verðbreytingar á bensíni oft-
ast nær dagsettar sama dag. Ein-
ungis tvisvar var tilkynning eins
félags dagsett einum degi á undan
tilkynningum hinna. Yfirleitt var
10 til 20 aura munur á lítraverði á
eldsneyti til almennings á þessu
tímabili en í fáein skipti voru þó
öll félögin með sama verð á 95
oktana bensíni. Samkvæmt
skýrslu samkeppnisráðs var
aldrei um það að ræða að eitt fé-
lag væri annað hvort með lægsta
eða hæsta verð á öllum tegundun-
um þremur (92, 95 og 98 oktana
bensíni), heldur var eitt félag
lægst í einni tegund en annað í
annarri tegund og það þriðja í
þriðju tegundinni.
Dregið úr framboði
Samkvæmt skýrslunni urðu þátta-
skil í verðbreytingum á eldsneyti
til almennings árið 1996. Þá höfðu
þau samráð um að taka 92ja okt-
ana bensín út af markaðnum. Á
sama tíma var hætt að selja 98
oktana blýbensín og blýlaust
bensín kom í staðinn. Fram-
kvæmdastjóri markaðssviðs
stórnotenda hjá Olís, fram-
kvæmdastjóri fjármálasviðs hjá
Skeljungi og innkaupastjóri Essó
á eldsneyti hittust 13. febrúar til
að undirbúa kynningu á þeirri
ákvörðun að hætta að flytja inn
92ja oktana bensín. Samkvæmt
fundargerð hefur Essó verið mót-
fallið sameiginlegum kynningar-
fundi forstjóra félaganna „... þar
sem erfitt verði að svara fyrir
fullyrðingar um samráð,“ segir í
fundargerðinni. Essó var hins
vegar tilbúið að senda út sameig-
inlega fréttatilkynningu. Sam-
keppnisráð telur að með þessari
ákvörðun sinni hafi olíufélögin
dregið úr framboði á markaðnum
og takmarkað valkosti neytenda
sem sé skýrt brot á samkeppnis-
lögum.
Essó varð leiðandi
Í byrjun ársins 1996
telur samkeppnisráð
víst að olíufélögin þrjú
hafi átt í viðræðum um
það hvert þeirra ætti
að leiða verðmyndun á
eldsneyti. Þann 30
apríl 1996 fór fram-
kvæmdastjóri mark-
aðssviðs smásölu hjá
Skeljungi í ferð með
starfsbróður sínum hjá
Olís og greindi frá
ferðinni í tölvupósti til
Kristins Björnssonar,
forstjóra Skeljungs.
„ Ve r ð u m r æ ð u r.
Þeirra tillaga var, að
acceptera [samþykkja]
að Essó væri price
leader [leiðandi í verð-
breytingum] og við hin
fylgdum,“ segir í
tölvupóstinum.
Í viðræðum fram-
kvæmdastjóra fjár-
málasviðs Essó við
starfsmenn Samkeppn-
isstofnunar í apríl 2002
er þetta staðfest. Þar sagðist
framkvæmdastjórinn ekki getað
neitað því að umræðan um að
Essó yrði leiðandi í verðhækkun-
um hafi átt sér stað milli olíu-
félaganna. Hann sagði einnig að
Essó hefði tekið ákvörðun um að
verða leiðandi. Geir Magnússon,
forstjóri Essó, sagði ennfremur í
viðtali við starfsmenn Samkeppn-
isstofnunar að Einar Benedikts-
son, forstjóri Olís, hefði lýst
þeirri skoðun við hann að Essó
yrði viðurkennt sem leiðandi í
verðbreytingum. Með vísan, með-
al annars til þessa, telur sam-
keppnisráð ljóst að olíufélögin
hafi átt í viðræðum um það hvert
þeirra ætti að leiða verðmyndun á
eldsneyti.
Þessu til frekari stuðnings
bendir samkeppnisráð á tölvu-
póst sem framkvæmdastjóri
stórviðskipta Skeljungs sendi
forstjóra félagsins 30. nóvember
árið 2000. Í póstinum vísar hann
á að á heimasíðu Essó komi fram
að félagið muni lækka bensín um
tvær krónur, gasolíur breytist
ekki en svartolía hækki um 70
aura.
