Tíminn - 17.11.1974, Blaðsíða 15
Sunnudagur 17. nóvember 1974
TÍMINN
15
HARMSAGAN AF
VATNSNESINU
FYRNIST EKKI
Tvær harmsögur Islenzkar
hafa orðið þjóðinni flestum öðr-
um hugstæöari. Þar á ég við
örlög Brynjólfs biskups Sveins-
sonar ogfjölskylduhansog morð
Natans Ketilssonar og örlög
þeirra, sem við það voru riðnir.
Það er sú saga, sem nú er til
umræðu. Og tilefni þess er það,
að nú er enn komin ný bók um
þau mál: Enginn má undan lita
eftir Guðlaug Guðmundsson.
Orn og örlygur gefur út.
Það er orðiö allmikið að vöxt-
um sem um þessa atburði hefur
verið skrifað. Brynjólfur á
Minna-Núpi skrifaði sögu Nat-
ans Ketilssonar. Til marks um
það hvilikt rúm þessir atburðir
hafa skipað i hugum fólks um
Húnaþing eru minningabækur
þeirra Ingunnar frá Kornsá og
Helgu frá Hólabaki, sem báðar
taka þá til meðferðar. Guð-
brandur Jónsson skrifaði rit-
gerðum þessa atburði. Og á sið-
ustu árum birtist svo þáttur
Tómasar Guðmundssonar um
þá og útvarpsleikrit og síðan
skáldsaga Þorgeirs Þorgeirs-
sonar. Og er þó ekki allt talið.
Bók Guðlaugs er kölluð sagn-
fræðilegt skáldrit. Sjálfur segir
höfundur svo i formála:
„Bók þessa skrifaði ég eftir
miklar vangaveltur. ■ Ég hafði
lesið allt, sem ég náði i um þetta
efni, án þess að fá svör viðþeim
spurningum, er á hugann leit-
uðu: Hvað var það, sem sam-
einaði vel greint fólk svo, að það
myrti Natan Ketilsson, gáfaðan
mann og lækni góðan?”
Svo hafa fleiri spurt, og allt'
sem um þetta hefur verið skrif-
að er tilraun til að svara slikum
spurningum. Og þó verður þeim
aldrei svarað svo öruggt sé og
tæmandi. Við vitum ekki að
fullu um samferðamenn okkar.
Hvað skal þá um þetta.
Þessi bók er þannig unnin að
höfundur segir frá i skáldsögu-
stil. Þó fellir hann inn I töluvert
af bréfum og réttarskjölum.
Það rýfur að nokkru heildarsvip
verksins en hefur hins vegar
þann mikla kost að lesandinn
veit betur hvað stendur I sam-
timaheimildum og hvað er höf-
undarins. Viðkvæmir lesendur
geta þá litið á heimildabréfin
sem fylgiskjöl. Frásögn höfund-
ar er lipur og hann fylgir heim-
ildum og arfsögnum trúlega.
Guðlaugur hefur fengið Ingu
Huld Hákonardóttur til að
kanna heimildir i Kaupmanna-
höfn um örlög þeirra, sem þang-
að voru send og ekki áttu aftur-
kvæmt. Kemur þá i ljós að þau
Daniel og Sigriður dóu bæði i
fangavistinni.
Þá er ennfremur rakin i þess-
ari bók eins og frásögn Tómas-
ar, sagan af uppgreftri og flutn-
ingi beina þeirra Agnesar og
Friðriks. Mér finnst að þar sé sú
saga, sem einna merkilegust er
sögð frá miðilsstarfi á tslandi.
Hér verður ekkert sagt um
réttdæmihöfundar um hugarfar
og sálarlif sögufólksins. Natan
Ketilsson verður ekki mjög tor-
skilin persóna I þessari bók.
Vel má vera að vitsmunir hans
hafi orðið honum að falli. Það
virðist a.m.k^sennilegt að Frið-
rik I Katadal hafi staðið ógn af
vitsmunum hans. Hugmyndirn-
ar um það ofurvald sem hann
hafði yfir kvenfólki hafa ekki
aukið vinsældir hans, enda fór
hann ekki vel meö það vald.
Þannig brugðust örlaga-
þræðirnir saman.
Guðlaugur Guðmundsson er
góðgjarn maður og rekur sög-
una svo, að hann reynir jafnan
að benda á málsbætur, þar sem
þær eru finnanlegar.
