Fréttablaðið - 18.11.2004, Blaðsíða 50

Sigríður Þorgeirsdóttir, prófessor íheimspeki, segir margt benda tilþess að konur hafi tekið fyrr við sér
við sköpun sinnar sjálfsmyndar í breyttu
kynjaumhverfi, enda hafi staða þeirra á
flestum sviðum verið bág miðað við
stöðu karla. „Karlmenn virðast hafa set-
ið eftir í þeim skilningi að í sjálfsmynd
þeirra eimir eftir af gömlum hlutverka-
skilningi um leið og þeir hafa ekki
fundið sér nýtt hlutverk sem hæfir nú-
tímanum. Um leið setja breyttir tímar
og frumkvæði kvenna pressu á karlana,
sem sumir bregðast við með því að ríg-
halda í gömlu gildin. En þau tilheyra
liðnum tíma og eiga sér ekki viðreisnar
von. Þetta er dæmigerð kreppa og krep-
pa er alltaf sársaukafullt ferli“.
Að sögn Sigríðar kemur þessi krep-
pa bæði fram í samfélaginu og í einka-
lífinu. „Föðurhlutverkið hafði hér áður
fyrr einkum með vald að gera, en umh-
yggjuþátturinn var ekki nægjanlega tek-
inn inn í þá mynd. Yngri kynslóðir eru
að verða sér meðvitaðari um þetta. Karl-
menn vantar ef til vill þá fyrirmynd sem
konur gera kröfu til þess að þeir séu.“
Garðar Baldursson, formaður Félags
ábyrgra feðra, telur að það þurfi að skil-
greina upp á nýtt hlutverk feðra inn á
heimilinu. „Fyrir þrjátíu árum kröfðust
konur þess að störf þeirra inni á heimil-
inu væru metin að verðleikum. Nú er
komið að því að karlmenn krefjist þess
að störf þeirra séu metin að verðleik-
um,“ segir Garðar og bætir við að oft
finnist honum sem hlutverk feðra sé
sjálfgefið og það þurfi ekki að meta það.
„Það sem karlmenn gera í uppeldi
barna er lítilsmetið á sama hátt og það
var lítilsmetið hvað konur gerðu inni á
heimilum, hér áður fyrr.“
Eru karlmenn fyrirvinnur?
Að sögn Sigríðar Þorgeirsdóttur er
ennþá gengið út frá því í atvinnupólitík
að karlar séu fyrirvinna fjölskyldunnar.
Þetta er hins vegar ekki tilfellið þegar
rýnt er í tölfræðina og þær fjölskyldur
skoðaðar þar sem er aðeins ein fyrir-
vinna á heimilinu.
„Þá segja hagtölur okkur að konan sé
fyrirvinnan,“ segir heimspekiprófessor-
inn og bendir á að hér á landi hafa ell-
efu þúsund einstæðar mæður fjórtán
þúsund börn á framfæri sínu til saman-
burðar við að átta hundruð einstæðir
feður annast ellefuhundruð börn.
Garðar segir að hluti af því að end-
urskilgreina hlutverk feðra inni á heim-
ilinu sé að allir átti sig á því að það þarf
báða foreldra til þess að ala upp börn.
„Þessi skoðun helst á meðan hjóna-
bandið helst. En þegar kemur að skiln-
aði eru karlmenn oft sakaðir um að hafa
verið slæmir feður og hafa alltaf verið í
vinnunni,“ segir Garðar. Skilnaður end-
urspegli því í raun þessa fornu verka-
skiptingu. Konan hafi sinnt umhyggju-
hlutverkinu en karlmaðurinn fyrir-
vinnuhlutverkinu.
Hefðirnar flækjast fyrir
Gísli Hrafn Atlason, meðlimur í
karlahópi feminista, tekur undir að
ákveðin togstreita sé ríkjandi í samfé-
laginu. „Það að karlarnir eigi að skaffa er
ótrúlega rík hefð í okkar menningu.