„Þá er línan lögð eða hvað?
Við getum ekki lækkað minna,“
segir í tölvupóstinum. Líkt og
Essó lækkuðu síðan Olís og
Skeljungur lítraverð á 95 oktana
bensíni úr 98 krónum í 96 krónur
1. desember árið 2000.
Frá og með verð-
ákvörðun í apríl
1996 til ársloka
2001 hvarf sá 10 til
20 aura munur á
lítraverði sem hafði verið frá ár-
inu 1993 ef undan er skilið
merkilegt frávik sem varð í maí
árið 2001. Frá 1996 til 1998 áttu
verðbreytingar sér ýmist stað
um mánaðamót eða á öðrum
tíma. Frá september árið 1998 og
til ársloka 2001 varð megin-
reglan sú að verðbreytingar áttu
sér stað um mánaðamót og
ákváðu olíufélögin ávallt sama
bensínverð nema í maí árið 2001.
„Verðstríðið“ í maí
Samkvæmt venju hækkuðu olíu-
félögin þrjú öll verð á 95 oktana
bensíni 1. maí árið 2001 úr 96,30
krónum lítrann í 102,90. Ástæðan
var sögð vera hækkun á heims-
markaðsverði, styrking dollarans
og veiking krónunnar. Í kjölfar
bensínhækkunarinnar hækkaði
dollarinn meira. Geir Magnús-
son, forstjóri Essó, upplýsti á
fundi hjá Samkeppnisstofnun að
á stjórnarfundi 2. maí hefði verið
ákveðið að hækka aftur verð á
eldsneyti 3. maí. Hann sagði að
venjulega hefði stjórnin ekki
tekið þátt í slíkri ákvörðun. Þann
3. maí hækkaði síðan Essó lítra-
verðið á 95 oktana bensíni úr
102,90 krónum í 106,30. Olís og
Skeljungur hækkuðu hins vegar
ekki verð þann dag.
Í skýrslu samkeppnisráðs
kemur fram að Geir hafi rætt við
Einar Benediktsson, forstjóra
Olís, í síma 4. maí og meðal ann-
ars sagt honum að Essó myndi
ekki eitt halda uppi verði á elds-
neyti. Hann sagðist ekki hafa
rætt þessi mál við Kristinn
Björnsson, forstjóra Skeljungs,
en hafa heyrt að Einar hefði gert
það.
Daginn eftir símtalið milli
Geirs og Einars hækkaði Olís síð-
an verðið til jafns við Essó. Einar
staðfesti í viðtali hjá Samkeppn-
isstofnun að Geir hefði „skamm-
að“ sig fyrir að hækka ekki verð-
ið 3. maí. Skeljungur hækkaði
hins vegar ekki verð á eldsneyti
á þessum tíma og leiddi það til
þess að Essó og
Olís lækkuðu aft-
ur verðið 8. maí.
Þá lækkaði Essó í
það sama og
Skeljungur eða
102,90 krónur
lítrann af 95 okt-
ana bensíni en
Olís lækkaði í
101,90 krónur
lítrann. Þann 16.
maí hækkaði síð-
an Olís til sam-
ræmis við hin fé-
24
OLÍUMÁLIÐ HIÐ ELDRA Á sjötta ára-
tug síðustu aldar kom upp um-
fangsmikið fjársvikamál sem
Olíufélagið átti þátt í og voru
nokkrir forsvarsmenn þess
dæmdir til refsingar.
Á sínum tíma átti Olíufélagið
annað olíufélag sem nefndist
Hið íslenska steinolíuhlutafélag
(HÍS) og annaðist viðskipti við
Varnarliðið á Keflavíkurflug-
velli og erlend skip.
