Tíminn - 12.03.1974, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Þriöjudagur 12. marz 1974.
Stutt verði við búsetu á
Hólsfjöllum og á Efra-Fjalli
Tiu alþingismenn liafa lagt
fram þingsályktunartillögu um
stuðningvið húsetu á Hólsfjöllum
og á Efra-Fjalli. Fyrsti flutnings-
maður tillögunnar er Ingvar
Gislason, en aðrir flutningsmenn
eru Eysteinn Jónsson, Lárus
Jónsson, Helgi Seljan, Jónas
Jónsson, Sverrir llermannsson,
Stefán Valgeirsson, Halldór Blön-
dal. Páll Þorsteinsson og Vil-
hjálmur Iijálmarsson.
Tillagan er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela rikis-
stjórninni að hlutast til um, að
treyst verði til frambúðar búseta
á Hólsfjöllum i Noröur-Þing-
eyjarsýslu og Efra-Fjalli I
Norður-Múlasýslu. Er rikis-
stjórninni heimilt að gera nú þeg-
ar nauðsynlegar ráðstafanir I
þessu sambandi. Skal nú þegar
nauðsynlegar ráðstafanir I þessu
sambandi. Skal hún m.a. beita
sér fyrir þvi, að við gerð lands-
hlutaáætlana þeirra, sem unnið
er að fyrir Norður-Þingeyjar-
sýslu og Austurland, verði sér-
staklega fjallað um úrræði til
lausnar byggðavanda Hólsfjalla
og Efra-Fjalls.”
t greingargerð segir:
,,Sú hætta vofir yfir, að byggð á
Hólsfjöllum og Efra-Fjalli fari i
eyði á næstu árum, ef ekki er sér-
staklega að gert. Byggð er nú svo
háttað á þessum slóöum, að á
Hólsfjöllum (Fjallahreppi i N.-
Þing.) er búið á 4 bæjum með 26
ibúa, en á Efra-Fjalli er fólk i
Möðrudal og Viðidal, alls 5
manns. Hefur ibúum þessara sér-
stæðu fjallabyggða fækkað mikið
á siðustu árum, svo að viðnáms-
þróttur þeirra fer þverrandi.
Að þvi yrði mikill samfélags-
legur skaði, ef Fjöllin færu i eyði.
Fyrst og fremst mundi það leiða
til þess, að auðnir tslands stækk-
uðu að mun, auk þess sem það
hefði hin alvarlegustu áhrif á
samgönguöryggið á leiðinni milli
Norður- og Austurlands. Mundi
þá i eyði hver einasta jörð á rúm-
lega 100 km veglinu frá Reykja-
hlfð austur á Jökuldal, en það er
rfflega þriðjungur leiðar milli
Akureyrar og Reyðarfjarðar. Má
af þessu sjá, hvað i húfi er, ef litið
er til samgangna milli þessara
tveggja landsfjórðunga. Mun
hvergi hérlendis um svo langa ör-
æfaleið að ræða á aðalþjóðvegi
milli landsfjórðunga.
Ef treysta á byggð á Hólsfjöll-
um og Efra-Fjalli, er óhjákvæmi-
legt, að til komi sérstök aðstoð
rikisvaldsins. Að visu hafa bænd-
ur á þessum slóðum notið litils-
háttar fjárveitinga úr rikissjóði
af fé þvi, sem ætlað er þeim, sem
veita ferðamönnum fyrirgreiðslu
á fáförnum þjóðleiðum. En þess-
ar fjárveitingar eru allsendis
ófullnægjandi eins og nú er kom-
ið. Munu þær út af fyrir sig engu
ráða um áframhaldandi manna-
byggðá Hólsfjöllum og nágrenni.
Þar þarf meiri aðstoð til að koma.
Sérstaklega er mikilvægt, að leit-
ast sé við að koma til móts við
þann vilja, sem fyrir er hjá fólk-
inu, sem þarna býr, um áfram-
haldandi búsetu. Þótt búskapar-
skilyrði séu að visu allsérstæð á
þessum slóðum landsins, eru þar
eigi að siður góðir afkomumögu-
leikar fyrir duglega bændur. Á
Fjöllum er gott undir sauðfjárbú,
eins og landssagan er ólygin vott-
ur um. Óviða verður sláturfé
vænna en þar og kjötgæðin þjóð-
fræg. Hins vegar verður margt til
að há byggð á Fjöllum, ekki sist
erfiðleikar og kostnaður við að
afla ýmissa nútimaþæginda, auk
langvinnrar vetrareinangrunar
og fámennis, sem þegar er orðið
háskalega mikið.
