Tíminn - 12.03.1974, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Þriðjudagur 12. marz 1974.
Ræða Einars Ágústssonar utanríkisróðherra á fundi stúdentaráðs í fyrradag:
SAMNINGALEIÐIN VERÐI
REYND TIL ÞRAUTAR
Tillögur Bandaríkjamanna enn óaðgengilegar
Nú er mikið talað um öryggis-
og varnarmál og er það mjög að
vonum, þar sem endurskoðun
varnarsamningsins við Banda-
rikjamenn stendur nú yfir og senn
dregur að þvi að niðurstaða fáist
úr þeim viðræðum.
Allir, sem hér eru inni þekkja
vafalaust aðdraganda þessa
máls, en hann er sá, að þegar Is-
land gerðist aðili að Atlantshafs-
bandalaginu árið 1949 var svo frá
samningum gengið og viðurkennt
af öllum, að Island hefði algera
sérstöðu vegna þess að hér er
ekki innlendur her og hefur aldrei
verið og allir þeir tslendingar,
sem þátt tóku i umræddum
viðræðum, tóku fram að svo
skyldi aldrei verða.
Þess vegna var um það samið
að hér skyldi ekki vera erlendur
her á friðartimum og það talið
eðlilegt með hliðsjón af þeirri sér-
stöðu, er ég áðan nefndi. Stóð svo
i tvö ár. En þrátt fyrir þetta var
þaö samþykkt árið 1951 að banda-
riskar hersveitir skyldu koma
hingað til ótimabundinnar dvalar
og varnarsamningurinn gerður til
ótiltekins tima en með þeim upp-
sagnarákvæðum, sem aliir
þekkja.
Var á þetta fallizt vegna þess
ófriðlega ástands, sem þá var i
veröldinni og bar þar Kóreu-
styrjöldina hæst, en ýmsar aðrar
blikur voru þá einnig á lofti, er
vöktu mönnum ugg i brjósti,
þannig að margir trúðu þvi að til
nýrrar heimsstyrjaldar mundi
koma. Mörgum voru þetta þung
spor, að þurfa að fallast á er-
lenda hersetu hér á landi. 1 þeim
hópi var áreiðanlega mikill fjöldi
Framsóknarmanna, enda má sjá
þess merki I flokksþingsályktun-
um þeirra á mörgum undanfar-
andi þingum, en þar sem þetta
allt hefur nýlega verið rakið i
Tlmanum i grein eftir Steingrim
Hermannason sé ég ekki ástæðu
til að endurtaka það hér á þeim
takmarkaða tima, sem ég hef til
umráða.
Þegar svo núverandi rikis-
stjórn var mynduð i júli 1971
komu auðvitað þessi mál, sem
önnur til skoðunar, og ákveða
þurfti hvað um þau skyldi segja i
þeim málefnasamningi, sem þá
var i undirbúningi. Við, sem tók-
um þátti samningu þessa skjals
af hálfu Framsóknarflokksins
höfðum þar i veganesti þær
flokksþingsályktanir, sem ég
áðan greindi og flestar fjalla um
brottför varnarliðsins i áföngum.
Svipaðar samþykktir höfðu sam-
starfsflokkarnir einnig að bak-
hjarli, og þó öllu harðorðari.
Það er þvi ekki rétt, sem sumir
halda nú fram, að kjósendur
þessara flokka i kosningunum
1971 hafi ekki vitað hver stefna'
þeirra var i varnarmálunum,
hún iá ljós fyrir. Þurfti þvi eng-
umá óvart að koma það orðalag,
sem endanlega varð á þeim kafla
málefnasamnings rikisstjórnar-
innar, sem um þetta atriði fjallar
og allir þekkja, nefnilega það, að
varnarsamningurinn skyldi
tekinn til endurskoðunar eða
uppsagnar i þvi skyni að varnar-
liðið fari héðan I áföngum, og að
stefnt skyldi að þvi að brott-
flutningi þess verði lokið áður en
kjörtimabilið er á enda.Þetta er
það, sem ég sem utanrikisráð-
herra hefi haft til að vinna eftir
þann tima, sem ég hef gegnt þvi
starfi.
Af ástæðum, sem öllum eru
kunnar hafa þessi mál þokað fyrir
öðrum framan af stjórnartima-
biiinu. Það var fullkomið sam-
komulag um það innan rikis-
stjórnarinnar að landhelgismálið
skyldi hafa algeran forgang, svo
sem margoft hefur verið fram
tekið, enda var það mál svo
mikilvægt og þannig á vegi statt,
að minnsta kosti um tima, að ekki
var unnt fyrir okkur i utanrikis-
ráðuneytinu að komast yfir að
sinna svo stóru máli öðru jafn-
framt, sem varnarmálin eru. Það
var ekki fyrr en 13 nóvember i
. fyrra eða fyrir tæpum þrem-
ur mánuðum, sem okkur tókst að
ná samningum við Breta um
veiðar þeirra innan 50 milna
markanna og brottför her-
skipanna um leið og þar með að
koma landhelgismálinu i var,
enda þótt enn sé ósamið við
Þjóðverja.
