Fréttablaðið - 18.11.2004, Blaðsíða 24

Það er freistandi fyrir þjóðir,
sem búa að gjöfulum olíulindum,
að útvega sjálfum sér aðgang að
ódýru eldsneyti. Og það gera
þær flestar. En þetta er samt
ósiður, því að olíu, sem seld er á
kostnaðarverði heima fyrir,
væri að öðrum kosti hægt að
selja erlendis við hærra verði,
þ.e. heimsmarkaðsverði. Orku-
sala við kostnaðarverði heima
fyrir frekar en við heimsmark-
aðsverði jafngildir því niður-
greiðslu eldsneytis. Ef karlarnir,
sem róa til fiskjar snemma á
morgnana frá Ægisíðunni í
Reykjavík, seldu fiskinn á kostn-
aðarverði, væru þeir að fleygja
verðmætum. Þeir taka heldur
heimsmarkaðsverð fyrir fisk-
inn.
Niðurgreiðsla eldsneytis í
olíulöndum er hvorki réttlát né
hagkvæm. Hún mismunar mönn-
um af handahófi og sólundar
verðmætum. Mismununin felst í
því, að niðurgreiðsla eldsneytis
bitnar á þeim, sem hefðu kosið
að verja aðstoðinni öðruvísi,
hefði hún t.d. verið reidd fram í
reiðufé frekar en í fríðu. Sóunin
felst í því, að niðurgreiðslan
freistar manna til að brenna of
miklu eldsneyti, þyngir umferð
og mengar andrúmsloftið.
Í Moskvu aka menn langar
leiðir til þess eins að kaupa sér
eldspýtur, svo að andrúmsloftið
angar af ódýru bensíni: þeir láta
eldavélarnar ganga á nóttunni,
það tekur því ekki að slökkva, og
annað er eftir því. Rússar eru
samt að reyna að taka sig á: þeir
eru að reyna að þoka innanlands-
verði á olíu og bensíni upp á við
til móts við heimsmarkaðsverð.
Sádi-Arabar standa í svipuðum
sporum og einnig Nígeríumenn.
En bensín er eldfimt: lítils
háttar hækkun bensínverðs í
Nígeríu olli allsherjarverkfalli
og uppþotum fyrir fáeinum
árum, svo að ríkisstjórnin dró
hækkunina til baka. Umferðin í
Lagos, höfuðborg Nígeríu, er
gríðarlega þung. Bílalestir á
breiðum brautum haggast varla
um háannatímann, enda þótt
akreinarnar séu þrjár til hvorr-
ar áttar (eða fjórar, þeir aka
einnig á gangstéttunum).
Aðlögun bensínverðs heima
fyrir að heimsmarkaðsverði fel-
ur í sér afnám óbeinnar niður-
greiðslu á eldsneyti. Afnám nið-
urgreiðslunnar kallar í reynd á
bensíngjald til að færa verðið
við dæluna nær heimsmarkaðs-
verði. Ef tekjunum af bensín-
gjaldinu er skilað til almenn-
ings, t.d. með lækkun virðis-
aukaskatts, þá víkur niður-
greiðsla eldsneytis fyrir al-
mennri niðurgreiðslu á neyzlu-
vörum.
Þessi lausn hefur þann kost,
að hún mismunar mönnum ekki
eftir því, hvort þeir brenna
miklu bensíni eða ekki. Sé tekj-
unum af gjaldinu heldur varið til
að efla menntakerfið, þá víkur
niðurgreiðsla eldsneytis fyrir
auknum framlögum til mennta-
mála. Sé tekjunum varið til heil-
brigðismála, þá víkur niður-
greiðsla eldsneytis fyrir meiri
og betri heilbrigðisþjónustu og
þannig áfram.
Hyggileg málamiðlun myndi
blanda saman ólíkum leiðum til
að sætta ólík sjónarmið. Flestir
kysu helzt, að bensín kostaði lít-
ið, en menn vilja einnig meiri og
betri almannaþjónustu, hreint
loft og greiðar ökuleiðir. Heims-
markaðsverð á eldsneyti dugir
þó ekki til að eyða öllu kraðaki í
umferðinni, enda er umferð
stjórnað með gjaldheimtu t.d. í
London og Singapúr.