1 sambandi við þetta mál ber að
geta þess, að á nýloknu Búnaðar-
þingi fluttu búnaðarþingsfull-
trúarnir Þórarinn Kristjánsson
og Sigurjón Friðriksson tillögu
(erindi) um stuðning við byggð á
Hólsfjöllum. Allsherjarnefnd
Búnaðarþings fjallaði um málið,
og að tillögu nefndarinnar sam-
þykkti þingið ályktun, sem felur i
sér áskorun á Landnám rikisins
um, að það hlutaðist til um, að
treyst yrði til frambúðar byggð á
Hólsfjöllum ásamt Möðrudal og
Vfðidal. Sem fylgiskjal er prentað
hér með áðurnefnt erindi Þórar-
ins Kristjánssonar og Sigurjóns
Friðrikssonar ásamt áliti alls-
herjarnefndar Búnaðarþings,
sem hefur einnig að geyma
ályktunarorð þingsins. Þá fylgir
sem fylgiskjal III bréf Jónasar
Jónsson alþm. til Orkuráðs um
rafvæðingu bæja á Hólsfjöllum,
dagsett 22. nóv. 1973.”
Eftirfarandi fylgiskjöl fylgja
tillögunni:
Fylgiskjal I.
Búnaðarþing 1974.
Erindi Þórarins Kristjánssonar
og Sigurjóns Friðrikssonar um
stuðning við byggð á Hólsfjöllum.
Hin sérstæða byggð á Hólsfjöll-
um i Norður-Þingeyjarsýslu á
merka sögu að baki. Um langan
aldur hafa arðgæf og myndarleg
fjárbú verið rekin á Hólsfjöllum,
svo að sögur fóru af. Hólsfjalla-
hangikjöt var þekkt um áratuga
skeið. Bændurnir þar hafa nytjað
og helgað sér hin viðáttumiklu og
kjarngóðu heiðalönd, sem liggja
að baki afrétta annarra byggðar-
laga, s.s. Axfirðinga, Þistil-
firðinga, Vopnfirðinga og Jökul-
dæla.
Byggingar, búfé i högum og
mannlif á Hólsfjöllum hefur frá
öndverðu vakið öryggiskennd
þeirra fjölmörgu vegfarenda,
sem lagt hafa leið sina um hina
löngu öræfaleið milli sveita og
landsfjórðunga. Þar liggja kross-
götur, vegir til fleiri átta. Margur
þreyttur ferðalangur hefur þegið
þar húsaskjól og beina, og oft
veitt af höfðingsskap. A siðustu
árum hefur marþætt hjálp og að-
stoð við bila, sem ferð eiga um
veginn i misjöfnu færi og vályndu
veðurfari á öllum timum árs,
aukist mjög, um leið og umferð
hefur margfaldast. Heiðarbúarn-
ir hafa þannig gegnt mjög mikil-
vægu þjónustuhlutverki fyrir
samfélagið.
Ef bændurnir hætta búskap og
flytja burtu, verður samfélagið
tvimælalaust að koma upp og
reka þjónustustöð á Hólsfjöllum
fyrir ferðafólk. Ibúum i Fjalla-
hreppi hefur fækkað hin siðustu
ár og mikil hætta er á þvi, að
byggðin leggist i eyði, ef ekki
verða gerðar sérstakar ráð-
stafanir frá hendi samfélagsins.
Um þessar mundir eru ungir
menn þar að festa ráð sitt og
ákvarða staðfestu. Hvernig þess-
ir ungu menn bregðast við, ræður
úrslitum um framtiðarbyggð. Þvi
er einstætt tækifæri fyrir sam-
félagið að koma nú til hjálpar. Við
leggjum þvi til, að Búnaðarþing
feli stjórn Búnaðarfélags tslands
að beita sér fyrir þvi, að Byggða-
sjóður og Stofnlánadeild land-
búnaðarins veiti framlög og lán
til framkvæmda á Hólsfjöllum,
eins og lög framast leyfa, að Raf-
veitur rikisins láti ibúana þar
hafa raforku á sama verði og
aðra landsmenn, að Vegageröin
hraði vegagerð, sem þessari
byggð kemur helst til góða, og
sérstakur stuðningur verði veitt-
ur til þess að tryggja sem besta
þjónustu við umferðina um hring-
veginn.
