Tíminn - 17.11.1974, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Sunnudagur 17. nóvember 1974
MARKVISS UPPBYGGING
Svo er forsjóninni
fyrir að þakka, að við
Island mætast kaldir
og hlýir straumar, ís-
hafsstraumurinn að
norðan, en Golfstraum-
urinn að sunnan. Þar
sem slikir straumar
blandast, verða hin á-
kjósanlegustu skilyrði
fyrir ýmisskonar gróð-
ur, sem aftur er grund-
völlur margbreytilegs
dýralifs. Þetta tvennt,
hér við land, tryggir
göngur fiskistofnanna
hingað og er undirstaða
hinna auðugu fiskimiða
við landið.
Um áriö 1400 er ljóst, a6 út-
lendingar eru farnir að stunda
fiskveiðar á djúpmiöum við Is-
landsstrendur, og er greinilegt,
að þeim hefur þótt eftir miklu að
slægjast, fyrst þeir lögöu á sig
erfiða siglingu yfir úthafiö til
þess að stunda hér fiskveiðar á
djúpmiðum við Island. Elztu
ensku heimildirnar um fiskveið-
ar Breta hér við strendur eru
frá árinu 1415. A þvi byggja
Bretar hugmyndir sinar um
„hefðbundnar” veiðar, eða
„söguleg” réttindi hér við land.
Fyrstu 1000 ár Islandsbyggö-
ar eru fiskveiðar okkar aðeins
við landsteinana. Floti Islend-
inga gaf ekki tilefni til fiskveiða
annars staðar en i fjörðum og
flóum og á grunnmiöum, vegna
smæðar skipanna. Má segja, að
fyrstu 10 aldirnar i sögu þjóðar-
innar hafi fiskveiðar okkar ver-
ið mjög frumstæöar. Ein helzta
orsök þess mun vera sú, aö á Is-
landi myndaöist ekki fyrr en á
19. öld, sérstök stétt útgerðar-
manna, sem hafði frumkvæði að
framförum i atvinnugreininni.
Flestir fiskimenn reru á smá-
bátum, sem bændur áttu, en
bændurnir litu á útgerðina sem
aukaumsvif, enda fékkst ekki
mikill afli á grunnmiðum, þótt
geysiafla væri að fá á djúpmiö-
um, þar sem útlendingarnir
voru einir um hituna. Þeir fisk-
uðu á seglskipum , skútum), en
slik skip áttum við ekki.
Þrátt fyrir nokkrar tilraunir
til íslenzkrar þilskipaútgerðar
má segja, að hún hefjist ekki
fyrir alvöru fyrr en á öndverðri
19. öld og að djúpmiðaveiðum
tslendinga fer ekki að kveða
fyrr en á seinustu áratugum 19.
aldar.
Með vélvæðingú fiskiflotans,
sem hófst á fyrsta tug 20. aldar,
verður stökkbreyting i þróun-
inni. Togaraútgerðin var okkar
iðnbylting, eins og þaö hefur
veriöorðað. Viðförum þá sjálfir
að nýta eigin fiskimið, utan við
grunnmiöin. (Englendingar
hófu togaraútgerð hér við land
1891). Nýtt samfélag, þéttbýlis
og verkaskiptingar, verður þá
til hér á landi. Verkalýðs- og
sjómannafélög vinna slöan
smátt og smátt réttindi og
mannsæmandi kjör fyrir félags-
menn sína, en þeir fundu fljótt
mátt samtakanna gegn kúgun
sumra útgeröarmanna og fyrir-
tækjaeigenda. Útgerðarmenn
gátu grætt ótrúlega mikiö á
stuttum tlma, svo sem dæmin
sanna, t.d. 1914—’17. Stétta-
stjórnmálin halda innreið slna
1916, eins og áður hefur komið
fram I þessum.dálkum.