Niðurgreiðsla einstakra vöru-
tegunda er ekki hagfelld aðferð
til að hjálpa fátæku fólki. Það er
alltaf hægt að finna greiðari –
ódýrari! – leið að settu marki,
einkum í gegnum almannatrygg-
ingar og skattkerfið. Ríkisvaldið
á ekki að skipta sér af verðlagn-
ingu einstakra vörutegunda, því
að þar er frjáls markaður á
heimavelli. Þarna liggja yfir-
burðir markaðsbúskapar um-
fram aðra búskaparhætti.
Bensínmarkaður í olíulöndum er
ekki undanþeginn þessari reglu.
Kostnaðurinn, sem lágt
bensínverð í Lagos leggur á fólk-
ið í borginni, er firnamikill, þeg-
ar umferðartafir og tíminn, sem
þær taka frá öðru gagnlegra at-
hæfi, eru teknar með í reikning-
inn. Þessu er hægt að breyta. Í
Accra, höfuðborg Gönu, er bens-
ín dýrara en í Lagos og umferðin
mun greiðari. Auðvitað myndi
hækkun bensínverðs í Lagos
leggja auknar byrðar á suma. En
þegar til lengdar lætur, myndi
hærra bensínverð laða fólk til
þess að vinna nær heimilum sín-
um eða búa nær vinnustöðunum.
Minna öngþveiti í umferðinni
þýðir minni sóun, meiri hag-
kvæmni, meiri viðskipti og
meiri grósku í efnahagslífinu til
langs tíma litið. Dýrt bensín er
blessun, en þá þarf afraksturinn
helzt að lenda hjá fólkinu sjálfu
og ekki t.d. hjá óprúttnum olíu-
félögum. ■
M argir hafa vafalaust varpað öndinni léttar síðdegis í gærþegar ljóst var að samningar höfðu náðist í langvinnrikennaradeilu. Þetta er ein harðvítugasta kjaradeila sem
um getur á síðari árum hér á landi og þarf að leita langt aftur í tím-
ann til að finna lengri og harðvítugri deilu.
Kennarar fá væntanlega kjarabætur í þessum samningum, og
það er ljóst að ekki þýðir að leggja fyrir þá nýjan samning nema
þeir gefi þeim eitthvað meira í aðra hönd en miðlunartillaga sátta-
semjara gerði ráð fyrir. Þótt nú hafi tekist samningar í deilunni er
ekki þar með sagt að áhrif hennar tilheyri sögunni. Öðru nær.
Áhrifin á börnin, foreldra, kennara og þjóðfélagið allt eiga eftir að
segja til sín lengi. Hætt er við að los hafi komið á einhverja nem-
endur í þessari nærri tveggja mánaða deilu og eiga fjölskyldur
margra grunnskólabarna því ærið verk fyrir höndum við að koma
skólagöngu og heimilishaldi aftur í fastan farveg. Þá er hætt við
að kennarastéttin verði lengi að ná sér eftir hana, bæði fjárhags-
lega, og eins varðandi samstöðu stéttarinnar. Hætt er við að
brestir hafi komið víða í kennaralið í einstökum skólum þegar
sumir mættu í vinnu í byrjun vikunnar en aðrir ekki .
Sveitarfélögin hafa nú líklega tekið á sig meiri byrðar en gert
hafði verið ráð fyrir í upphafi samninga. Þau verða þá að mæta því
með því að nýta útsvarsprósentuna til fulls, eða draga úr kostnaði
við rekstur eða framkvæmdir.
Eftir að forystusveit kennara varð ljóst að deilan yrði sett í
gerðardóm með samþykkt laga frá Alþingi á laugardag, og kennar-
ar voru búnir að jafna sig á lagasetningunni, hafa menn sest niður
til að ákveða framhaldið. Í lögunum eru ákvæði um þensluáhrif
samninganna, og þegar menn hafa farið að lesa á milli línanna í
lagatextanum hafa þeir séð að betra var að semja en að láta gerð-
ardóm ákveða kjörin. Þetta kom líka greinilega fram í viðtölum
eftir undirritun. Þótt bein kauphækkun sé litlu meiri en í miðlun-
artillögu sáttasemjara, sem kennarar felldu með yfirgnæfandi
fjölda atkvæða, er hætt við að einhverra þensluáhrifa geti gætt
vegna þessara nýju samninga. Í almennu kjarasamningunum eru
uppsagnarákvæði og svokölluð rauð strik næsta haust og haustið
2006 sem gæti reynt á þegar þar að kemur.
