Fréttablaðið - 19.12.2004, Blaðsíða 30

30 19. desember 2004 SUNNUDAGUR
Minningar hverfa ekki
Norðfirðingar gleyma ekki 20. desember 1974. Hér rifja fjórir heimamenn
upp snjóflóðin og afleiðingar þeirra.
Katrín Sól Högnadóttir var 15 áraþegar snjóflóðin féllu í Neskaup-
stað. Hún var fjórða í röð átta systk-
ina en einn hinna 12 sem fórust var
faðir hennar, Högni Jónasson.
„Ég var á heimleið ásamt systur
minni, sem bjó innar í bænum, þeg-
ar flóðin féllu. Ég hélt á drengnum
hennar á herðun-
um og veðrið var
mjög fallegt; stillt
og mjallahvítt yfir
að líta. Ég man
hvað mér þótti
bærinn fallegur
þennan morgun.
Þegar við vorum
hálfnaðar heim
mættum við ungri
konu sem kom
hlaupandi neðan úr bæ og sagði
okkur að snjóflóð hefði fallið á
Skemmuna. Saltfiskur var unninn í
Skemmunni og pabbi hennar vann
þar. Skömmu áður höfðum við heyrt
lítinn dreng kalla: „Snjóflóð á
bræðsluna, snjóflóð á bræðsluna!“
Systir mín hafði kallað til hans og
sagt honum að vera ekki með svona
vitleysu. Þegar við svo fengum frétt-
ina um að snjóflóð hefði fallið á
Skemmuna flýttum við okkur heim
til mömmu, en pabbi vann í bræðsl-
unni sem var skammt fyrir utan
Skemmuna.
Mamma var ekki heima. Hún og
pabbi, sem var í fríi þennan dag,
höfðu farið niður í bæ. Pabbi ætlaði
að sækja launin í Síldarvinnsluna en
svo slysalega vildi til að launin voru
komin inn í bræðslu. Hann fór þang-
að en átti ekki afturkvæmt.
Sumir aðstandendur þurftu að bíða í
rúman sólarhring til að fá að vita um
afdrif ættingja sinna. Við vorum í
þeim hópi og tilfinningarnar sveifl-
uðust frá örvæntingu til bjartsýni. Að
lokum fengum við staðfest að pabbi
væri dáinn.
Ég man ekki til þess að neinn utan
fjölskyldunnar hafi rætt við mig um
snjóflóðin á þessum tíma. Fyrsta
manneskjan, og sú eina, sem vottaði
mér í raun samúð sína var skólasyst-
ir mín sem var ári eldri en ég. Hún
tók utan um mig úti á götu og sagði:
„Ég votta þér samúð mína!“ Þetta
þótti mér, og þykir enn, afskaplega
vænt um. Núna býr hún í Dan-
mörku, ég held að ég hafi aldrei
þakkað henni þessi orð.
Auðvitað fylltist fólk vítt og breitt um
landið samúð og sýndi það með
orðum og í verki. Ég hef t.d. aldrei
séð jafn mikið af jólapökkum og um
þessi jól. Þó svo fólk hafi ekki gefið
sig að mér, krakkanum, og innt mig
eftir því hvernig mér liði þá veit ég
að hugur þess var hjá okkur og öll-
um bæjarbúum. Við megum aldrei
gleyma því að hér í þessum litla bæ
misstu allir eitthvað; föður, móður,
systur, bróður, frænda, frænku, vin
eða samferðafólk. Þar að auki fóru
stór atvinnufyrirtæki í rúst og fjöldi
fólks missti vinnuna.
Áfallahjálp var ekki til á þessum tíma
í þeirri mynd sem hún er núna. Ég
vil ekki segja að hún hefði nauðsyn-
lega þurft að vera til en það hefði
óneitanlega verið gott ef við hefðum
getað leitað til einhvers með fag-
þekkingu. Allir bæjarbúar áttu í raun
um sárt að binda og þess vegna var
erfitt að finna einhvern til að tala
við.
