Tíminn - 17.11.1974, Blaðsíða 4

4
TÍMINN
Sunnudagur 17. nóvember 1974
Sjálfsmorð hvalanna
Hver er ástæða þess# að
engu líkara er en hundruð
hvala hafi framið sjálfs-
morð með þvi að ganga á
land. Þetta er einmitt það>
sem gerðist nýlega á Nýju
Hebrideseyjum> og hefur
raunar gerzt iðulega áður á
fjölmörgum úthafsströnd-
um. Sérf ræðingur í hvölum
hefur sett fram nýja og at-
hyglisveröa kenningu — en
skyldi skýringin liggja
þarna?
Rúmlega 200 hvalir frömdu
fyrir skömmu sjálfsmorð á strönd
Nýju Hebrideseyja. Þessi furðu-
legi atburður hófst þannig, að 32
þeirra, aðallega karldýr, syntu
blátt áfram upp á ströndina, þar
sem þeir festust, þegar fjaraði.
Næstu nótt fylgdu 199 aðrir á eftir
þeim, og voru flestir þeirra hval-
kýr, komnar að burði. Loks var
svo komiö, að strandlengjan úði
og grúði af griðarstórum,
hjálparvana skepnum, sem
stundu og brutust um i hægu
helstriði Þegar mannskapur af
eyjunum reyndi að leiöbeina
nokkrum minni hvölunum aftur
út i sjóinn og draga þá til hafs,
sneru skepnurnar undir eins við
aftur til strandarinnar.
Frásögnin af fjöldasjálfsmorð-
um hvalanna, sem birtist i tima-
ritinu Biological Conservation,
bendir á harmrænan hátt til
næsta furðulegs en engu aö siður
vel þekkts fyrirbæris I sögu dýra-
fræðinnar. Slikir atburðir hafa
nefnilega iðulega gerzt á Bret-
landsströndum, að þvi er segir I
skýrslu frá Brezka náttúrufræði-
saíninu, en skýrsla þessi kom ný-
lega út. Árið 1950 fundust þannig
um 100 grindhveli liggjandi hjálp-
arvana á strönd Orkneyja.
Hvers vegna hvalirnir synda
þannig gjörsamlega að tilefnis-
lausu á land i svo rikum mæli er
spurning, sem visindamenn hafa
heillazt mikið af. Ein kenningin
er sú, að hvalirnir fari of nærri
landi i ákafa sinum að ná fiski-
göngum og siðan þorni undan
þeim á fjöru. önnur kenning og
vissulega sennilegri er sú, hall-
andi ströndin hafi truflandi áhrif
á heyrn hvalanna. Þvi að hvalirn-
ir viðhafa eins konar bergmáls-
tæki viö hlustun. Þeir senda frá
sér hljóðbylgjur, sem þeir nema
aftur, er þær endurkastast af ein-
hverju. Þannig veit hvalurinn,
hvar hann er staddur, eða hvort
Uri Geller, 28 ára gamall
Israelsmaður, gerði allt vitlaust
i veröldinni i fyrra, þegar hann
beygði hnifa og gaffla og önnur
búsáhöld og færði til hluti með
hugarorku sinni einni, og taldi
fólki trú um að andar væru með
i spilinu. Fyrirbrigðin voru
rannsökuð visindalega, og hann
hélt fjölmennar samkomur og
seldi dýrt inn, og fólk glápti
sem dáleitt á hann, er-
málmhlutir svinbeygðust undan
augnatilliti hans. Svo skýrði
piltur frá þvi aö allt væri þetta
bara plat. Egin hugarorka hefði
verið með i spilinu, heldur vel
útfærðar sjónhverfingar. Nú er
hann sem sagt hættur þessu og
farinn að vinna fyrir sér með
þvi að spila á pianó á
næturklúbbum og syngja.
Hættur kraftaverkum
og farinn að spila og syngja
eitthvað er framundan. Kenning-
in er sem sagt sú, að afliðandi
ströndin endurkasti hljóðbylgjun-
um ekki, og þess vegna ruglist
hvalirnir i riminu.
Vilja ekki losna
Sníkju-ormar
Nú hefur hvalasérfræðingur
sett fram nýja og afar snjalla
kenningu. Dr. James Mead við
Smithsonian-stofnunina hefur
rannsakað þrjú slik hvalaströnd,
og komizt að þeirri niðurstöðu, að
i öllum tilfellunum hafi hvalirnir
verið morandi i snikjuormi, er
nefnist nematodes, og býr um sig
i hlust skepnunnar.
— Það voru mörg hundruö
ormar iheynarfærum skepnanna,
sagði dr. Mead nýlega. — Aðrir
hvalir, sem við höfum getað
rannsakað, og hafa fundizt dauðir
á hafi úti eða verið drepnir, voru
sjaldnast með fleiri en þrjá-fjóra
slika snikju-orma i hlustum sin-
um.
Dr. Mead heldur þvf fram, að
þessir ormar geti orsakað
truflanir i næsta viökvæmum
heyrnarfærum skepnunnar. Þeir
hvalir, sem þannig syndi á land,
geti blátt áfram verið heyrnar-
lausir með öllu og ómegnugir
þess að skynja grynningarnar.
Þvi miður hefur honum reynzt
harla erfitt að fá þetta staðfest i
sambandi við hvalrekann á Bret-
landseyjum, þar sem fjölmargir
hvalanna voru aldrei athugaðir
náiö. Engu að siður náðist að at-
huga sæskjaldböku, sem áriö 1952
fannst á ströndinni hjá Great
Yarmoth, og i eyrum hennar var
feiknarlegt magn af þessum
snikjuormi.
Það segir sig sjálft að kenning
Dr. Mead gefur engar fullnægj-
andi skýringar á öllum hvalrek-
unum, sem átt hafa sér stað. Dr.
Peter Purves frá hvaladeild
Brezka náttúrugripasafnsins hef-
ur látið efasemdir i ljós,
— Það er skoðun min, að nán-
ast hver einasti hvalur, hvort sem
hann hrekst á land eða ekki, sé
með þessa snikjuorma.
Þó nokkur dýr, sem hann fær i
hendur á ári hverju eru einmitt til
komin þannig, að þau hafa ýmist
særzt eða drepizt áður en þeim
skolaði á land. önnur synda upp i
★ ★
fljótsmynnið á flóði og lokast inni
á fjöru.
Furðulegt sjónarmið i sam-
bandi við hvalrekana er það, að
hvalirnir virðast ekki hafa nokk-
urn áhuga á eða nokkra getu til að
losna undan örlögum sinum, eða
þeim, sem félagar þeirra biða.
Þegar grindhvelin 100 rak á land
á Orkneyjum reyndi ekkert
einasta þeirra að forða sér. jafn-
vel ekki eftir að flóðiö hafði gert
þeim undankomuna mögulega.
(Þýðing: BH)
I
„Viltu fá greinargóöa og skipu-
lega frásögn af þvi sem skeði hér I
dag frá mér — eð_a útgáfu móður-
sjúkrar konu af atburðinum?”
„Nei, herra minn, það hefur
enginn komið með Undrafell
númer 8 hingað.
DENNI
DÆMALAUSI
„Hún á Utinn bróöur. Ætli það sé
ekki I iagi þótt ég lemji hann
bara”.