Fréttablaðið - 18.11.2004, Blaðsíða 22

22
Jóhanna Sigurðardóttir, þingmaður
Samfylkingarinnar, hefur lagt fram
þingsályktunartillögu um að hafin verði
rannsókn á þróun valds og lýðræðis.
Þingmenn allra flokka hafa lýst yfir
stuðningi við málið.
Hvað viltu rannsaka?
Þróun valds og lýðræðis í þjóðfélaginu.
Við þurfum að fá sem gleggsta mynd af
því hvort þrískipting ríkisvaldsins sé
óljós og kanna hvort stoðir lýðræðis og
góðrar stjórnskipunar hafi veikst. Þá vilj-
um við skoða áhrif fjölmiðla á þróun
stjórnmála og þjóðfélagsins, skoða völd
embættismanna og hvort völd hafi
færst frá kjörnum fulltrúum til fyrir-
tækja.
Er hægt að fá heildarmynd af þessu?
Já. Nágrannaþjóðir okkar gerðu þetta
fyrir nokkrum árum síðan. Þeim þótti
það nauðsynlegt vegna breytinga í
þjóðfélaginu. Mér finnst að það þurfi að
gera þetta hér áður en farið verður út í
breytingar á stjórnarskránni.
Hverjir eiga að rannsaka þetta?
Það eru fulltrúar háskólanna sem eiga
að meta þetta.
Hvenær á rannsókninni að ljúka?
Þetta getur tekið þrjú til fjögur ár. Hóp-
urinn á að skila okkur skýrslum eftir því
sem verkinu miðar fram og því á að
ljúka eigi síðar en í janúar árið 2008.
JÓHANNA SIGURÐARDÓTTIR
Vald og lýðræði
undir smásjánni
VALD OG LÝÐRÆÐI
SPURT OG SVARAÐ
Stjórnarandstaðan krafðist þess á Al-
þingi á þriðjudag að Ísland yrði tekið af
lista hinna staðföstu þjóða, þeirra þrjá-
tíu ríkja sem styðja Breta og Bandaríkja-
menn í stríðinu gegn hryðjuverkum.
Hvort umræðan náði eyrum ráðherra er
álitamál, en enginn þeirra sat í þingsal
þegar hún átti sér stað.
Formenn allra stjórnarandstöðuflokk-
anna vildu sem fyrr að hætt yrði stuðn-
ingi við innrás Breta og Bandaríkja-
manna í Írak. Þeir segja Ísland bera sið-
ferðislega ábyrgð, meðal annars á voða-
verkum sem séu framin af herjunum í
Falluja þessa dagana.
Jón Ormur Halldórsson sagði í pistli sín-
um í Fréttablaðinu fyrir nokkru að
ástandið í Írak væri ekki furðuleg niður-
staða af undarlegum tilviljunum, heldur
beinlínis fyrirsjáanleg afleiðing ákvarð-
ana sem teknar hefðu verið fyrir hálfu
öðru ári síðan á fölskum forsendum og
vegna vísvitandi blekkinga manna með
pólitíska hagsmuni. Hann spurði, rétt
eins og stjórnarandstaðan hefur gert,
hvort íslenska ríkið hefði ekki reynt að
afla sér upplýsinga frá öðrum en CIA og
Pentagon þegar nafn landsins var ritað
á listann. Hvaða upplýsingar, hvaða
hugsjónir og hvaða hagsmunir hafi
komið við sögu? Hann sagði spurningar
ekki dónalega hnýsni í prívatmál heldur
snúast um hverjir Íslendingar séu sem
þjóð og hverjir þeir vilji vera.
Stjórnarflokkarnir hafa sagt að þeir telji
íslensk stjórnvöld ekki hafa verið í stakk
búin til að véfengja upplýsingar banda-
rískra yfirvalda þegar þeir skrifuðu sig á
lista hinna staðföstu þjóða. Þeir hafa
sagt að málið sé í skoðun.