Flestar kannanir sýna að meirihluti
karla getur ekki hugsað sér að vera með
konu sem er með hærri laun en þeir,“
segir Gísli. „Og þegar við það bætist að
karlar vilja líka vera góðir feður, sem
þeir hafa kannski takmarkaðan tíma til
vegna mikillar vinnu, kemur óhjá-
kvæmilega upp ákveðin togstreita.“
„Samkvæmt sýn samfélags okkar í
dag er gott starf það sem gerir dreng að
manni,“ segir Gísli. Hann nefnir David
Beckham sem fyrirmynd ungra karl-
manna í dag ekki síst þar sem hann nýt-
ur mikillar velgengni, sem er gífurlega
sterk þörf fyrir í hugum karla. „Beck-
ham er að losa um ákveðin höft sem
hafa njörvað niður hvernig karlmaður á
að vera. Hann klæðir sig kvenlega en er
íþróttamannslega vaxinn. Sem er allt
gott og blessað. Hins vegar er jafnréttis-
baráttan ekki lengra komin en það, að
öllum er sama hvort hann haldi fram-
hjá, bara ef hann nýtur velgengni. Kona
sem væri í svipaðri aðstöðu og Beckham
væri hins vegar gagnrýnd fyrir að standa
sig ekki á heimilinu.“
Hvað þýðir það að vera
karlmaður?
Þegar kvennabaráttan hófst fyrir rétt
um þrjátíu árum komu konur saman til
þess að styrkja eigin sjálfsmynd. Séra
Bragi segir karlmenn ekki hafa að sama
skapi brugðist nægilega vel við nýjum
aðstæðum og kröfum í þeirra garð. „Þeir
hafa verið undir mikilli gagnrýni og
álagi. Hin gamla sjálfsmynd hefur verið
brotin niður.“ Séra Bragi telur að karl-
mönnum hafi af einhverjum orsökum
ekki gefist tími og ráð til þess að skapa
sér aftur sína eigin sjálfsmynd. „Hér
áður voru til afmarkaðar hetjur eins og
John Wayne, en í dag eru þær fleiri.
Karlar í nútímanum eru ekki með eina
eða tvær fyrirmyndir heldur taka brot
héðan og þaðan og búa sér til það sem
passar þeim.“
Þorgerður Einarsdóttir lektor í
kynjafræði, segist ekki vera á því að
karlmenn hafi gleymst hvað varðar jafn-
réttisbaráttuna sem slíka og nefnir ný
lög um fæðingarorlof sem dæmi sem
hún segir stærstu handaflsaðgerð Ís-
landssögunnar í jafnréttismálum. „Hins
vegar þarf að stokka upp hugmyndir
okkar um karlmennsku og kvenleikaí-
myndir þannig að þær verði miklu sam-
settari og raunhæfari. Hugmyndir um
karlmennsku og kvenleika eru staðlaðar
og heftandi fyrir bæði kynin og við
erum föst í römmum sem í raun tak-
marka frelsi okkar. Á sama tíma og lög-
gjafinn ætlast til jafnrar þátttöku beggja
kynja í fjölskyldulífi og atvinnulífi er
harðneskjulegum ímyndum haldið að
körlum sem eru skaðlegar strákum og
ungum mönnum og vinna gegn jafn-
rétti. Við erum að fá ýktari karl-
mennskuímyndir frekar en losun um
þær og þróunin hefur ýtt undir þetta
heldur en hitt“. Þorgerður bætir við að
jafnvel sé verið að rissa upp einhverjar
óraunhæfar karlmennskuímyndir, sem
karlmenn reyna að eltast við og eru
skaðlegar fyrir þá sjálfa. Konur vilja
mjúka karla, en það eru ekki þær fyrir-
myndir sem birtast karlmönnum.“
Karlar sitja eftir
Þegar skoðaðar eru tölur frá Hag-
stofu Íslands virðast karlmenn hafa set-
ið eftir þegar kemur að menntun. Af
þeim sem útskrifuðust úr mennta- og
fjölbrautaskólum eru karlmenn aðeins
38 prósent. Sömu tölur má sjá frá Há-
skóla Íslands, af brautskráðum þaðan
eru einungis 37 prósent karlmenn. Þeir
eru hins vegar mun fjölmennari í þeim
námsgreinum innan Háskólans sem
gefa af sér hærri laun í framtíðinni.
Álíka tölur má sjá víða um hinn
vestræna heim og eru þær meðal annars
ástæðan fyrir því að karlar verða taldir
hið „veikara“ kyn framtíðarinnar, þeir
muni sitja eftir eins og Gísli Hrafn
bendir á og vitnar í grein sem birtist í
tímaritinu The Economist.