Þórarinn Kristjánsson.
Sigurjón Friðriksson.
Fylgiskjal II.
ALLSHERJARNEFND
Framsögum.: Sigurjón Friðriks-
son.
Búnaðarþing 1974.
Erindi Þórarins Kristjánssonar
og Sigurjóns F'riðrikssonar um
stuðning við byggð á Hólsfjöllum.
A^LYKTUN:
Búnaðarþing beinir þeirri ein-
dregnu áskorun til Landnáms
rfkisins að hlutast til um það, að
treyst verði til frambúðar byggð
á Hólsfjöllum ásamt Möðrudal og
Víðidal.
Þingið bendir á, að nú þegar
verði hafin gerð heildaráætlunar
um, á hvern hátt búseta á jörðum
þessum verði best tryggð, og
henni lokið það fljótt, að hún liggi
fyrir við gerð næstu fjárlaga.
Við áætlanagerðina verði eftir-
farandi haft i huga:
1. Býlin verði rafvædd og rafork-
an seld á líku verði og frá sam-
veitum.
2. Hraðað verði lagningu nýrra
vega frá Grimsstöðum til Mý-
vatnssveitar og öxarfjarðar.
3. Stóraukið verði óafturkræft
fjárframlag til byggingar
fbúðarhúsa á þessum býlupi.
4. Viðurkennd verði i verki nauð-
syn byggðar á þessu svæði til
aukins öryggis og þjónustu við
ferðamenn.
Greinargerð.
Hin sérstæða byggð á Hólsfjöll-
um i Norður-Þingeyjarsýslu og á
Efra-Fjalli i Norður-Múlasýslu á
sér merka sögu að baki. Um lang-
an aidur hafa myndarleg fjárbú
verið rekin þar, svo að sögur fóru
af. Bændurnir þar hafa nytjað og
helgað sér hin viðáttumiklu,
kjarngóðu heiðalönd, sem liggja
að baki annarra byggðarlaga, s.s.
öxfirðinga, Þistilfirðinga, Vopn-
firðinga og Jökuldæla. Bygging-
ar, búfé i högum og mannlif i
Fjallabyggðinni hefur frá önd-
verðu vakið öryggiskennd þeirra
fjölmörgu vegfarenda, sem lagt
hafa leið sina um hina löngu
öræfaleið milli sveita og lands-
fjórðunga. Margur þreyttur
ferðalangur hefur þegið þar húsa-
skjól og beina, og veitt af
höfðingsskap, enda gestrisni þar
viðkunn.
Það virðist enn um sinn nauð-
synlegt öryggi ferðamanna, að
byggð haldist á þessum bæjum.
Þó mun varða meiru, að rekinn sé
myndarlegur sauðfjárbúskapur á
þessum stöðum fyrir framantald-
ar nágrannasveitir, sem eiga af-
réttir að hinum viðáttumiklu
öræfum, sem umlykja Fjalla-
byggðina, þar sem miklir erfið-
leikar skapast við smálamennsku
afrétta, ef búskapur og byggð
leggst af á Fjöllum.
tbúar i Fjallahreppi eru nú 26 á
fjórum bæjum, og i Möðrudal og
Viðidal eru aðeins 5 ibúar. Hefur
ibúum þessarar sérstæðu byggð-
ar fækkað hin siðari ár, og mikil
hætta á þvi, að byggðin leggist i
eyði, ef ekki verða gerðar sér-
stakar ráðstafanir frá hendi sam-
félagsins til að aðstoða það fólk,
sem þarna er og vill vera, ef þvi
er sköpuð sambærileg aðstaða og
öðrum i hinum dreifðu byggðum.
