Tíminn - 01.12.1974, Blaðsíða 35

Sunnudagur 1. desember 1974.
TÍMINN
35
0 Þegar jörðin
gagnlegri en aðrir, að hann segir
ekki aðeins að skjálfti sé i vænd-
um, heldur gefur hann lika nokk-
uð til kynna, hvenær hans sé von.
Það getur þó skakkað nokkrum
dögum, og fer það eftir þvi, hve
aðdragandinn er langur.
Annað er lika merkilegt og
gagnlegt við þennan fyrirboða.
Timabilið sem lækkunin á hljóð-
hraðanum i berginu stendur, er
mælikvarði á það, hve stór
skjálftinn muni verða. Lengd að-
dragandans er i samræmi við
stærð skjálftans hverju sinni.
• — Er þá landskjálftinn þeim
mun stærri sem aðdragandinn er
lengri?
— Já. Ef aðdragandinn hefur
veriö svo sem hundraö dagar eða
eitt ár, verður jarðskjálftinn tæp-
lega mikið stærri en fjögur til
fimm stig, og veldur þá væntan-
lega ekki miklum spjöllum, en
hafi aðdragandinn verið mörg ár,
kannski tuttugu eða þrjátiu, þá
getur jarðskjálftinn orðið sjö
gráður eða svo og valdið veruleg-
um spjöllum.
Þessi fyrirboði hefur mælzt oft
og mörgum sinnum fyrir jarð-
skjálfta og það hefur ekki brugð-
izt, að hafi orðið vart viö lækkun
hljóðhraða, hefur komið skjálfti.
Hins vegar hafa lfka komið
skjálftar, án þess að fyrirboðinn
hafi komiö, svo að hann er ekki
alveg öruggur, en ef hans verður
vart á annað borð, má heita ör-
uggt, aö jarðskjálfti er i aðsigi.
Þannig væri hægt að fylgjast með
ákveönum svæðum, ef menn vilja
leggja i það vinnu. Þannig væri til
dæmis hægt að fylgjast með
svæðum i kringum virkjunarstaði
og f þéttbýli, þar sem jarðskjálft-
ar kæmu sér mjög illa og gætu
auðveldlega valdið miklum usla.
Auövitað væri ekki hægt að fyrir-
byggja að jarðskjálftinn kæmi, en
þaö væri á n efa hægt að gera
ýmsar ráðstafanir til þess að
draga Ur afleiðingum hans.
— Og þær aðgerðir gætu verið
með ýmsu móti?
— Já, og nú kemur eitt til:
Hversu langt á að ganga i þvf að
gera slikar ráöstafanir? Þær yrðu
I flestum tilvikum kostnaðarsam-
ar og gætu haft verulegar efna-
hagslegar afleiðingar á þvi svæði
sem um væri að ræða. Ég held, að
þaö ætti fyrst og fremst að gera
fólki grein fyrir þvi, hvað komið
gæti fyrir, en hins vegar mætti
ekki ganga lengra i spánni en ör-
uggt þætti, til þess að valda ekki
þarflausum ótta eða skaða.
Húsin okkar þola
jarðhræringar
ólikt betur en
torfbæirnir
—■ Já, hversu miklum spjöllum
getum við búizt við? Hve vel
standast fslenzk hús jarðskjálfta?
—■ Húsin, sem við búum i núna,
eru ólik þeim, sem hér voru fyrir
siöustu aldamót. Þá voru nær öll
hús landsmanna torfhús með til-
tölulega þungri grasþekju, en
veggir hlaðnir úr steinum og
moldarhnausum, og bókstaflega
hristust sundur, ef eitthvað veru-
legt bjátaði á, en þung þekjan
lagðist yfir allt, sem innan veggj-
anna var, hvort sem það var fólk
eöa dauðir hlutir.
