Tíminn - 12.03.1974, Qupperneq 9
Þriðjudagur 12. marz 1974.
TÍMINN
9
Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas
Karlsson, Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Rit-
stjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargötu, símar
18300-18306. Skrifstofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — af-
greiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Askriftagjald
420. kr. á mánuði innan lands, i lausasölu 25 kr. eintakið.
Blaðaprent h.f.
I >
Minnihlutastjórnir
Siðustu árin hefur orðið sú breyting á stjórn-
málaháttum nágrannalanda okkar, að þar fara
minnihlutastjórnir viðast með völd, en slikt
var mjög fátitt áður. Þannig fer nú með völd i
Danmörku rikisstjórn, sem hefur aðeins
22 þingmenn af 179 að baki sér.I Noregi fer með
völd rikisstjórn, sem hefur aðeins 62 þingmenn
af 155 að baki sér. í Sviþjóð fer með völd rikis-
stjórn, sem hefur 163 þingmenn af 350 að baki
sér. Loks hefur svo Bretland bætzt i þennan
hóp, en hin nýja rikisstjórn Verkamanna-
flokksins hefur aðeins 301 þingmann af 635 að
baki sér.
Þvi valda margar og mismunandi ástæður,
að minnihlutastjórnir gerast svo algengar i
nágrannalöndum okkar, þar sem lýðræði og
þingræði stendur föstustum fótum i heiminum.
Ein ástæðan er vafalaust, að reynslan hefur
sýnt, að minnihlutastjórnir hafa oft gefið
skárri raun en reiknað hafði verið með.
Sambræðslustjórnir, sem hafa stuðzt við ólika
flokka, hafa oft ekki þótt gefa neitt betri raun,
en galli á þeim þótt vera sá, að þá hefur stjórn-
málamakk farið fram meira að tjaldabaki.
Minnihlutastjórn verður að semja um fram-
gang mála fyrir opnum tjöldum. Þá hefur það
margoft komið i ljós, að það er ekki nóg fyrir
rikisstjórn að styðjast við meirihluta á þingi.
Glöggt dæmi um það fékkst i Bretlandi nú i
vetur. Rikisstjórn íhaldsflokksins hafði rif-
legan meirihluta á þingi, en réði samt ekki við
efnahagsmálin. Þess vegna efndi hún til
kosninganna.
Það er hins vegar ljóst, að verði minnihluta-
stjórnir meira og minna algengar i
þingræðislöndunum, hlýtur það að hafa
ýmsar verulegar breytingar i för með sér. Hin
stærri ágreiningsmál þokast þá meira til hliðar
og verða að biða. Flokkur eða flokkar minni-
hlutastjórnarinnar verða þá að sætta sig við,
þótt þeir geti ekki komið ýmsum stefnumálum
sinum fram. Stjórnarandstaðan verður jafn-
framt að sýna aukna ábyrgð og tillitssemi. Af
þessum ástæðum verður mjög athyglisvert að
fylgjast með stjórnmálaþróuninni i Bretlandi
næstu mánuðina, en þar er nú við stærri og
meiri vandamál að glima en i hinum ná-
grannalöndunum, sem voru nefnd hér að
framan. Þvi virðist sú tillaga Frjálslynda
flokksins hafa átt verulegan rétt á sér, að reynt
yrði að mynda þjóðstjórn, sem færi með völd i
skamman tima, eða á meðan væri reynt að
leysa örðugustu efnahagsmálin.
Þær raddir heyrast nokkuð, að minnihluta-
stjórnirnar, sem nú fara með völd i
nágrannalöndum okkar, séu merki um minnk-
andi stjórnmálaþroska og óheillavænlega
stjórnmálaþróun. Svo þarf þó ekki að vera.
Þær geta hins vegar verið merki um nýja tima
og brey ttan hugsunarhátt, þannig að kjósendur
láti ekki binda sig i tvær eða þrjá fylkingar,
heldur ætli sér svigrúm og vilji vera sem mest
óbundnir. Menn verða að forðast. að hugsa
þannig, að allt þurfi að falla i sömu farvegi og
skapazt höfðu um tiltekið árabil. Annars sé allt
i voða. En breytingarnar mega ekki hafa það i
för með sér, að ábyrgðartilfinningin minnki.
Einkum gildir þetta um stjórnarandstöðuna.
Þvi verður fróðlegt að fylgjast með þvi,
hvernig umræddum minnihlutastjórnum reiðir
af. — Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Haile Selassie
að missa völdin
Elzta keisaradæmið er að hrynja
1 TIUNDA kapitula Fyrstu
konungabókarinnar segir frá
heimsókn drottningarinnar i
Saba til Salómons konungs i
Jerúsalem. Drottningin var
yfir sig hrifin af speki
Salómons og gaf honum
margar og dýrar gjafir, sem
hún hafði haft með sér. „Og
Salómon konungur”, segir i
konungabókinni, ,,gaf
drottningunni frá Saba allt, er
hún girntist og kaus sér, auk
þess er hann gaf henni af sinni
konunglegu rausn”.