Það var i rauninni fyrst þá, sem
við gátum einbeitt okkur að
varnarmálunum, enda hafa þau
siðan verið mjög á dagskrá og
fundur með samningamönnum
frá Bandarikjamönnum hófst
raunar sama daginn og ég
skrifaði undir samkomulagið við
Breta.
Það, sem mér finnst ég hafa
haft sem verkefni siðan farið var
að vinna i þessum málum, er aö
finna milliveg milli þessa tvenns:
annars vegar að standa . við þau
ákvæði málefnasamningsins, em
ég gat um áðan og hins vegar að
tryggja áframhaldandi öryggi Is-
lands og uppfylla þær skuld-
bindingar, sem við stöndum I
gagnvart Atlantshafsbanda-
laginu.
Þetta er sjálfsagt ekkert
auðvelt verk og má vera að ég
hafi færzt meira i fang en ég er
maður til að standa undir. Engu
að siður tel ég mér skylt að reyna
svo sem mér er unnt og það mun
ég gera.
Þess vegna hef ég lagt fram i
rikisstjórninmi drög að tillögum
að umræðugrundvelli i viðræðum
við Bandarikjamenn, næst þegar
þær fara fram. Þessar tillögur
voru kynntar i þingflokki Fram-.
sóknarflokksins áður en þær voru
lagðar fram i rikisstjórninni og
þar voru þær samþykktar sam-
hljóða sem umræðugrundvöllur.
Að visu er skylt að geta þess að
einn þingmaður, Jón Skaftason,
lét fylgja atkvæði sinu sérstaka
bókun, sem hann hefur sjálfur
gert opinberlega grein fyrir,
þannig að ég þarf ekki að gera
það frekar hér. En mergurinn
málsins er auðvitað sá að til-
lögurnar voru samþykktar I
þingflokknum og þess vegna voru
þær lagðar fram.
Þessar tillögur eru byggðar á
áframhaldandi aðild okkar að
NATO, enda er ég og margir
Framsóknarmenn aðrir þeirrar
skoðunar, að Island eigi enn um
sinn að minnsta kosti að halda
áfram aðild sinni að þvi banda-
lagi. Um þetta er eins og allir vita
ágreiningur i rikisstjórninni en
um það segir I margnefndum
málefnasamningi að að óbreytt-
um aðstæðum skuli núgildandi
skipan haldast.
Hitt er jafnframt tekið fram
þar, að við teljum að stuðla beri
að sáttum og friði með auknum
kynnum milii þjóða og almennri
afvopnun og að friði milli þjóða
væri bezt borgið án hernaðar-
bandalaga. Nú fara fram margs
konar viðræður milli hernaðar-
bandalaganna um að draga úr
vopnabúnaði og vonandi bera þær
árangur, en það er min skoðun, að
ekki sé á þessari stundu rétt að
veikja NATO og samningsað-
stöðu þess með þvi að eitt aðildar-
rikið t.d. Island segi sig úr
bandalaginu nú. Skal ég ekki fara
lengra út i þetta atriði hér nema
sérstakt tilefni gefist til siðar á
fundinum.
Þær tillögur, sem ég áðan
minntist á, og ég hef lagt fram,
hafa valdið nokkru umtali, sem
eðlilegt má telja, en ég hef ekki
talið rétt að birta þær í heild áður
en rikisstjornin hefur tekið af-
stöðu til þeirra, en það hefur hún
ekki gert, en mun gera það mjög
bráðlega.
Ég vil þó freista þess að gera
nokkra grein fyrir þeim i örstuttu
máli. Tillögurnar greinast i
meginatriðum I fimm hluta. í
fyrsta lagi er gert ráð fyrir þvi að
varnarliðið fari héðan i tiltekn-
um, timasettum áföngum. í öðru
lagi er gert ráð fyrir þvi að flug-
vélar á vegum NATO fái
lendingarleyfi á Keflavikurflug-
velli þegar þurfa þykir vegna
eftirlitsflugs i Norðurhöfum. I
þriðja lagi að hópur flugvirkja og
annarra tæknimanna verði á
Keflavikurflugvelli til að annast
nauðsynlega þjónustu við rekstur
þessara véla. í fjórða lagi að lög-
gæzlusveit, mönnuð sérþjálfuðum
Islendingum, skuli jafnan vera á
flugvellinum og i fimmta lagi að
tslendingar taki að sér rekstur
radarstöðvanna á Suðurnesjum
og I Hornafirði á sama hátt og
við sjáum nú um rekstur slikra
stöðva i Vik I Mýrdal og Gufu-
skálum. Nokkurfleiri atriði er að
finna I áðurgreindum tillögum,
sem ég hirði ekki að rekja hér.
Ég veit ekkert um það, hvernig
móttökur þessar tillögur fá hjá
Bandarikjamönnum eða NATO,
en hitt veit ég, að þær tillögur
sem Bandarikjamenn hafa
hingað til sett fram eru langt frá
þvi að vera aðgengilegar að minu
mati. Komi hins vegar fram nýtt
gagntilboð verðum við að skoða
það, þegar þar að kemur. Það
biður sins tima.