Þar er fyrst að nefna hina sjálf-
sögðu rafvæðingu, sem er undir
staða búsetu, svo og bættar sam-
göngur, sem verða með þvi að
hraða byggingu á upphækkuðum
vegi til Mývatnssveitar og öxar-
Þorlákshöfn og
Grindavik
Frumvarp Sjálfstæðis-
manna um að breyta þeirri
ákvörðun að láta aðflutnings-
gjöld af viðlagasjóðshúsunum
renna til hafnargerða i Þor-
lákshöfn og Grindavik, var til
1. umræðu i neðri deild Al-
þingis i gær. Við umræðuna
gerði fjármálaráðherra ræki-
lega grein fyrir aðdraganda
þeirrar ákvörðunar að ráð-
stafa þessu fé með þessum
hætti, en lán Alþjóðabankans
til þessara hafna er algerlega
bundið neyðarráðstöfunum
vegna jarðeldanna i Eyjum.
Nánar verður greint frá ræðu
fjármálaráðherra siðar.
fjarðar. Lagt verði fram verulegt
umframfjármagn til ibúðarhúsa-
bygginga, þar sem vart er hægt
aö ætlast til, að ungt fólk vilji
stofna til mikilla skulda við upp-
byggingu, sem hæpið er, að hægt
sé að breyta i peninga, ef það ein-
hverra hluta vegna verður að
yfirgefa sveitina.
Jafnframt sé höfð hliðsjón af
gildi byggðar á þessusvæði vegna
þjónustu við ferðamenn, sem
nauðsynlega þarf að vera til stað-
ar á þessari leið, þar sem opnun
hringvegarins getur aldrei leyst
alla vetrarumferð um Hólsfjöll og
Möðrudalsöræfi af hólmi.
Við þá heildaráætlun, sem lagt
er til, að gerð verði um tryggingu
búsetu i þessu byggðarlagi, verði
sérstaklega tekið tillit til vilja
fólksins, sem þar býr.
Egill Bjarnason. Einar Ólafsson.
Gunnar Guðbjartsson. Hjörtur E.
Þórarinsson. Ingimundur Ás-
geirsson. Sigurjón Friðriksson.
Fylgiskjai III.
Reykjavik, 22. nóvember 1973.
Til Orkuráðs.
Erindi varðandi rafvæðingu
bæja á Hólsfjöllum i N.-Þing.
Að beiðni bænda á Hólsfjöllum
Framhald á bls. 19
Ágreiningur um
frumvarpið í efri
jarðalaga-
deild
Frumvarp rikisstjórnarinnar
til jarðalaga var til 2. umræðu i
efri deild Alþingis á fimmtudag,
og var umræðunni fram haldið i
gær. Landbúnaðarnefnd deildar-
innar kiofnaöi i afstöðu til máls-
ins, og skila fulltrúar stjórnar-
andstöðunnar séráliti og leggja
til, að málinu verði visað til rikis-
stjórnarinnar til nýrrar endur-
skoðunar. Meirihluti nefndarinn-
ar leggur til að frumvarpið verði
samþykkt.
Páll Þorsteinsson hafði fram-
sögu fyrir nefndaráliti meirihlut-
ans og gaf itarlegt yfirlit um efni
frumvarpsins og tilgang. t ræðu
hans kom þetta m.a. fram:
Tilgangurinn með flutningi
þessa frumvarps er að tryggja,
eftir þvi sem kostur er, með lög-
gjöf að nýting lands utan skipu-
lagðra þéttbýlissvæða sé eðlileg,
hagkvæm frá þjóðhagslegu
sjónarmiði, og að eignarráð á
landi, og búseta á jörðum sé i
samræmi við hagsmuni sveitar-
félaga og þeirra, sem landbúnað
stunda.
Annar kafli frumvarpsins fjall-
ar um skipulag, sem á að miöa að
þvi að ná þessum tilgangi, eða að
þessi tilgangur náist. Samkvæmt
gildandi lögum eiga sveitarfél.
