Fréttablaðið - 20.12.2004, Blaðsíða 24

20. desember 2004 MÁNUDAGUR24
Árni Þór Árnason, forseti borgar-
stjórnar Reykjavíkur, fer strax
eftir áramót til Brussel til þess að
kynna sér áhrif tilskipana ESB á
íslensk sveitarfélög. Mun hann
verða þar í hálft ár. Hér er um
gott framtak að ræða, sem vert er
að vekja athygli á, þar eð tilskip-
anir ESB hafa mjög mikil áhrif á
sveitarfélögin ekki síður en á rík-
ið og oft frétta sveitarfélögin ekki
af nýjum tilskipunum fyrr en allt
of seint, þegar engum breytingum
er unnt að koma við. Getur það
verið mjög kostnaðarsamt fyrir
sveitarfélögin. Nokkur íslensk
sveitarfélög hafa sýnt ESB mik-
inn áhuga, m.a. Akranes, en Gísli
Gíslason, bæjarstjóri þar, dvaldist
um hríð í Brussel til þess að
kynna sér áhrif tilskipana ESB á
sveitarfélögin.
Utanríkisráðuneytið hóf haust-
ið 2001 að kanna sérstaklega áhrif
EES-samningsins á íslensk sveit-
arfélög. Gerði ráðuneytið sam-
komulag við Committee of the
Regions hjá Evrópusambandinu,
þ.e. landsvæðanefndina, um að
nefndin sendi ráðuneytinu jafnóð-
um upplýsingar um allar tillögur
að nýjum tilskipunum og lögum,
sem landsvæðanefndinni berast
frá framkvæmdastjórn Evrópu-
sambandsins, en landsvæðanefnd-
in er nokkurs konar sveitarstjórn-
arráð Evrópusambandsins. En
Evrópusambandið sendir land-
svæðanefndinni til umsagnar all-
ar tillögur að nýjum tilskipunum
og lögum, sem varða sveitarfélög-
in. Mjög mikilvægt er að sveitar-
félögin fái vitneskju um tillögur
að nýjum tilskipunum áður en
þær eru endanlega afgreiddar hjá
Evrópusambandinu. Ef hafa á
áhrif á mótun nýrra tilskipana
þarf að gera það strax á undirbún-
ingsstigi.
EES-samningurinn hefur víð-
tæk áhrif á íslensk sveitarfélög.
Þeir málaflokkar sem skipta
mestu máli í því sambandi eru
þessir: Umhverfismál, félags- og
vinnumál, orkumál, opinber inn-
kaup og opinberir styrkir. Fleiri
mál EES-samningsins hafa áhrif á
sveitarfélögin. Sveitarfélög og að-
ilar á vegum þeirra hafa getað
tekið þátt í ýmsum verkefnum
Evrópusambandsins. Hafa fengist
veruleg fjárframlög frá Evrópu-
sambandinu vegna þeirra. Unnt
væri að stórauka þátttöku ís-
lenskra sveitarfélaga í slíkum
verkefnum. Ísland fær ekki styrki
frá Evrópusambandinu vegna
þátttöku í verkefnum á vegum
byggðaáætlunar ESB en gæti
samt haft mikið gagn af þáttöku í
þeim.
Samband sveitarfélaga í Nor-
egi hefur sérstaka skrifstofu í
Brussel, sem fylgist með tilkomu
nýrra tilskipana sem varða sveit-
arfélögin. En einnig hafa nokkrar
stórar borgir í Noregi starfsmenn
í Brussel, sem hafa sömu verkefni
með höndum en sinna margir
hverjir einnig ýmsum viðskipta-
málum fyrir viðkomandi borgir.
Norðmenn fylgjast mjög vel með
öllu sem gerist hjá ESB og ætla að
vera alveg tilbúnir þegar Noregur
gerist aðili að sambandinu. Sam-
band íslenskra sveitarfélaga
þyrfti að fá fastan starfsmann í
Brussel, sem fylgst gæti með
störfum ESB allt árið um kring.
Það mundi fljótlega spara sveitar-
félögunum mikla fjármuni. ■
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON
VIÐSKIPTAFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
EVRÓPUSAMBANDIÐ
Tilskipanir ESB hafa mikil áhrif
Í umræðum um fjárhagsstöðu Há-
skóla Íslands hefur verið fjallað
um hvort réttlætanlegt sé að taka
upp skólagjöld. Í þessari umræðu
hefur ekkert komið fram um þá
staðreynd að stærstur hluti kostn-
aðar nemanda í rannsóknar-
tengdu framhaldsnámi við HÍ
fellur í raun á nemandann sjálfan.
Það má því segja að HÍ hafi þegar
tekið upp skólagjöld fyrir þá nem-
endur sem innritast í masters- og
doktorsnám. Til upplýsingar tóku
prófessorar í lífvísindum við HÍ
sig saman í fyrra og reiknuðu út
kostnað við 2já ára mastersnám
annars vegar og 5 ára doktorsnám
í lífvísindum við HÍ hins vegar.
Niðurstaðan var að mastersnám
kostar að meðaltali 10-12 milljónir
og doktorsnám 24-30 milljónir.
Það sjá allir að heimilisbókhald
nemenda getur ekki staðið undir
þessum kostnaði. Það lýsir
ábyrgðarleysi að auglýsa HÍ sem
rannsóknarnámsháskóla án þess
að hafa fjármagn til að standa
undir kostnaði við 26-földun nem-
enda í rannsóknartengu fram-
haldsnámi sl. 7 ár.