Viðskiptaumhverfi á Íslandi
einkenndist á þessum tíma af
ströngum ríkisafskiptum. Sér-
stakar reglur giltu hins vegar
um innflutning á vegum varnar-
liðsins því hann var undanþeg-
inn öllum innflutnings- og gjald-
eyrisleyfum svo og innflutn-
ingstollum. Orðrómur var uppi í
samfélaginu um að þessar und-
anþágur væru gróflega misnot-
aðar og því hóf lögregla rann-
sókn á málinu sem beindist
meðal annars að HÍS. Lögreglu-
skýrslur frá 1958 útlista ýmis
brot fyrirtækisins, meðal ann-
ars var það sakað um að dreifa
til innlendra aðila olíu og olíu-
vörum. Þá átti félagið að hafa
blandað sovésku bensíni saman
við bandarískt bensín og selt
varnarliðinu.
Í framhaldi af rannsókninni
voru stjórnendur fyrirtækjanna
ákærðir fyrir ólöglegan inn-
flutning, brot á gjaldeyris-
skilum og bókhaldsbrot en því
til viðbótar var Haukur Hvann-
berg, framkvæmdastjóri Stein-
olíuhlutafélagsins, ákærður fyr-
ir að hafa dregið sér fé sem á
núvirði hefur verið metið á níu-
tíu milljónir króna.
Dómstólar dæmdu fram-
kvæmdastjóra fyrirtækjanna til
að greiða umtalsverðar sektir
en auk þess fékk Haukur fang-
elsisdóm. Stjórnarmenn í fyrir-
tækjunum voru hins vegar ein-
göngu dæmdir fyrir vanrækslu
á eftirlitsskyldu.
Rekstri HÍS var hætt árið
1963 og má ætla að fjársvika-
málið hafi ráðið nokkru um það.
Heimild: Ísland í aldanna rás. ■
12. nóvember 2004 FÖSTUDAGUR
Essó var leiðandi
í verðhækkunum
Árið 1998 ákváðu olíufélögin að Essó yrði leiðandi í verðbreytingum á bensínmarkaði. Á sama
tíma og fjölmiðlar fjölluðu um verðstríð á bensínmarkaði í maí árið 2001 skammaði forstjóri Essó
forstjóra Olís fyrir að hækka ekki verð á bensíni.
VERÐBREYTINGAR
OLÍUFÉLAGANNA Á 95 OKTANA
BENSÍNI ÁRIÐ 2001
Dagsetning Félag Verð
1. jan. Olís 91,80
Skeljungur 91,80
Essó 91,80
1. feb. Olís 94,30
Skeljungur 94,30
Essó 94,30
1. mars Skeljungur 95,90
Essó 95,90
3. mars Olís 95,90
1. apríl Olís 96,30
Skeljungur 96,30
Essó 96,30
1. maí Olís 102,90
Skeljungur 102,90
Essó 102,90
3. maí Essó 106,30
5. maí Olís 106,30
8. maí Essó 102,90
8. maí Olís 101,90
16. maí Olís 102,90
1. júní Olís 107,90
5. júní Skeljungur 107,90
6. júní Essó 107,90
25. júní Olís 104,90
25. júní Skeljungur 104,90
25. júní Essó 104,90
1. júlí Olís 102,90
Skeljungur 102,90
Essó 102,90
1. ágúst Olís 98,80
Skeljungur 98,80
Essó 98,80
1. sept. Olís 99,70
Skeljungur 99,70
Essó 99,70
1. nóv. Olís 95,70
Skeljungur 95,70
Essó 95,70
1. des. Olís 94,20
Skeljungur 94,20
Essó 94,20
TRAUSTI HAFLIÐASON
BLAÐAMAÐUR
FRÉTTASKÝRING
MEINT SAMRÁÐ
OLÍUFÉLAGANNA
100%
410 4000 | landsbanki.is Banki allra landsmanna
Íbúðalán
Kynntu þér kostina við íbúðalán
Landsbankans. Fáðu ráðgjöf hjá
sérfræðingum okkar og veldu
leiðina sem hentar þér best. Hafðu
samband í síma 410 4000 eða á
fasteignathjonusta@landsbanki.is
Stjórnendurnir dæmdir fyrir fjársvik og ólöglegan innflutning:
Olíufélagið með óhreint mjöl í pokahorninu
FRÁ KEFLAVÍKURFLUGVELLI
Steinolíuhlutafélagið seldi Íslendingum
olíu yfir girðinguna auk þess að blanda
sovésku bensíni saman við bandarískt.
24-25 (360°) 11.11.2004 18:38 Page 2