Það er misgáningur að segja
að dómurinn yfir banamönnum
Natans og Péturs sé siðasti
dauðadómur á Islandi. Þeir
voru ærið margir kveðnir upp
siðan, — siðast 1914, — en þeir
urðu ekki framkvæmdir, heldur
breytt með náðun. Hér er ekki
átt við aðra dóma en þá, sem
hæstiréttur staðfesti, en stund-
um dæmdu sýslumenn sakborn-
ing til dauða, þó að hæstiréttur
sæi ekki að verulegar sakir
væru sannaðar. En það er að
visu önnur saga, en eðlilegt aö
hugsa verði til sögu islenzkra
refsimála I þessu sambandi.
Harmsagan af Vatnsnesinu
fyrnist ekki vegna þess, að hún
geymir mannleg örlög, sem
þeir, sem heyra, finna skyld-
leika við. Sagan hefur mótazt i
munni og huga þjóðarinnar af
samúð með ógæfumönnunum.
Sú samúð er ljósið I myrkrinu.
Sé hennar ekki getiö er sagan
fölsuö og verður eintómur
óhugnaður. Það er einsýni og að
vissu leyti andleg bilun aö fara
þannig með. Það er bilun að
vera blindur, þó ekki sé nema á
sumt. Kannski má segja að
þessi samúð hafi engu breytt
um rás atburðanna. Þó megum
við vita að allt sem leiðir til auð-
mýktar og lægir hroka og dóm-
girni er til biessunar og farsæld-
ar, vegur til friðþægingar og
frelsis frá ofurvaldi hinna
myrku ástriðna. Guðlaugur er
trúr þeirri söguhefð, sem dreg-
ur ekki fjöður yfir óhæfuverkin
og grimmdina en kveikir þó ljós
samúðarinnar. Gæfuleysið er
mannlegt. Þvi er þetta mannleg
harmsaga sem lætur engan
ósnortinn.
H.Kr.
SMIÐJUR KAUPFÉLAGS
ÁRNESINGA,
SELFOSSI
Óskum eftir að ráða bifvélavirkja, járn-
smiði, vélvirkja, plötu- og ketilssmiði, bif-
vélavirkja/vélvirkja vanan dieselstilling-
um. Bifvélavirkja vanan hjóla- og mótor-
stillingum.
Ennfremur óskum við eftir að taka nema i
eftirtöldum greinum: Bifvélavirkjun,
járnsmíði, vélvirkjun, plötu- og ketil-
smiði.
Upplýsingar i sima 99-1260.
Smiðjur K.F. Árnesinga
Selfossi.
Þetta er mynstrið
á hinum
frábæru
torfæruhjólbörðum
fyrir Dodge Weapon bifreiðar
STÆRÐ 900-16/10
TEKKNESKA BIFREIÐAUMBOÐIÐ
Á ÍSLANDI H.F.
AUÐBREKKU 44-6 SlMI 42600 KÓPAV0GI
Lítið um
rjúpu
Gsal—Rvik — Samkvæmt þeim
heimildum, sem Timinn hefur
aflað sér, virðist rjúpnaveiði ætla
að verða með minnsta móti I ár.
Heimildir frá Suðurlandi
herm,a að þar hafi rjúpnaveiöi
verið mjög litil að undanförnu, og
að norðan fáum við þær fréttir, að
litið sem ekkert hafi veiðzt af
rjúpu að undanförnu. Að sögn
manns, sem við töluðum við á
Akureyri hafa veiðimenn ekki
einu sinni i matinn eftir heils-
dagsferð. A Norðausturlandi
hefur veður verið afleitt til veiða
alla þessa viku, og fáir hafa farið
til rjúpna. Áður var veiðin sæmi-
leg. Frá Austurlandi berast
svipaðar fréttir veiðin litil sem
engin.
Ljóst er þvi að rjúpnaveiði
viröist ætla að verða mjög tak-
mörkuð I ár.
Viðgeröir
SAMVIRKI
VINNINGUM FJ0LGAR /
wo vinningar/
"'h'Bwaa,
1974
gjSíit
íaoss/»
"Wt
"*>r,
rs
'i
FERÐIR TIL SÓURUNU
M EI6IN VALI. VERÐMfETI ^
35,000í“ HVER'
Skátarnir i Reykjavik dreifa miðunum og fá fyrir
það sölulaun til styrktar starfi sinu.
Ágóðinn af þessu happdrætti rennur til uppbygging-
ar sumardvalarheimilis að Laugarási i Biskups-
tungum.
Fæst nú í flestum söluturnum bæjarins!