Sagnir i Eþiópiu segja enn
greinilegar frá ferðum
drottningarinnar og
Salómons. Til að sýna
drottningunni fyllstu
gestrisni bauð konungur
henni að rekkja i sama sal og
hann. Drottning hafnaði þvi.
Salómon fullvissaði hana þá
um, að hann myndi láta hana
alveg ósnerta, ef hún reyndi
ekki að taka neinn hlut i
svefnsalnum. Þetta taldi
drottningin litla raun og féllst
þvi á tillögu konungs. Salómon
var siðan búin rekkja i
öðrum enda salarins, en
drottningunni i hinum.
Konungur bauðþjóni sinum að
láta vatnskrukku standa
nálægt rekkju drottningar.
Drottningin vaknaði eftir
stuttan svefn og þyrsti mikið,
enda hafði konungur gefið
henni þorstsækna rétti um
kvöldið. Þegar drottning greip
til krukkunnar og hugðist
svala þorsta sinum, var
konungur viðbúinn. Hann
þreif til hennar og kvað hana
hafa brugðizt þvi heiti sinu að
láta alla hluti i herberginu
ósnerta. Drottning viður-
kenndi, að hún hefði beðið
lægra hlut og tók afleiðingun-
um af þvi.
Sagnir i Eritreu herma, að
Menelik fyrsti, en með honum
Shófst núverandi keisaraætt til
valda i Eritreu, hafi orðið til
þess nótt. Haile Selassie, sem
er 225. keisarinn eftir Menelik,
stærir sig af þvi, eins og allir
fyrirrennarar hans, að geta
rakið ættir sinar beint til
Salómons konungs og
drottningarinnar i Saba.
ÓHÆTT er að segja, að
Haile Selassie sé frægastur
allra þeirra konunga og
keisara, sem nú eru uppi, enda
þeirra langelztur i hettunni.
Hann er fæddur 23. júli 1892.
Hann var ekki borinn beint til
rikiserfða, en gerðist ungur
handgenginn Menelik keisara,
sem lézt 1913. Eftirmaður
Meneiiks gerðist Múhameðs-
trúar og var þá steypt úr stóli,
en keisaraættin og aðallinn i
Eþiópiu eru kristinnar trúar.
Haile Selassie, sem þá bar enn
nafnið Ras Tafari Makonnen,
átti þátt i þvi, að dóttir
Meneliks var látin taka við
keisaradómi 1916, og gerðist
hann brátt einn helzti ráðgjafi
hennar, en hún sinnti litið
stjórnarstörfum. Ifaile
Selassie hefur þvi verið mesti
valdamaður Eþiópiu alla leið
siðan 1916. Árið 1928 tókst
honum að ná þvi marki að
vera útnefndur keisari
Eþiópiu og hefur hann þvi
gegnt keisaraembættinu i 46
ár. Enginn núlifandi þjóð-
höfðingi hefur þvi setið eins
lengi i valdastóli og hann.
Hann hóf keisaraferil sinn
með þvi að beita sér fyrir
ýmsum verklegum fram-
förum. Þær stöðvuðust 1935,
þegar Mussolini hóf innrás i
Eþiópiu og gerði landið að
italskri nýlendu. Haile
Haile Selassie
Selassie varð þá útlagi og þótti
sá atburður eftirminnilegur,
þegar hann flutti mál þjóðar
sinnar á fundum Þjóðabanda-
lagsins i Genf. Óhætt er að
segja, að hann hafi þá unnið
sér heimsfrægð, sem hann
hefur notið jafnan siðan. Arið
1941 hrökktu Bretar ítali frá
Eþiópiu og tók Haile Selassie
þá við völdum á ný og hefur
gegnt þeim truflunarlitið
siðan. Hann er enn furðu
hress, þótt hann verði senn 82
ára gamall. Þannig er hann
enn furðu beinn i baki og
kvikur i spori. Hann er lágur
vexti, um 160 sm á hæð, og
grannvaxinn. Persónulegar
raunir hafa sótt á hann að
undanförnu. Elzti sonur hans
fórst fyrir ekki löngu i bilslysi,
og nokkru siðar missti
keisarinn drottningu sina, sem
hafði verið tryggur förunautur
hans i 50 ár. Núverandi krón-
prins er hjartasjúklingur og
þykir óliklegur til að geta
tekið við völdum sökum
heilsubrests. Það er þvi talið
alveg óvist, hver eftirmaður
hans verður, og eykur það
óvissuna, sem nú rikir i
Eþiópiu. Siðustu misserin
hefur keisarinn verið mjög
einmana og vaxandi þreytu-
merki þótt koma i ljós.