Ég fékk áfallahjálp tveimur áratugum
síðar en þá var hringt í mig og mér
boðið viðtal við geðlækni. Ég fór
vegna þess að mér fannst allt að
vinna og engu að tapa. Að vísu
fannst mér það hálfhallærislegt í
fyrstu að tala um hvernig mér liði
eftir þessa lífsreynslu, 20 árum eftir
atburðina, en það vandist. Ég hafði
aldrei sætt mig við að pabbi væri
dáinn. Mig dreymdi hann oft og ég
vissi í draumunum að hann hafði
komist undan.
Föðurbróðir minn fórst í snjóflóði í
Tungudal inni af Ísafjarðarkaupstað
1994. Þegar ég fékk þær fréttir var
eins og ég hoppaði 20 ár aftur í tím-
ann. Það var mikið áfall fyrir fjöl-
skylduna og gengum við þá í minn-
ingunni í gegnum atburðina 1974.
Ég er ekki hrædd við snjóflóð. Ég er
forlagatrúar og trúi að sé mér ætlað
að fara á þann hátt þá verði það
svo. Mér finnst óþarfa bruðl að
byggja varnargarða til að verja okkur
fyrir snjóflóðum. Mér líður afskap-
lega vel í Neskaupstað og þar á ég
heima. Eitt af því sem veldur því
hversu vel mér líður á Norðfirði eru
fjöllin. Ég er ekki hrædd við þau!“ ■
AFLEIÐINGAR
Helstu eignir og mann-
virki sem urðu
flóðunum að bráð:
Fyrra flóðið:
Allar byggingar tengdar
fiskimjölsverksmiðjunni.
Tveir lýsisgeymar.
Olíutankur með 900 tonn-
um af svartolíu.
Frystihúsið skemmdist og
niðursuðuverksmiðja eyðilagðist, sem og
mikið af tækjum sem í frystihúsinu voru.
Sópaði í burtu lagerhúsi, ófullgerðu starfs-
mannahúsi og tveim smáhýsum.
Braut níu staura í orkulínunni er tengdi Nes-
kaupstað við rafkerfi Austurlands.
Síðara flóðið:
Eyðilagði steypustöð og vélalager.
Eyðilagði bifreiðaverkstæði.
Braut í spón íbúðarhúsið Mána.
Hreif með sér 19 fólksbifreiðar, fimm vörubif-
reiðar, lítla rútubifreið og jarðýtu.
Eyðilagði mikið af véla- og bifreiðavarahlut-
um.
Stór snjóflóð í Neskaupstað
Vitað er með vissu um sex snjóflóð á Norð-
firði, svo stór að þau hafa fallið í sjó fram.
1885 - Eitt flóð
1894 - Tvö flóð
1936 - Eitt flóð
1974 - Tvö flóð
Þau sem fórust
Karl Lárus Waldorf, 47 ára, og Sveinn Davíðs-
son, 49 ára. Báðir voru í rútubifreið þegar
síðara flóðið tók þá. Karl fannst í sjó en
Sveinn fannst aldrei.
Þórstína M. Bjartmarsdóttir, 26 ára, og synir
hennar tveir: Ágúst Sveinbjörnsson, átta ára,
og Björn Hrannar Sigurðsson, þriggja ára.
Voru til heimilis á fyrstu hæð í Mána og fund-
ust í snjó.
Elsa Sæný Gísladóttir, 32 ára, en hún var í
Mána þegar síðara flóðið féll. Fannst hún í
snjó.
Aðalsteinn Jónsson, sextugur. Var hann í véla-
sal frystihússins þegar fyrra flóðið féll og
fannst þar.
Ólafur Eiríksson, 58 ára, Guðmundur Helga-
son, 61 árs, Stefán Sæmundsson, 52 ára, og
Högni Jónasson, 41 árs. Þessir fjórir fundust
allir í rústum á verkstæði fiskimjölsverksmiðj-
unnar.
Ólafur Sigurðsson, 19 ára. Hann var við
steypustöðina þegar síðara flóðið féll og hef-
ur sennilega borist með flóðinu fram í sjó.
Hann fannst aldrei.
Snjóflóðavarnir á Norðfirði
Í ágúst 1999 hófst vinna við fyrsta áfanga
snjóflóðavarna ofan við byggðina á Norðfirði.
Í þeim áfanga var byggður 400 metra langur
og 17 metra hár þvergarður neðan við
Drangagil en ofan við garðinn voru reistar 13
keilur. Þessum framkvæmdum lauk í mars
2001 og var kostnaðurinn 320 milljónir
króna.