Í lok þessara deilu hljóta menn að spyrja sig hvort ekki hafi
verið að hægt að semja fyrr á þeim nótum sem nú hefur verið
samið. Enn og aftur skal á það minnt að samningar voru lausir í
vor, og lítið sem ekkert gerðist í allt sumar í samningamálum
kennara. Það er gott að vera vitur eftir á, en nærri tveggja mán-
aða verkfall kennara í upphafi skólaárs á 21. öldinni er nokkuð
sem er algjörlega óviðunandi . Menn verða að taka höndum saman
nú eftir lausn deilunnar og búa svo um hnútana að þetta endurtaki
sig ekki. Grunnskólabörn á Íslandi eiga allt annað skilið en að
lenda í svona hremmingum aftur. ■
18. nóvember 2004 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Nær tveggja mánaða verkfall grunnskóla-
kennara má ekki endurtaka sig
Lok
kennaradeilu
FRÁ DEGI TIL DAGS
Áhrifin á börnin, foreldra, kennara og þjóðfélagið
allt eiga eftir að segja til sín lengi. Hætt er við að
los hafi komið á einhverja nemendur í þessari nærri
tveggja mánaða deilu.
,,
Í DAG
VERÐLAGNING Á BENSÍNI
ÞORVALDUR
GYLFASON
Ríkisvaldið á ekki
að skipta sér af
verðlagningu einstakra
vörutegunda, því að þar er
frjáls markaður á heima-
velli. Þarna liggja yfirburðir
markaðsbúskapar umfram
aðra búskaparhætti.
,,
Hverafold 1-3, Torgið, Grafarvogi, sími 577 4949
Skipagötu 5, Akureyri, sími 466 3939
Athugið: Opið um helgina í Grafarvogi: lau kl. 11-16 og sun 13-15
Á morgun föstudaginn 19. nóvember breytum
við dagatalinu og hefjum
JANÚARÚTSÖLU
mánuði fyrir jól!
Allar vörur með 50% afslætti
Vandaðar dragtir, kápur, peysur,
buxur, toppar og pils
Komið og gerið dúndurkaup - Geri aðrir betur
Dýrt bensín er blessun
Flokkarnir og peningarnir
Þeir bjartsýnustu vonast til að olíu-
hneykslið verði til þess að stjórnmála-
flokkarnir hrekjist til að upplýsa um
styrki sem þeir hafa þegið af hinum
ýmsu fyrirtækjum. Rétt eins og þjóðin
taldi sig alltaf vita af samráði olíufélag-
anna telur þjóðin sig vita að flokkarnir
hiki ekki við að greiða fyrir veitta þjón-
ustu í beinhörðum peningum án þess
að nótur eða annað sem þarf í bókhald
fylgi með. Helgi Hjörvar
alþingismaður vill að
Ríkisendurskoðun
kanni fjárreiður flokk-
anna. Eflaust þarf
mikinn þrýsting frá
samfélaginu til að
svo verði.
Feluleikur
Ekki er annað hægt en efast um flokk-
ana meðan þeir vilja ekki opna bók-
hald sitt og fræða þjóðina um hvaða
fyrirtæki styrkja þá og um hversu mikið.
Einn af hugmyndafræðingum Sjálf-
stæðisflokksins, Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, notaði titilinn Hádegis-
verðurinn er aldrei ókeypis á eina af
sínum bókum. Gömul sannindi og ný.
Peningarnir og flokkarnir
Ekkert er aulalegra en að stjórnmála-
flokkar liggi undir ámæli um að hafa
greitt kosningabaráttu og annað starf
með peningum þeirra sem nú hafa ját-
að að hafa haft rangt við í áraraðir.
Olíufélögin hafa játað sekt, þau hafa
líka játað að hafa styrkt flokkana en
vilja að flokkarnir sjálfir skýri frá hversu
mikið þeir hafa
fengið af pen-
ingum og
hvenær.
Kannski tekst
flokkunum
með samráð-
um, viljandi
eða óviljandi,
að þegja mál-
ið í hel. Ef
allt er í
lagi, er
þá ekki
best að
opinbera
það?
sme@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SKOÐANIR OG UMRÆÐUR Á VISIR.IS
24-25 Leiðari 17.11.2004 20.12 Page 2