Eitt einkenni togaraútgerðar
á Islandi er hversu tiltölulega
skrykkjótt endurnýjun fram-
leiðslutækjanna (togaranna)
hefur verið. Segja má þó, að
tlmabilið 1907—1917 sé nokkuð
eðlilegt hvað þetta áhrærir.Arið
1917 var hinsvegar helmjngur
togaraflotans seldur úr lándi. 1
lok fyrri heimsstyrjaldarinnar
voru siöan pantaðir um 30 tog-
arar, sem meira og minna voru
I notkun fram að 1947, er ný-
sköpunarstjórnin endurnýjaði
togaraflotann fyrir striösgróða
þjóðarinnar. Þeir 30—40 togar-
ar, sem sú stjórn pantaöi, hafa
nú fyrst, allra siðustu árin vikið
fyrir skuttogurunum.
Þótt undantekningar séu frá
þeirri reglu, að togarar hafi
verið keyptir I „kippum”, eins
og Heimir Þorleifsson orðar það
I tslandssögu sinni, sanna þær
aöeins aðalregluna. Þarf ekki
mörgum orðum að fara um,
hversu þjóðhagslega óheppileg
slik „kippukaup” eru. Flestir
togararnir eru þá t.d. úr sér
gengnir á sama eða á svipuðum
tima.
„Viðreisnarstjórnin” vann
sér það m.a. til frægðar, I alltof
langri stjórnartið, að láta tog-
araflotann ganga sér til húöar.
Það var ekki fyrr en á slðustu
stjórnarárum Sjálfstæðisflokks-
ins og Alþýöuflokksins, sem sér-
stök lög voru sett um kaup á 6
skuttogurum af stærri geröinni.
A þau mál komst þó ekki skriður
fyrr en I tiö „vinstri stjórnar-
innar”.
I málefnasamningi rikis-
stjórnar Olafs Jóhannessonar
má sjá, að markmiðið I sjávar-
útvegi var sett afar hátt. Er
óhætt að segja, að I stjórnartið-
inni 1971—1974 hafi gengið yfir
sjávarútveg og fiskiðnaö lands-
manna stórfelld bylting. Sú
bylting gjörbreytti atvinnu-
ástandi úti um landið til hins
betra, m.a. með stórfelldri upp-
byggingu allra frystihúsa I
landinu. Lögum „viðreisnarinn-
ar” var strax breytt og fleiri
skuttogarar keyptir samkvæmt
þeim. Aðalbreytingin varð á á-
herzlu þeirri, sem nú var lögð á
kaup smærri skuttogara, en þeir
henta betur hinum fámennari
byggðum. Slikum byggðarlög-
um var, meö breyttum lána-
kjörum, gert kleift að kaupa
slika skuttogara, m.a. með
hjálp byggðasjóðs.
Svo sem kunnugt er, hefur
Framsóknarflokkurinn haft
byggðastefnuna á stefnuskrá
sinni allt frá 1916. Það var I
anda þeirrar framsóknarstefnu,
sem kostað var kapps um I
rikisstjórn Ólafs Jóhannesson-
ar, að dreifa hinum stórvirku
skuttogurum um landið allt.
Rikuleg aðstoð rikisvaldsins var
veitttil þeirra aðila, sem skipin
fengu. Þess ber að gæta, að I
70—80% tilvika eru hin nýju skip
I félagseign (sveitarfélög,
almenningshlutafélög eða sam-
tök, kaupfélög og rikisvald) að
miklu eða öllu leyti, og er þann-
ig tryggt, að atvinnutækin og
fjármagniö séu bundin stöðun-
um.
Dreifing skipanna var með
eftirfarandi hætti: Vesturland:
3skip, Vestfirðir: 8, Norðurland
vestra: 8, Norðurland eystra:
10, Austurland: 9, Suðurland: 2,
Reykjanes: 5 og Reykjavik: 8
skip.
Það er glæst byggðastefna i
raun, sem lýsir sér I þvi, að nú
skortir frekar vinnuafl á þeim
stöðum, sem áður misstu af ibú-
unum til þéttbýlli svæða vegna
atvinnuleysis.