Vinna við annan áfanga hófst í júní 2001 en
þá var hafist handa við að koma fyrir upp-
takastoðvirkjum efst við fjallsbrúnina ofan við
Drangagil. Samtals eru upptakastoðvirkin
1.250 metrar að lengd og 3,5 til 4 metrar á
hæð. Þessum framkvæmdum lauk í septem-
ber 2002 og var kostnaðurinn um 200 millj-
ónir króna.
Enn er mikil og kostnaðarsöm vinna eftir við
snjóflóðavarnir á Norðfirði og er reiknað með
að ráðist verði í þriðja áfangann árið 2006. ■
Halldór Eiríksson, verkefnisstjóri hjáÞróunarfélagi Austurlands á Egils-
stöðum, átti heima í húsi sem hét
Bjarg og stóð í jaðri fyrra snjóflóðsins;
skammt innan við fiskimjölsbræðslu
Síldarvinnslunnar. Hann var aðeins níu
ára þegar snjóflóðin féllu í Neskaup-
stað en engu að síður standa atburð-
irnir honum skýrir fyrir hugskotssjón-
um.
„Ég var heima á Bjargi þegar fyrra flóð-
ið kom og man nákvæmlega að ég var
að drekka vatn úr krana á salerni, en
þar var gluggi sem sneri upp í hlíðina.
Þá heyrði ég eitthvað sem hljómaði
eins og þungur niður og ég hélt í
fyrstu að væri bylur. Ég leit upp frá
vaskinum og út um gluggann og sá þá
bara hvítt kóf og eitthvað dökkt þar
inni í sem ég veit ekki enn í dag hvað
var; hugsanlega þó brak. Þá áttaði ég
mig á að þetta var eitthvað meira og
annað en vindhviða, en ég var svo
ungur að ég hafði
aldrei heyrt talað
um snjóflóð og
vissi ekki að þau
væru til.
Ég fór strax að at-
huga hvað væri í
gangi og leit út um
glugga sem sneri í
austur eða að
bræðslunni. Þá sá
ég að bræðslan, og
allar byggingar og mannvirki ofan við
bræðsluna, voru horfin. Þar sem ég
hafði aldrei heyrt minnst á snjóflóð
hafði ég ekki hgmynd um hvað hafði
gerst en vissi þó að það var alvarlegt.
Mamma, pabbi og hluti systkina
minna var heima og þau höfðu líka
orðið vör við að eitthvað mikið væri
að gerast og því hópuðust allir sem
heima voru að glugga í eldhhúsinu
sem sneri að bræðslunni. Sá gluggi
hafði splundrast, líklega undan þrýst-
ingi og í eldhúsinu var töluvert kóf. Á
þeim tímapunkti var mér sagt að snjó-
flóð hefði fallið á bræðsluna og borið
hana út í sjó.
Þetta er minning mín frá fyrstu mínút-
um og klukkustundum eftir að flóðin
féllu. Síðar kom í ljós að tveir ungir
bræður, sem bjuggu í Mána, höfðu
farist ásamt móður sinni. Eldri bróðir-
inn, Ágúst, var ári yngri en ég en við
vorum afar miklir mátar. Óraunveru-
leikatilfinningin var svo sterk í mér
fyrst eftir flóðin að það var ekki fyrr en
á aðfangadag, fjórum dögum síðar, að
áfallið kom. Þá voru mér færðar jóla-
gjafir sem keyptar höfðu verið fyrir
flóðin og góðvinur minn átti að fá. Það
var eins og raunveruleikinn helltist yfir
mig og þá fyrst áttaði ég mig á því að
ég ætti aldrei eftir að hitta Gústa vin
minn aftur.“ ■
HALLDÓR
EIRÍKSSON
Fékk jólagjafir
látins vinar
Áfallahjálp eftir 20 ár
KATRÍN SÓL
HÖGNADÓTTIR
Árni Þorsteinsson lenti í fyrra flóðinu,þá 19 ára gamall. Var hann við
vinnu í frystihúsinu ásamt fjórum öðr-
um, var á annarri
hæð í vesturenda
hússins. Hann var að
hreinsa málningar-
áhöld þegar hann
heyrði hávaða sem
hann í fyrstu taldi
vera hefðbundinn
vetrarstorm. Sú hugs-
un breyttist skömmu
síðar þegar rafmagnið
fór af húsinu og hann
sá hvernig norður-
veggur hússins, sem sneri að fjallshlíð-
inni, rifnaði í sundur og snjórinn skall
inn í húsið. Árni barst með snjónum og
annað hvort í gegnum suðurvegginn
eða út um glugga á honum og hafnaði
ofan í litlum brunni, fjórum til fimm
metrum neðar. Brunnur þessi var opinn,
og í honum nokkur snjór sem tók af
Árna fallið, en hluti suðurveggs hússins
lagðist yfir brunninn; lokaði honum og
hlífði þannig Árna fyrir snjóskriðunni
sem fór yfir.