forkaupsrétt að jarðeignum, sem
seldar eru i hlutaðeigandi
sveitarfélagi. Frá þessari aðal-
reglu eru samt nokkrar
undantekningar. Með þessum
hætti fá sveitarstjórnir nokkra af-
stöðu til að fylgjast með og hafa
áhrif á ráðstöfun fasteigna innan
sveitarfélaga. Reynslan hefur þó
sýnt, að á undanförnum árum, að
sveitarstjórnir hafa og veita að-
stöðu i þessu efni og i reynd mjög
takmörkuð áhrif á, hvernig jarð-
eignum er ráðstafað. Samkvæmt
frumvarpi þessu skal i hverri
sýslu starfa byggðaráð, skipað 3
mönnum, og skulu þeir kunna góð
skil á byggð og búháttum i sýsl-
unni. Allir byggðaráðsmenn
skulu vera búsettir á starfssvæði
byggðaráðs. Það vald, sem
byggðaráðum er fengið sam-
kvæmt frumvarpinu er fært i
hendur heimamanna. Byggða-
ráðunum er ætlað að vera
sveitarstjórnum til fulltingis um
þau mál, sem frumvarp þetta
tekur til. t byggðaráði á sjónar-
mið sýslunefndar og sjónarmið
búnaðarsambanda að geta komið
fram. Búseta byggðaráðsmanna
innan starfssvæðis þeirra á að
tryggja þekkingu á staðháttum og
hagsmunum i byggðalaginu. Til
þess að það sé ótvirætt, að ekki er
ætlunin að fara á bak við sveitar-
stjórnir með þau mál, sem hér er
um að ræða. leggur meirihluti
nefndarinnar til, að með
breytingatillögu, sem ég mun
skýra nánar siðar, að oröalag um
þetta sé gert enn skýrara en það
er i frumvarpinu sjálfu.
t lögum um stofnlánadeild
landbúnaðarins, landnám, rækt-
un og byggingar i sveitum, segir
svo i 27. gr.: I hverri sýslu, skal
vera landnámsnefnd skipuð 3
mönnum. 2 nefndarmenn skulu
kosnir af hlutaðeigandi búnaðar-
sambandi að viðhafðri hlutfalls-
kosningu, ef óskað er, en einn
skipaður af landnámsstjórn, og er
hann formaður.
Jafnframt þvi að byggðaráð
verða skipuð, er miðað við að
lándnámsnefnd leggist niður.
Með hinni nýju skipan, sem frum-
varpið kveður á um, verður
nefndum ekki fjölgað, en verksvið
byggðaráðs i hverri sýslu verður

gfrét
■
mun viðtækara en verksvið land-
námsnefndar.
3. kafli frumvarpsih^ fjallar um
forkaupsrétt. Þau nýmæli, sem
feiast i þessum kafla frumvarps-
ins miða að þvi að auka rétt
sveitarfélaga til þess að kaupa
jarðeignir, og i samræmi við það
hefur ákvæði i 5. kafla um jarða-
sjóð, sem miða að þvi að styrkja
aöstöðu sveitarstjórna, til þess að
þær geti i reynd, fyrir hönd
sveitarfélaga, neytt forkaupsrétt-
ar, þegar jarðir eru seldar. t
gildandi lögum segir: Hafi leigu-
liöi haft ibúð og búsetu á leigujörð
sinni að minnsta kosti 3 ár sam-
fleytt, áður en söluumleitanir
hefjast, hefur hann kauprétt á
undan sveitarsjóði. Þetta tima-
mark er i frumvarpinu fært i 10
ár, en með breytingartillögu, sem
meirihluti, nefndarinnar flytur og
siðar verður vikið að, er gert ráð
fyrir, að timamark þetta verði
miðað við 8 ár. Og jafnframt er
það skilyrði sett, að leiguliði, sem
öðlast forkaupsrétt á undan
sveitarstjórn og neytir þess rétt-
ar, taki jörðina til ábúðar og
fullra nytja. Noti ábúandi sér ekki
kaupréttinn, verður forkaupsrétt-
ur sveitarfélags aftur virkur.
Þá er það nýmæli, að til-
kynningarskylda er á fógeta
gagnvart forkaupsréttindahafa,
eigi að selja jarðeign á
nauðungaruppboði. Akvæði frum-
varpsins um forkaupsrétt koma
þó ekki til framkvæmda, þegar
jarðeigandi selur eöa afhendir
jörð maka sinum, barni sinu,
barnabarni, kjörbarni, fóstur-
barni, systkini, eða foreldri, enda
taki viðtakandi jörðina til ábúðar
og fullra nytja. Þau koma ekki
Framhald á bls. 19