Í fyrstu ræðu Davíðs Oddssonar sem
utanríkisráðhenna á setningu þingsins
staldraði hann meðal annars við
ástandið í Írak. Hann ítrekaði að ís-
lensk stjórnvöld væru enn þeirrar
skoðunar að rétt hefði verið ráðast
inn í landið og fullyrti jafnframt að
mikið hefði áunnist í endurreisnar-
starfi þrátt fyrir að ýmis ljón hefðu
verið í veginum. Siv Friðleifsdóttir,
þingmaður Framsóknarflokks, sagði
við sama tilefni að dragi ríkisstjórnin
þjóðina af listanum gefi hún yfirlýs-
ingu um að hún sé á móti uppbygg-
ingu í Írak. Davíð benti á í ræðu sinni
að fjölþjóðaherinn í Írak væri í um-
boði Sameinuðu þjóðanna. Fróðlegt
væri að vita hvort siðferðisleg ábyrgð
hinna staðföstu þjóða væri önnur fyrir
vikið.
Íslendingar staðföst þjóð
FBL GREINING: STUÐNINGUR VIÐ INNRÁSINA Í ÍRAK
18. nóvember 2004 FIMMTUDAGUR
FRÉTTAVIÐTAL Steinar Berg Björns-
son hefur starfað hjá Sameinuðu
þjóðunum í 22 ár, þar af áratug í
yfirmannsstöðu friðargæslu Sam-
einuðu þjóðanna.
Síðasta verkefni
hans var í Sierra
Leone, þar sem
hann var forstjóri
fyrir rekstri friðar-
gæsluliðsins.Frá
því að hann hóf
störf segir hann að
mikil breyting hafi
orðið á starfi
friðargæslunnar.
„Fram til 1988 er
friðargæslan, til
þess að gera, ein-
föld. Þeir sem berj-
ast koma sér saman
um vopnahlé, þá
koma Sameinuðu þjóðirnar inn
með misþungvopnaðan her og
halda þessum aðilum frá því að
berjast.“ Hann segir starfsemina
hafa verið tvískipta. Annars veg-
ar voru það hermenn og hins veg-
ar borgaralegir starfsmenn sem
sáu um stuðing; ráku fjármál,
starfsmannamál og birgðir.
Breiðara starf friðargæslu
Í byrjun tíunda áratugarins hafi
það svo gerst að yfirmaður friðar-
gæslunnar hafi breyst úr því að
vera herforingi í því að verða póli-
tískur leiðtogi. „Þetta verður
heldur meira pólitískt starf;
mannréttindi, mannúðarmál og
síðan er farið að þjálfa lögreglu.
Það er ekki bara verið að bíða eft-
ir að aðilar fari að vinna saman,
heldur er farið að byggja upp
þjóðfélagið.“ Fjármögnun til frið-
argæslu hafi einnig stóraukist á
þessu tímabili, frá 400 til 500
milljónum dollara á ári í 3.000
dollara á ári. Starf friðargæslunn-
ar hófst árið 1948 þegar friðar-
gæslulið fór til Jerúsalem að
passa upp á vopnahlé. Þar sem
friðarsamningar hafa ekki tekist
starfar liðið þar enn. Síðan þá hef-
ur rúm milljón manns starfað við
friðargæslu, bæði starfsmenn
Sameinuðu þjóðanna, hermenn og
heimamenn. „Að halda friðinn er
ekki auðvelt. Það byrjar allt á því
að fólk virðir ekki lögin. Þegar
það gerist að fólk hættir að virða
lögin, þá fer allt til fjandans.“
Lok verkefna
Til að friðargæslulið fari frá ríki
og starfi hennar teljist lokið segir
Steinar að friðarsamningar þurfi
að liggja fyrir. „Þá þarf að vera
löglega kjörin ríkisstjórn sem
sýnir það að hún ráði þjóðfélag-
inu, geti haldið uppi menntun og
lögum og reglu. Þá á friðargæslan
að fara heim.“ Stundum hefur
þetta tekist, en stundum ekki.
Friðargæslan fór til dæmis frá
Haiti, en síðar kom í ljós að for-
setinn réð ekki við að halda við
friði og því er önnur sveit friðar-
gæslu nú komin til landsins. Á
stundum hafa störf friðargæsl-
unnar verið gagnrýnd og segir
Steinar að það sé auðvitað margt
sem mætti gera betur. Sameinuðu
þjóðirnar séu þó ekki meira en
ákvarðanir aðildarríkjanna og oft
skorti á pólitískan vilja til að
leggja til mannskap eða fjármagn
sem til þarf til að friðargæslan
geti náð þeim markmiðum sem
henni er sett.