Líklega missti Árni meðvitund í ein-
hvern tíma en þegar hann man næst
eftir sér lá hann á grúfu í niðamyrkri og
vissi í fyrstu ekki hvað hafði gerst, né
hvar hann var. Eftir að hann áttaði sig á
að hann hafði lent í snjóflóði reyndi
hann að kalla á hjálp en ofan á vegg-
brotinu, sem lokaði brunninum, var um
fimm metra þykkt snjólag og því heyrði
enginn til hans. Árni þurfti að dúsa í
brunninum í 20 klukkustundir eða
þangað til búið var að hreinsa allan
snjó af planinu við frystihúsið. Þá fyrst
var hreyft við vegghlutanum, sem lokaði
brunninum, og það var fyrir tilviljun
eina að gröfumaður frá Eskifirði ákvað
að draga brotið í stað þess að brjóta en
þá hefði getað farið illa fyrir Árna. Mikil
fagnaðarlæti brutust út þegar Árni
fannst á lífi en stór hluti björgunar-
manna, og bæjarbúa, var búinn að telja
hann af. Móðir hans, sem nú er fallin
frá, var þó alltaf viss um að hann myndi
finnast á lífi.
Dökkur skuggi flóðanna fylgir Árna enn
í dag og 30 árum eftir flóðin miklu í
Neskaupstað segist Árna svo frá: „Það
líður varla sá dagur sem ég hugsa ekki
eitthvað um flóðin og þetta er mér svo í
fersku minni að það hefði getað gerst í
gær. Það var ekki fyrr en eftir snjóflóðin
fyrir vestan, rúmum 20 árum eftir snjó-
flóðin í Neskaupstað, sem ég fékk mína
fyrstu áfallahjálp. Fram að þeim tíma
var oft erfitt að búa í Neskaupstað í
mikilli ofankomu og þá gilti einu hvort
um var að ræða snjókomu eða rign-
ingu. Ég fékk kvíðaköst og varð oft
brugðið við óvæntan hávaða svo sem
þegar snjór rann af þaki. Sennilega hef
ég líka stundum misst svefn út af þessu
þó oftar en ekki sé erfitt að gera sér
grein fyrir af hverju maður missir svefn.“
Árni segir að eftir því sem árin liðu hafi
líðan hans farið batnandi en bakslag
hafi komið í batann við fregnir af snjó-
flóðunum fyrir vestan. „Fyrir hvatningu
móður minnar ákvað ég að leita mér
áfallahjálpar eftir snjóflóðin fyrir vestan.
Það getur vel verið að einhverjir kalli
þetta aumingjaskap en þeir ættu að
hafa í huga að ekki er rétt að dæma
fólk sem lendir í aðstæðum sem það
ræður ekki við. Mér fannst á tímabili
sumir vera heldur fljótir að dæma, án
þess að þekkja til aðstæðna.“
Árni segist alla tíð hafa vera trúaður og
það hafi hjálpað sér mikið þær 20
klukkustundir sem hann var innilokaður
í brunninum. „Það var svartamyrkur og
ég sá ekki handa minna skil en fannst
að einhver væri hjá mér. Ég er sann-
færður um að ég hefði aldrei getað
gengið einn í gegnum þetta og svo
skrítið sem það kann að hljóma þá
greip mig aldrei hræðsla. Það var ekki
fyrr en á aðfangadag sem ég fann fyrir
hræðslu.“
Árni er Norðfirðingur í húð og hár og
þrátt fyrir að hafa á köflum liðið illa
undir snarbröttu fjallinu ætlar hann ekki
að flytja búferlum í bráð. „Ég bý núna
fyrir neðan snjóflóðavarnargarðinn og
það veitir mér og öðrum á svæðinu
mikið öryggi. Nú þarf bara að klára
varnirnar á Norðfirði, og víðar á landinu,
svo íbúarnir geti búið við öryggi og það
verður að hafa það þó varnirnar kosti
mikla fjármuni. Snjóflóð munu halda
áfram að falla á Íslandi svo lengi sem
snjóar og til eru fjöll,“ segir Árni Þor-
steinsson. ■
ÁRNI
ÞORSTEINSSON
Fannst á lífi eftir
20 tíma
Mjög mikil ófærð var í Neskaup-stað 20. desember. Um klukkan
tvö eftir hádegi var Alfreð M. Alfreðs-
son að setja snjókeðjur undir vöru-
bifreið sína.