Sá mikli ávinningur, sem
byggða- og atvinnuuppbygging-
arstefna rikisstjórnarinar
1971—1974 hefur haft I för með
sér, má nú ekki glatast. Kapp-
kosta verður að stunda stöðuga
endurnýjun togaraflotans og
annarra framleiöslutækja. Til
þess aö tryggja markvissa
stefnu i þvi þarf örugga forystu
rikisvaldsins. Þar er hlutverk
Framsóknarflokksins mikið.
Við megum aldrei gleyma
þeim langtimagrundvelli, sem
efnahagslegt sjálfstæði þjóðar-
innar og menningarlif hvilir á.
Sá grundvöllur er full yfirráö
okkar yfir Islenzkum auðlind- -
um, þ.m.t.,og ekki sizt, auðlind-
um hafsins I kringum landiö.
Rikisstjórn Ólafs Jóhannes-
sonar vann mikið þrekvirki, er
hún færði landhelgina út I 50
milur. Þess er vænzt, að núver-
andi rikisstjórn semji ekki á
öðrum grunni við V.-Þjóðverja
en Breta og að útfærslan I 200
milur komi sem fyrst til fullra
framkvæmda. I þeirri útfærslu
á núverandi rikisstjórn vlsan
stuðning stjórnarandstöðunnar
og landsmanna allra.
H.W.H.
. o
Flokksþingið kemur saman í dag
1 dag hefst 16. flokksþing
Framsóknarmanna i Glæsibæ.
Að þessu sinni verður flokks-
þingiö styttra en oft hefur verið,
og mun þvi væntanlega ljúka á
þriðjudag. Fyrir þessu flokks-
þingi liggja mörg og mikilsverð
mál, sem það mun taka afstöðu
til. Má þar meðal annars nefna
lagabreytingar, en að undan-
förnu hefur starfað nefnd á veg-
um flokksins við undirbúning
þeirra mála.
Það verður til nýbreytni á
þessu flokksþingi að þingnefnd-
ir verða færri en oftast áður. Er
nú gert ráð fyrir þvi að nefndir
verði aðeins fjórar, en hins veg-
ar munu nokkrir umræðuhópar
starfa á þinginu og fjalla um
ýmis þjóðfélagsmál. Það er ekki
gert ráð fyrir þvl að hóparnir
afgreiði mál til fullnaöará-
kvörðunar á flokksþinginu,
heldur munu þeir safna upplýs-
ingum og skoðunum sem slðan
verður visað til þingflokks og
miðstjórnar.
Það er alltaf meginvandamál
á flokksþingum að þau eru að
vonum fjölmenn og geta orðið
þung i vöfum, en málefnin fjöl-
mörg sem ræða þarf og fjalla
um. Það er þvi i senn nauðsyn-
legt að mál séu rækilega undir-
búin og einstökum tulltrúum sé
gert kleift að koma á framfæri
skoðunum sinum. Hvort tveggja
eiga umræðhóparnir að tryggja
sérstaklega. Þar mætast menn i
hæfilega stórum hópi og geta
fjallaö mjög frjálslega um inál-
in enda hvilir ekki á þeim sú
kvöð að veröa að ganga endan-
lega og formlega frá ályktunar-
tillögu.
Nokkrar aðferðir
Það eru vitanlega til ýmsar
aðrar leiðir til að bregðast við
þeim sérstöku vandamálum
sem fylgja hefðbundnu flokks-
þingshaldi. Þess eru t.d. dæmi
úr samtökum aö þau ræði aðeins
eitt eða tvö málefni hverju
sinni. Er þá reynt að vanda all-
an máefnalegan undirbúning
sem bezt, en síðan fjallar þingið
þvi sinni aðeins um tiltekið mál
og gerir um það endanlega og
bindandi samþykkt. Raunar á
þessi aðferð bezt við ýmis sér-
samtök, þvi að stjórnmálaflokk-
arnir kömast aldrei hjá þvi að
þurfa að fjalla um og taka af-
stööu til mjög margvislegra
vandamála á hverjum tima.