Jarðskjálftinn á Dalvik árið
1934 olli talsverðum spjöllum, en
þó ekki neinu manntjóni, aöeins
sprungum i húsum. En nærtæk-
asta dæmið sem við höfum, er
jarðskjálftinn i Borgarfiröi núna I
vor. Hann var jafnstór jarö-
skjálftanum i Managua á Þor-
láksmessu 1972. 1 Managua varö
gífurlegt tjón. Meirihluti allra
húsa i borginni hrundi og um ell-
efu þúsundir manna fórust. Hér i
Borgarfirði olli sambærilegur
skjálfti ekki neinu manntjóni,
sem betur fór, og eignatjón varð
litið, miðaö við það sem Ibúar
Managua máttu þola. Hús hrist-
ust að visu i Borgarfirði og viða
komu sprungur i veggi, en skað-
inn varð óverulegur, miöað við
styrk hræringanna. Þó varð þessi
jaröskjálfti nálægt bæjum. Upp-
tök hans munu ekki hafa verið i
meira en tiu kilómetra fjarlægð
frá bæjum i Þverárhlið.
Nú er kannski ekki bein ástæða
til þess að hætta við að byggja
upp þéttbýli á jarðskjálftasvæð-
um, en ef það er gert, verður að
taka alveg sérstakt tillit til að-
stæðnanna við alla mannvirkja-
gerð. Auk þess finnst mér sjálf-
sagt að almannavarnanefndir séu
vel upplýstar á þeim stöðum, þar
sem hætta er á jarðskjálftum, og
jafnvel að þær hafi einhverjar
skipulagðar áætlanir um, hvernig
bregðast skuli við, þegar slíka
hluti ber að höndum.
Eins og dæmin sanna frá 1896
getur það komið fyrir, að minnsta
kosti á Suðurlandi, að linnulausir
jarðskjálftar gangi i hálfan mán-
uð eða svo. Þá getur vel farið svo,
að fólki sé ekki vært inni i húsum,
eða það þori ekki að hafast þar
við. Þá vaknar sú spurning, hvort
fólkið vill flytja sig á brott, eða
hvort það lætur sér nægja að búa i
tjöldum heima fyrir, eins og gert
var 1896. Slikum spurningum er
ekki hægt að svara fyrir fram.
Svörin fara eftir þvi, hvort sumar
er eða vetur, hvernig veðurfari er
háttaö, og fleira, sem óþarft er
upp aö telja hér.
Þannig er hægt
að fylgjast með
eldfjöllum.
— Það er komið fram hér á
undan, að eldgos og jarðskjálfti
þurfa ekki að fara saman. En
gildir aðvörunarkerfi ykkar lika
um gos?
— Já, það ætti að mega nota
þetta kerfi líka til þess að fylgjast
meö eldfjöllum. Stöövarnar
myndu verða varar við skjálfta,
ef þeir yrðu undir eldfjöllum, og
við gætum fylgzt með þeim fjöll-
um, sem vitað er að gjósa annað
slagið. Þannig er þetta til dæmis
með Mýrdalsjökul. Stöðvarnar
þar vakta skjálftana, sem þar
veröa, og við reynum að fullvissa
okkur um á hvaða dýpi þeir eru,
þvi að sumir skjálftanna gætu
einungis verið I isnum vegna
hreyfinga þar. Ef þeir aftur á
móti væru á svo sem tiu til tutt-
ugu kilómetra dýpi, fara þeir að
verða grunsamlegri.
Vandinn er hins vegar hvenær á
að gera aðvörun, þvi að ekki er
rétt að vera sifellt að sliku, ef
ekkert fylgir á eftir. Ég held þvi,
að skynsamlegast sé að safna
reynslu um eðli og skjálfta hegð-
un fjallsins og reyna siðan að
meta út frá þvi, hvað sé afbrigði-
leg hegðun og hvað ekki. En þótt
hegðunin reyndist afbrigðileg
yrði tæplega gert meira en að a?
vara almannavarnir, fyrst ou
fremst þær, sem fyrir væru á
staðnum, til þess að þær væru i
viðbragðsstöðu, en það yrði varla
farið að aðvara almenning, fyrr
en sýnilegt væri, að gosið væri al-
veg að koma, ella er hætta á
glundroða og þarflausum ótta.
Mestur hluti eldgosabeltisins
hér á landi er hins vegar ekki
bundinn við ákveðin eldfjöll,
heldur geta sprungur komið þar
upp, svo að segja hvar sem er.