„Ég sá flóðið koma niður hlíðina. Á
sama tíma kom lítil rúta og ég reyndi
að láta mennina tvo sem í henni
voru vita af hættunni, en áður en
þeir komust út skall flóðið á okkur.
Þrýstibylgjan frá flóðinu skellti mér
niður og ég rann, á kafi í snjó, um
40 metra niður að sjávarmáli og eina
10 til 15 metra út í sjó. Það var ekki
fyrr en ég kom í sjóinn að snjórinn
losaði tak sitt. Í fyrstu vissi ég ekki
hvort ég væri í snjó eða sjó. Þegar ég
áttaði mig á að ég var á sjávarbotni
tók ég að krafla mig upp á yfirborð-
ið, sjórinn var fullur af krapa. Þegar
ég loks náði yfirborðinu var ég ör-
magna og hafði gleypt mikinn sjó og
var ég í töluverðan tíma að jafna
mig. Það var bylur og ekkert skyggni
og ég vissi ekki hvar landið var. Með-
an ég jafnaði mig sjatnaði kófið og
ég sá til lands. Ég synti að stóru
stykki úr Mánahúsinu en komst ekki
upp á það þar sem stórir og miklir
naglar voru í því.
Ég þreifaði mig
eftir stykkinu og
komst á land. Í
fjörunni missti ég
meðvitund.
Þegar ég rankaði
við mér var ég svo
máttfarinn að ég
gat ekki gengið og
reyndi að skríða
upp háan skafl og
tókst það í þriðju tilraun. Þar missti
ég meðvitund aftur. Næst man ég
eftir mér liggjandi í snjónum og
kraftlaus í útlimum, þá heyrði ég
barnsgrát innan úr rústunum af
Mánahúsinu. Ég skreið í átt að rúst-
unum en missti líklega meðvitund í
þriðja sinn. Skömmu síðar komu
tveir Norðfirðingar að mér og ætluðu
að hjálpa mér en ég benti þeim á
staðinn þar sem ég heyrði barnsgrát-
inn. Þar var ung kona og eins árs
barn og björguðust þau bæði.
Eftir að ég hafði náð að safna kröft-
um var mín fyrsta hugsun að komast
heim til fjölskyldunnar en ég átti, og
á enn, heima um 500 metrum utar í
bænum. Þegar heim kom var ég í
mikilli geðshræringu þar sem ég ótt-
aðist að fleiri snjóflóð myndu falla.
Ég dreif fjölskylduna upp í bíl og fór
með konu og börn út að bryggju í
miðbæ Neskaupstaðar og í fragtskip
sem þar var.
Dagurinn lagðist strax illa í mig. Son-
ur minn, sem var þriggja ára, var
með bíladellu og oft leyfði ég hon-
um að koma með mér á vörubíln-
um. Þennan dag sótti hann stíft að
fá að koma með mér en ég var
ákveðinn í að leyfa honum það ekki
og líklega varð það honum til lífs.“
Alfreð segir að hann hafi verið mörg
ár að jafna sig eftir hremmingarnar.“
Þetta dofnar með tímanum eins og
hver annar sársauki en í mörg ár
mátti ég hvorki sjá snjó eða heyra
drunur án þess að finna fyrir van-
líðan.“ ■
ALFREÐ M.
ALFREÐSSON
Losnaði á
sjávarbotni