Þá þekkjast þær aðferðir aö
flokksþing taki aðeins afstöðu til
mála sem einhverönnur stofnun
flokks eða hreyfingar leggur
fyrir þau, t.d. miðstjórn. er þá
gert ráð fyrir þvl að undirbún-
ingur sé svo langt kominn að
ekki sé annað eftir en ræða mál-
in almennt og taka um þau loka-
ákyörðun. Þessi aðferö hefur
ýmsa kosti, en þann megingalla
hefur hún að með henni er
óvenjulega mikið vald fengið i
hendur þeirri stofnun eöa efnd
sem undirbýr málin. Hún felur
það i sér að frumkvæði flokks-
þings er skert. Að þessu sinni er
umræðuhópnum ætlað að
brydda á ýmsum nýmælum og
vekja athygli á ýmsum sjónar-
miðum, en frekari vinnsla fer
siöan fram á vegum flokksins.
Það getur vel farið svo að næsta
flokksþing eftir þetta fái ein-
hver af þessum málum til end-
anlegrar ákvörðunar, og er hér
þannig um þaö að ræða að
undirbúa mál vel og gefa flokks-
mönnum sem bezt tækifæri til
að hafa áhrif á mótun ákvarð-
ana.
En flokksþing eru ekki aöeins
æðsta stofnun flokksins. Þau
eru jafnframt fjölmennasta mót
flokksmannanna, þar sem þeir
hittast og kynnast og skiptast á
skoðunum. Gildi flokksþinga
felst mjög I þessu eðli þeirra. Og
það er rétt að minna á það að
öllum flokksmönnum er frjálst
að sækja þingið og fylgjast meö
störfum þess, enda þótt þeir séu
ekki fulltrúar á þinginu.
Sérstæðar aðstæður
16. flokksþingið kemur saman
við aðstæður sem eru um margt
sérstakar. 1 fyrsta lagi kemur
það saman að loknum kosning-
um, en venja hefur verið að
halda flokksþing fyrir kosning-
ar til að móta flokknum stefnu
fyrir átökin. En þess var ekki
kostur að kalla saman flokks-
þing á siðasta vori af augljósum
ástæðum. Að sumu leyti tak-
markar þetta svigrúm þingsins
til ákvarðana, en jafnframt
hvilir ekki á þvi sú skylda að
ganga frá ýmsum þeim málum
sem tilheyra kosningabaráttu.
1 öðru lagi kemur flokksþingið
saman eftir að stjórnarmyndun
hefur farið fram og stefna rikis-
stjórnar hefur verið mörkuð
með aðild flokksins. 1 sjálfu sér
þarf starfsvettvangur og svig-
rúm flokksþingsins ekki að
skerðast við þetta, enda er að-
staða til að koma málum fram I
samkomulagi við samstarfs-
flokkinn i rikisstjórn. En meiri-
háttar yfirlýsingar og ákvarð-
anir flokksþingsins hljóta að
miðast við þær skyldur sem
flokkurinn hefur tekizt á herðar.
1 þriðja lagi kemur flokks-
þingið saman við óvenjulegar
aðstæður i þjóðmálum að þvi
leyti að óða verðbólgan hefur
varið úr öllu hófi. 011 störf'
ábyrgra stjórnmálamanna og
flokka um þessar mundir hafa
það að meginmarkmiði að ráða
niðurlögum þessa óvinar
heilbrigðs þjóðlifs.
Loks má ætla að flokksþingið
beri þvi vitni að þær deilur, sem
risu I flokknum fyrir nokkru,
hefur lægt. Flokkurinn er ein-
huga að baki forystumönnum
sinum, og þótt skoðanaágrein-
ingur sé alltaf staðreynd um hin
ýmsu mál I stórri hreyfingu, þá
hefur öldurnar lægt eftír siðustu
kosningar.
Um leið og fulltrúar koma nú
til þingstarfanna, skal þeim
óskað þess að störf þeirra verði
greið og ánægjuleg og flokknum
og þjóðinni til heilla. JS