Vandinn er þríþættur:
1. Aðstöðuleysi: Vegna aðstöðu-
leysis við HÍ verður stór hluti
nemenda að stunda námið í skrif-
stofuherbergjum úti í bæ með til-
heyrandi kostnaði. Þetta lítur
heldur ekki vel út þegar nemend-
ur birta niðurstöður sínar í er-
lendum vísindatímaritum. Sem
dæmi: N.N. Faculty of Medicine,
University of Iceland, Skugga-
gata 6, kjallari til hægri!
2. Framfærslukostnaður:
Fyrir utan aðstöðuleysið er
skortur á fjármagni ennþá
stærra vandamál fyrir HÍ. Á
Norðurlöndum t.d. titla nemend-
ur í doktorsnámi sig doktorstyrk-
þega þar sem ákveðinn fjöldi
stöðugilda í doktorsnám er aug-
lýstur við hvern háskóla þar sem
nemendur fá framfærslustyrk.
Þar er ekki ótakmarkaður fjöldi
nemenda tekinn inn, sem virðist
vera eina stefnan hvað varðar
rannsóknartengt framhaldsnám
við HÍ. Þetta er slæm stefna
vegna þess að hún bitnar ílla á
öllum. Það er mjög ámælisvert að
fé til Rannsóknarnámssjóðs
hefur ekki aukist í takt við 26-
földun rannsóknarnema við HÍ.
Mér er spurn: Hvernig var þetta
eiginlega hugsað í upphafi af
stjórnendum HÍ? Það er vel
þekkt alþjóðlegt vandamál að það
hefja miklu fleiri doktorsnám en
ljúka prófum. Í Bandaríkjunum
kom í ljós að þeir háskólar sem
stóðu sig best voru þeir skólar
þar sem best var búið um nem-
endur, bæði hvað varðar aðstöðu
og fjármagn. Þetta kemur varla á
óvart. Það sem er áhugavert er
að það var sérstaklega tekið fram
hve mikilvægt það er fyrir nem-
dendur sem eru að byrja rann-
sóknarnám að fá stuðning frá
þeim sem lengra eru komnir. Það
gerist ekki hér á Íslandi því allir
eru í sínu horni og eru meira upp-
teknir af því að hafa í sig og á en
að stunda fræðin. Ég spái því að
það verði mikið brottfall nem-
enda í doktorsnámi við HÍ.
3. Rannsóknarkostnaður: Það
er ekkert leyndarmál að kostnað-
ur við framkvæmd rannsókna er
umtalsverður. Þrátt fyrir að Land-
spítalinn hafi fengið nafnið Land-
spítali - háskólasjúkrahús er ekk-
ert samkomulag á milli þessara
stofnana um hver eigi að borga
brúsann þegar rannsóknarnemar
stunda sínar rannsóknir á Land-
spítalanum. Undiritaður fram-
kvæmdi þrjár rannsóknir á
röntgendeild við Hringbraut efir
lokun á daginn en varð að borga
starfsfólki spítalans úr eigin vasa
fyrir aðstoð við framkvæmd rann-
sóknanna. Til hvers var nafni HÍ
bætt við nafn Landspítalans? Nú
segja margir að opinberir styrkir
hefðu átt að borga þennan rann-
sóknarkostnað. Rannís er nánast
eini sjóðurinn sem styrkir rann-
sóknir alíslenskra stofnana og fyr-
irtækja. Þegar nemar sækja um
styrk hjá Rannís eru þeir að keppa
við ríkisstofnanir, hlutafélög og
einkafyrirtæki um fjármagn. Þeg-
ar undirritaður sótti um styrk hjá
Rannís fyrir árið 2001 fékk um-
sóknin einkunnina A af fagráði en
enga peninga. Margir þekkja
þessa afgreiðslu mála. Á sama ári
fengu fyrirtækin Össur og Marel
fjórar milljónir hvort fyrirtæki
frá Rannís, sem svaraði 0,08% af
heildarveltu þessara fyrirtækja
árið 2001. Þessi fyrirtæki eru
bæði á hlutabréfamarkaði. Hvaða
möguleika eiga rannsóknarnem-
endur í þessu styrkumhverfi?
Margir ráðamenn tala um
mikilvægi rannsókna og vísinda
fyrir íslenskt samfélag. En því
miður þá passa kortið og landslag-
ið ekki saman í þessum mála-
flokki. Það er mikil hneisa fyrir
HÍ og íslenskt samfélag hvernig
búið er að rannsóknartengdu
framhaldsnámi við HÍ. Eitt er víst,
að prófessorar við HÍ sem hafa
stundað sitt rannsóknarnám er-
lendis hefðu ekki gefið sínum há-
skóla háa einkunn ef þar hefði ver-
ið staðið eins að málum og við HÍ.
Höfundur lauk doktorsnámi í
vor frá læknadeild HÍ.
EYÞÓR KRISTJÁNSSON
SKRIFAR UM MÁLEFNI HÁSKÓLA ÍSLANDS
HÁSKÓLI ÍSLANDS Stærstur hluti kostnaðar nemanda í rannsóknartengdu framhalds-
námi við HÍ fellur í raun á nemandann sjálfan, segir greinarhöfundur.
Rannsóknartengt framhalds-
nám við Háskóla Íslands
Það er mikil hneisa
fyrir HÍ og íslenskt
samfélag hvernig er búið að
rannsóknartengdu fram-
háldsnámi við HÍ.
,,
EES- samningurinn
hefur víðtæk áhrif á
íslensk sveitarfélög. Þeir
málaflokkar, sem skipta
mestu máli í því sambandi
eru þessir: Umhverfismál,fé-
lags-og vinnumál, orku-
mál,opinber innkaup, og
opinberir styrkir
,,