Íslensk aðild
Mjög hefur verið deilt um þátt-
töku Íslendinga í friðargæslu
NATÓ í Afganistan, sérstaklega
vegna deilu um hvort þeir Íslend-
ingar sem þar eru séu hermenn
eða borgaralegir starfsmenn.
Steinar er á því að það sé skylda
Íslands, sem fullvalda þjóðar, að
taka þátt í friðargæslu. „Við get-
um ekki haldið áfram að leyfa
þjóðfélögum að brotna niður eins
og Afganistan hefur gert. Við get-
um líka hugleitt að 60-80% af öll-
um eiturlyfjum á Vesturlöndum
koma frá Afganistan, getum við
sætt okkur við það til frambúðar?
Alþjóðasamfélagið hefur ákveðin
verkefni. Við getum haft einhver
áhrif á þau, en slík áhrif eru voða-
lega lítil. En ég held að þau verk-
efni sem við erum að glíma við,
þau eru öll gild.“
Munur á friðargæslu NATÓ
og SÞ
Steinar tekur undir það að ís-
lensku friðargæsluliðarnir séu
ekki borgaralegir starfsmenn,
heldur hermenn. „Þetta er munur-
inn á milli NATÓ og Sameinuðu
þjóðanna. Ef SÞ væru með þessa
friðargæslu, hefðum við getað
sent menn þarna inn sem borgara-
lega friðargæsluliða í staðin fyrir
að gera þá að hermönnum. En
NATÓ er ekki með strúktúr til að
taka við slíku. Ég held að það sé
rangt að gera þá að hermönnum,
en það er rétt af okkur að taka
þátt í þessu samstarfi.“ Hann bæt-
ir því við að það eigi ekki að
blanda því saman að senda menn
og afhenda þeim byssur og taka
þátt í friðargæslu. Þátttaka okkar
á því sviði geti verið á margvís-
legan hátt. Nú er rúmur tugur Ís-
lendinga sem starfar við friðar-
gæslustörf fyrir Sameinuðu þjóð-
irnar og segir Steinar að við gæt-
um aukið það starf með því að
setja saman ýmsa vinnuhópa til að
senda á vettvang. Hann nefnir
sem dæmi að þegar hann var í Si-
erra Leone hafi Þjóðverjar sent
vinnuhóp til að gera við rafstöð,
sem var mjög þýðingarmikið
starf. Slíkir borgaralegir vinnu-
hópar séu dæmi um starf sem Ís-
lendingar geti tekið þátt í.
Steinar Berg mun halda erindi
klukkan 17 í dag í miðstöð Sam-
einuðu þjóðanna á Íslandi að
Skaftahlíð 24 um upphaf, þróun og
horfur friðargæslu Sameinuðu
þjóðanna.
svanborg@frettabladid.is
4,2%
Kynntu þér kostina við íbúðalán
Landsbankans. Fáðu ráðgjöf hjá
sérfræðingum okkar og veldu
leiðina sem hentar þér best. Hafðu
samband í síma 410 4000 eða á
fasteignathjonusta@landsbanki.is
410 4000 | landsbanki.is Banki allra landsmanna
Íbúðalán
Skylda Íslands að taka
þátt í friðargæslu
Í starfi Steinars Bergs Björnssonar hjá friðargæslu Sameinuðu þjóðanna í rúman áratug segir
hann margt hafa breyst. Friðargæslan sé nú mun betur í stakk búin til að taka að sér fjölbreyttari
verkefni en áður í uppbyggingarstarfi.
„Ef SÞ væru
með þessa
friðargæslu,
hefðum við
getað sent
menn þarna
inn sem
borgaralega
friðargæslu-
liða í staðinn
fyrir að gera
þá að her-
mönnum. En
NATÓ er ekki
með strúktúr
til að taka
við slíku.“
STEINAR BERG BJÖRNSSON
„Að halda friðinn er ekki auðvelt. Það byrjar allt á því að fólk virðir ekki lögin. Þegar fólk
hættir að virða lögin, þá fer allt til fjandans.“
22-23 (360 gr) 17.11.2004 20.01 Page 2