Sigríður Þorgeirsdóttir segir að kon-
ur vilji fá að deila valdinu með körlum,
sem hafa reynst tregir til að láta það af
hendi og bætir við að jafnvel þótt karlar
virðist vera tvístígandi óttist þeir að
missa þau völd sem þeir hafa. „Viðbrögð
karlveldisins við sterkari stöðu kvenna í
samfélaginu endurspeglast ekki hvað
síst í klámvæðingunni,“ segir hún og
bætir við að með klámi slái karlaveldið
frá sér. „Þetta er örvæntingarfull tilraun
til þess að niðurlægja konur en um leið
sjálfsmark fyrir karlveldið, því klám
kemur niður á báðum kynjum með því
að grafa undan samskiptum þeirra.“
En má þá ekki kalla það kreppu hjá
karlkyninu, þegar þeir reyna að halda
tangarhaldi í vald sitt þegar þeir finna
að konur sækja á og þeir eiga á hættu að
missa völdin? „Það má vera,“ segir Þor-
gerður. „Margir halda því einmitt fram
að klámvæðingin sé eitt birtingarform
þess, þegar karlmönnum er farin að
standa ógn af konum.“
Séra Bragi bendir á, kannski karl-
mönnum til varnar, að þeir hafi hrein-
lega æ færri tækifæri til þess að leggja
rækt við sjálfa sig. „Karlmenn eiga fáa
trúnaðarvini en það er nauðsynlegt fyrir
karlmenn að geta ræktað trúnaðasam-
band.“
Garðar Baldursson bætir því við að
það þurfi líka að endurskilgreina hvað
hugtakið karlmaður sé. „Í umræðunni er
karlinn oft tákn valds og ofbeldis, en
konan næmni og tilfinningar.“ Ef Garð-
ar hefur rétt fyrir sér í þeim efnum er
vandinn djúpstæðari en svo að karlar
geti leyst hann á eigin spýtur. ●
F2 16 18. nóvember 2004 FIMMTUDAGUR
„Hugmyndir um karl-
mennsku og kvenleika
eru staðlaðar og heft-
andi fyrir bæði kynin
og við erum föst í
römmum sem í raun
takmarka frelsi okkar.“
ÞORGERÐUR EINARSDÓTTIR, LEKTOR Í KYNJAFRÆÐI.
Um karla til kvenna
Á Alþingi Íslendinga sitja
43 karlmenn en 20 konur.
Í Ríkisstjórn eru 9 karlmenn og
3 konur.
Í Hæstarétti eru 7 karlmenn
og 2 konur.
Karlmenn hafa 22 prósent hærri
laun en konur.
Karlmönnum er hyglað fyrir að
vera í hjónabandi. Giftur
karlmaður hefur 25 prósent hærri
laun en ógiftur karlmaður.
Hjúskaparstaða kvenna hefur
engin áhrif á laun þeirra.
Karlmenn vinna allt að sex tímum
meira en konur. Meðalvinnuvika
karla er rúmir 49 tímar á viku, á
meðan meðalvinnutími kvenna
er tæplega 43 tímar á viku.
Hér er eingöngu verið að ræða
um vinnu sem er borgað fyrir
en ekki vinnutími á heimili.
Konur lifa allt að fjórum árum
lengur að meðaltali en karlmenn.
Meðalævilengd kvenna er 83 ár en
79 ár hjá karlmönnum.
Karlmenn eru mun líklegri til
þess að fremja sjálfsvíg.
Karlmenn drekka meira og eru
líklegri til þess að vera yfir
kjörþyngd.
„Karlmenn virðast hafa
setið eftir í þeim skiln-
ingi að í sjálfsmynd
þeirra eimir eftir af
gömlum hlutverkaskiln-
ingi um leið og þeir
hafa ekki fundið sér
nýtt hlutverk sem hæf-
ir nútímanum.“
SIGRÍÐUR ÞORGEIRSDÓTTIR, PRÓFESSOR Í HEIMSPEKI.
„Það að karlarnir eigi
að skaffa er ótrúlega
rík hefð í okkar menn-
ingu. Flestar kannanir
sýna að meirihluti karla
getur ekki hugsað sér
að vera með konu sem
er með hærri laun en
þeir.“
GÍSLI HRAFN ATLASON, MEÐLIMUR Í
KARLAHÓPI FEMINISTA.
14-17-F2 lesin 17.11.2004 14:06 Page 4