Þessar tillögur, sem ég hef lagt
fram, eru fyrst og fremst settar
fram til þess að reyna samninga-
leiðina til þrautar. Það hefur ver-
ið skoðun okkar Framsóknar-
manna að slikt beri okkur að
gera og að við eigum að gefa
okkur þann tima til þess, sem
þarf og aðóþolinmæði eigi ekki að
ráða ferðinni undir neinum kring-
umstæðum. Reynist samninga-
leiðin hins vegar ekki fær hefur
forsætisráðherra sagt það, að
rikisstjórnin eigi ekki annars kost
en að leita heimildar Alþingis til
uppsagnar samningsins, en von-
andi þarf ekki til þess að koma.
Ég hef leyft mér, að vona að
samstaða gæti orðið um þá leið,
sem ég hefi hér verið lauslega að
gera grein fyrir, enda þótt ég
viti aðskoðanir eru mjög skiptar
um þessi mál, þar sem sumir
vilja engar breytingar a vörnun-
um en aðrir að herinn fari
skilyrðislaust burt þegar i stað.
Það er sannfæring min, að með
þeirri skipan mála, sem til-
lögurnar gera ráð fyrir sé öryggi
Islands fyllilega gætt, fyrir utan
þá tryggingu, sem felst i NATO-
aðildinni og þvi að árás á eitt
bandalagsriki er talin jafngilda
árás á þau öll. Hitt er svo annað
mál, að ýmislegt, sem komið hef-
ur fram hér innanlands i sam-
bandi við þessi mál, hefur gert
samningsaðstöðu okkar erfiðari
en ella hefði verið og torveldað
okkur að ná þeim árangri, sem
við keppum að.
Mikið hefur verið rætt um hug-
takið friðartimar og hvernig beri
að skilja það. Það er auðvitað
alltaf matsatriði hvenær telja eigi
friðartima, en ég hygg þó, að ef
beðið skal eftir þvi að hvergi sé
ófriðarblika á lofti i heiminum, þá
verði sá timi torfundinn. Hins
vegar þykir mér ýmislegt benda
til þess, að ástandið i heims-
málunum sé nú betra heldur en
verið hefur um langa hrið, og
hvenær eiga Islendingar þá að
nota tækifærið og losa sig við
herinn ef ekki þegar þannig
stendur á. Og hvaða rikisstjórn
halda menn að sé liklegri til þess
að koma þessum málum i það
horf, sem málefnasamningurinn
gerir ráð fyrir, fremur en sú, sem
nú situr.
Ég leyfi mér að hvetja alla
menn til að spara stóru orðin um
þessi mál -öllsvigurmæliog stór-
yrði eru til þess eins fallin að
vekja úlfúð og deildur og skipta
þjóðinni I tvær andstæðar fylking-
ar . .
Litla þjóð, sem átt i vök að
verjast,
vertu ei við sjálfa þig að
berjast
var einu sinni kveðið og þau orð
eiga fullkomið erindi til okkar enn
I dag.
Ég hef oft verið spurður að þvi
af erlendum mönnum hvernig á
þvf standi að þessi litla þjóð, ís-
lendingar, skuli ekki verá alls-
hugar fegnir þvi að fá að njóta
verndar voldugrar, erlendrar
stórþjóðar, þ.e. Bandarikjanna,
svo mjög sem ýmsar aðrar
Evrópuþjóðir sækist eftir þvi að
fá að standa undir verndarvæng
þeirra, og þetta getum við meira
að segja fengið ókeypis, þurfum
ekkert að borga. Ég hef alltaf
svarað þvi til að hér sé ekki um
neins konar andúð á Bandarikja-
mönnum að ræða, og persónulega
er það mat mitt að efhérþurfa að
vera útlendingar til eftirlits eða
varna, þá vil ég enga frekar en
Bandarikjamenn og veldur þvi
framkoma þeirra við okkur á
undanförnum árum. Astæðan
fyrir þvi að við viljum vera einir i
landinu er af þjóðernislegri rót
runnin. öldum saman hefur það
verið draumur þessarar litlu
þjóðar við hið nyrzta haf að njóta
sjálfstæðis. Til þess flúðu forfeður
okkar land, yfirgáfu blómlegar
byggðir og settust að á útskeri.
Vegna sundurlyndis og óeiningar
glötuðu forfeður okkar þessu
frelsi og það tók margar aldir að
endurheimta það. En baráttunni
var haldið áfram og við háðum
aldalanga sjálfstæðisbaráttu við
Dani. sem eru okkur þó á margan
hátt vinveitt þjóð og finnur til
skyldleika við okkur. Og sigurinn
vannst árið 1944, þegár við stofn-
uðum lýðveldið ísland og kusum
okkar eigin forseta, Svein Björns-
son. Margir af landsins beztu son-
um fórnuðu ævistarfi sinu til þess
Framhald á 17. siðu.
Einar Ágústsson utanrikisráðherra.