HAILE SELASSIE hefur
verið meiri stjórnandi út á við
en inn á við, ef svo mætti að
orði kveða, siðan hann kom
hejm úr útlegðinni 1941. Hann
hefur gert viðreist um lönd,
komið sér vel við stórveldin i
austri og vestri og skipað sér
fram sem sérstökum tals-
manni og forustumanni
Afrikurikja. Hann fékk þvi
framgengt, að Einingar-
samtök Afriku völdu Addis
Abeba sem aðsetursstað sinn
og vann hann það til að reisa
veglega höll fyrir starfsemi
samtakanna. Heima fyrir
hefur hann unnið að þvi að
gera Addis Abeba að nýtizku-
legri borg og þannig að góðum
sýningarglugga fyrir útlenda
gesti, ef svo mætti segja, Þá
hefur hann unnið að verlegum
samgöngubótum, talsverðum
vatnsvirkjunum og stofnun
vissra iðnaðargreina. En þá er
lika hið helzta upptalið. Flest
félagsleg verkefni hafa verið
vanrækt. I þeim efnum er
Eþiópia enn á meira miðalda-
stigi en flest eða öll önnur lönd
Afriku, sem hafa notið ýmissa
heppilegra áhrifa frá nýlendu-
timanum á þvi sviði. Jarð-
eignir flestar eru enn i
höndum aðalsins og kjör
sveitafólks yfirleitt hörmuleg,
en um 90% af 26 millj. ibúa
landsins búa i sveitum. Um
90-95% af ibúunum eru ólæsir
og ekkert Afrikuriki ver hlut-
fallslega eins litlu fé til
menntamála og Eþiópia.
Keisarinn, sem hefur haft
alræðisvald, hefur litið sem
ekkert sinnt þessum málum,
eða a.m.k. stórum minna en
aðrir valdamenn Afrikurikja
hafa gert. I félagsmálum
hefur keisarinn eins og stefnt
að þvi að halda öllu sem
minnst breyttu. Arið 1955 setti
hann landinu serstaka
stjórnarskrá, en hún dró i
reynd ekkert úr valdi
keisarans, þótt þing væri sett
á laggirnar að nafninu til.
Þangað hafa lika yfirleitt
valizt aðalsmenn, sem hafa
verið enn ihaldssamari en
keisarinn.
EF TIL VILL hefur Haile
Selassie treyst á það, að völd
hans yrðu þvi stöðugri, sem
breytingarnar yrðu minni.
Um skeið virtist þetta lika
ætla að sannast. En nú fær
keisarinn að reyna annað.
Herinn hefur gert uppreisn i
þeim tilgangi að krefjast
bættra kjara fyrir sig og
þjóðina. Verkamenn i Addis
Abeba hafa gert allsherjar-
verkfall. Enn er of snemmt að
segja, hvernig þessum upp-
reisnar- og mótmælaað-
gerðum lyktar. Keisarinn
hefur reynt að tryggja
keisaradóminn áfram með þvi
að láta undan ýmsum helztu
kröfunum. Þá hefur hann
lofað þvi að skerða völd sin og
leggja aukið vald i hendur al-
mennings. Eftir er að sjá,
hverjar efndirnar verða Til að
framfylgja umræddum fyrir-
heitum, hefur keisarinn falið
Endalkotcheu Makonnen
stjórnarmyndun, en hann
virðist njóta takmarkaðs
trausts almennings.
Makonnen tilheyrir nefnilega
aðlinum. Faðir hans var
forsætisráðherra á árunum
1945-1958. Sjálfur hefur
Makonnen, sem er 47 ára,
verið sendiherra i London og
hjá Sameinuðu þjóðunum,
utanrikisráðherra, iðnaðar-
ráðherra og nú siðast utan-
rikisráðherra. Hann sótti um
það á sinum tima að verða
framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna, en beið
ósigur fyrir Waldheim.
Ýmsir, sem til þekkja,
draga i efa, að Makonnen
reynist vandanum vaxinn.
Margt bendir nú til, að
keisarastóllinn i Addis Abeba
riði til falls og byltingarástand
geti skapazt i landinu. Þó get- '
ur þetta dregizt. meöan Haile !
Selassie heldur um stjórnar-
taumana. Hann nýtur þess enn
að hafa verið þjóðardýrlingur
á þeim tima. er Italir réðust
inn i landið. En hann getur
ekki átt langt eftir. Óneitan-
lega hvila nú dimm ský yfir
framtið Eþiópiu.
Þ.Þ.