Þau svæði getur orðið erfitt að
vakta, þvi að þar er svo mikið um
náttúrlega og meinlausa skjálfta.
Helzt væri, ef vart yrði við óeðli-
lega skjálftavirkni að fara á stað
með mæla og kanna, hvort
skjálftarnir væru grunnir eða
djúpir, en svo vill til, að þetta er
hægtað sjá, ef komizt verður með
mælana nær upptökum skjálft-
anna en dýpi þeirra er. Eftir að
fjarlægð mælisins frá upptökum
jarðskjálftans er orðin minni en
dýpi hans niður i jörðina er, fer að
verða að marka mælinguna.
Þegar fylgzt er með gosbeltum,
er hægt að skipta þeim upp i róleg
og óróleg svæði. Það er eftir-
tektarvert, að mjög mikil gos-
svæði, eins og til dæmis á milli
Mýrdalsjökuls og Vatnajökuls.
þar sem eru Lakagigir, Eldgjá
óg Heljargjá, — þar hafa ekki
mælzt neinir jarðskjálftar i þrjá-
Þriðjudaginn 19. þ.m. var sett að
Hallveigarstöðum viö Túngötu
þriðja námskeiöiö á árinu, sem
haldið er fyrir starfsfólk og
eigendur verzlana.
Þetta námskeið er fyrir eigend-
ur og starfsfólk vefnaðarvöru-
verzlana og er haldið af Kaup-
mannasam tökunum og
Verzlunarmannafélagi Reykja-
vikur I samstarfi viö Kvenfélaga-
samband Islands. Á námskeiöinu
tiu ár. Ef nú færi allt i einu að
mælast þar tiðir sjálftar, þætti
það að sjálfsögðu grunsamlegt.
Sama er að segja um svæðið frá
öskju, norður um Mývatn og allt
til Axarfjarðar. A öllu þessu
svæði er mjög litið um jarð-
skjálfta, en þó er vitað, að tals-
verðir skjálftar voru þar 1875, áð-
ur en Sveinagjá gaus. Sömuleiöis
1724—’27, þegar Mývatnseldar
komu upp og gigurinn Viti mynd-
aðist i sprengingu.
Þekking okkar
nær enn skammt.
— Við erum betur staddir nú til
þess að taka á móti áföllum af
þessu tagi, heldur en forfeöur
okkar voru, fyrir svo sem tveim
til þrem öldum?
— Já, við höfum að minnsta
kosti betri aöstöðu til þess að
fylgjast með aðdraganda slikra
tiðinda. Það er áreiðanlega mjög
mikils virði fyrir okkur að safna
slikri reynslu, jafnvel þótt ekki
verði neinar ham’arir á okkar
dögum. Viö þurfum að vita hvað
talizt getur eðlileg skjálftavirkni
á hverjum stað og þar af leiðandi
ættum við að geta orðið dómbær-
ari um það, hvenær náttúran
breytir út af þessari venju. For-
spár um jarðskjálfta eða eldgos
gætu orðið nákvæmari eftir þvi
sem lengri reynsla er fengin á þvi
sem kalla má eðlilega hegðun. En
rannsóknir okkar hafa staðið svo
skamman tima, að varla er hægt
aö segja, að við vitum þetta enn
þann dag i dag. —VS.
er f jallað um vörumeðferð og um-
gengnishætti starfsfólks i
vefnaðarvöruverzlunum.
Stjórnendur námskeiðsins eru
þeir Guðni Þorgeirsson frá Kaup-
mannasamtökunum og Elis
Adolfsson og Sigrún Jóhannsdótt-
ir frá V.R.
Formaöur Félags vefnaðar-
vörukaupmanna, Reynir Sigurðs-
son, setti námskeiöiö.
(Fréttatilkynning frá Kaup-
mannasamtökunum).
Námskeið fyrir verzlunarfólk
JL
Hvað er g.t.
9
g.t. er skammstöfun
orðanna gagnkvæmt tryggingafélag.
Samvinnutryggingar g.t.
eru gagnkvæmt tryggingafélag.