Fréttablaðið - 24.12.2004, Blaðsíða 28

Margir hafa velt því fyrir sér
hvers vegna Íslendingar og
fleiri Norður-Evrópumenn hefja
jólahald sitt klukkan sex á Að-
fangadag. Tímamótin leituðu að
skýringum á þessu og fundu
bestu skýringuna á Vísindavefn-
um, í svari Einars Sigurbjörns-
sonar prófessors við spurningu
lesanda. Svarið fer hér á eftir:
Fæðingarhátíð Jesú Krists,
jólin, er haldin 25. desember.
Undirbúningur hátíðahaldsins
er aðventan eða jólafastan og
lokadagur hennar, 24. desem-
ber, nefnist hjá okkur aðfanga-
dagur jóla. Nafnið er gagnsætt.
Þá skal undirbúningi lokið og
aðföng öll komin til hátíðahalds-
ins. Helgin hefst síðan um miðj-
an aftan eða kl. 18. Þá er orðið
heilagt og í hönd fer jólanóttin.
Í þessu fylgjum við Íslend-
ingar fornum sið. Helgidaga- og
hátíðahald kristinna manna
studdist upprunalega við gyð-
inglegt tímatal, en hjá þeim
hefst dagurinn við sólsetur.
Þetta kemur fram í sköpunar-
sögunni þar sem segir um hvern
dag: Það varð kveld og það varð
morgunn ... Utan gyðinglegs
landsvæðis var hins vegar ekki
miðað við sólsetur heldur við
miðaftan. Þetta er í fullu gildi
hjá okkur um jólin. Um miðaft-
an 24. desember er orðið heil-
agt, jólin komin með aftan-
söngnum í kirkjunum, 25. des-
ember runnin upp. Að loknum
aftansöng hefst aðalveisla jól-
anna og eftir það eru pakkarnir
opnaðir. Að fornu var aðal-
messa jólanna um miðnættið
eins og fram kemur í mörgum
íslenskum þjóðsögum og hefur
sá siður víða verið tekinn upp
að nýju í þjóðkirkjunni okkar.
Okkar siðir eru skemmtilegir
og styðjast við forna venju, en
við þurfum jafnframt að gæta
merkingar þeirra og láta jóla-
haldið sjálft ekki hefjast of
snemma. Jóladagurinn er 25.
desember. Við teljum hann
renna upp kl. 18 þann 24. Sama
gildir um aðra hátíðisdaga
kirkjuársins og raunar sunnu-
dagana líka. Hátíðin hefst um
miðjan aftan daginn áður. Áður
fyrr ó og sums staðar enn
meðal nágrannaþjóðanna ó er
kirkjuklukkum hringt um mið-
aftan á laugardögum og að-
fangadögum hátíðanna til að
minna á upphaf helginnar. Í
fornum reglum sagði að hátíð-
irnar jól, páska og hvítasunnu
ætti að hringja inn milli kl. 17
og 18 á aðfangadag þeirra. Ég
held að þessi venja hafi lagst
niður víðast hvar á landinu, en
mér er í barnsminni þegar
kirkjuklukkum í Reykjavík var
hringt í klukkutíma á aðfanga-
dögum hátíða. ■
28 24. desember 2004 FÖSTUDAGUR
JÓHANN LANDLAUSI,
bróðir Ríkharðs ljónshjarta,
fæddist þennan dag 1167.
Veisla að loknum aftansöng
AÐFANGADAGUR JÓLA: HEILÖG STUND KLUKKAN 18
„Þannig óskum við þess og mælum staðfast-
lega fyrir um að enska kirkjan skuli vera ævin-
lega frjáls og menn í konungdæmi voru haldi
öllu frelsi, réttindum og hlunnindum, sem mælt
var hér að framan....“
Þetta er upphafið að lokaklausunni í „Magna Carta“. Jóhann dó árið eftir
að hann ritaði undir þessa frelsisskrá enska aðalsins.
timamot@frettabladid.is
AFMÆLI
Grétar Guðbergsson
jarðfræðingur er sjötugur í
dag.
Heimir Sindrason tann-
læknir, formaður Tann-
læknafélags Íslands, er
sextugur.
Hlíf Svavarsdóttir ballerína er 55 ára.
Guðjón Bergmann jógakennari er 32
ára í dag.
GULLBRÚÐKAUP
Hjónin Ástríður Hjartardóttir og Guð-
leifur Sigurjónsson eiga gullbrúðkaup
(50 ára) í dag, 24. desember. Þau eru
stödd erlendis.
ANDLÁT
Hólmfríður Jónasdóttir frá Sílalæk,
Hjarðarhaga 60, Reykjavík, lést 21. des-
ember.
Ólafur Sveinsson, Safamýri 61, lést 21.
desember.
Hilda Árnadóttir frá Ásgarði, Vest-
mannaeyjum, Lindarsíðu 4, Akureyri, lést
17. desember. Útförin hefur farið fram í
kyrrþey.
Ingi Vigfús Guðmundsson, Skagaseli 9,
Reykjavík, lést 16. desember. Útförin
hefur farið fram í kyrrþey.
Þennan dag árið 1814 sömdu
Bandaríkjamenn frið við Breta í
stríði sem hófst 1812. Friðarsátt-
málinn var undirritaður í Ghent í
Belgíu. Bandaríkjamenn studdu
Napóleon og Frakka í stríði
þeirra í Evrópu. Grunnt hafði ver-
ið á því góða milli þjóðanna allt
frá því að Bandaríkin rifu sig laus
frá Bretlandi. Bandaríkjamenn
vildu líka launa Frökkum stuðn-
inginn í frelsisstríðinu. Banda-
ríkjamönnum vegnaði vel fyrst í
stað en stríðsgæfan er hverful.
Þeir réðust inn í Kanada á þrem
stöðum en Bretum tókst að
hrinda árásunum. Eftir ósigur
Napóleons sóttu Bretar í sig
veðrið og í ágúst lögðu þeir
Washington undir sig og
brenndu Hvíta húsið, þinghúsið
og fleiri byggingar til þess að
hefna fyrir herverk bandarískra í
innrásinni í Kanada. En þótt frið-
ur væri saminn á aðfangadag
barst fréttin ekki fyrr en næstum
tveim mánuðum seinna til Am-
eríku, því seglskip voru lengi á
leiðinni yfir Atlantshafið. 8. janú-
ar 1815 réðst mikill breskur liðs-
afli á New Orleans en beið af-
hroð. Þetta var síðasta orrustan
og fréttir af henni bárust banda-
rískum almenningi um svipað
leyti og fréttir af friðarsamning-
unum í Ghent.
HVÍTA HÚSIÐ. Bretar kveiktu í því
1814.
ÞETTA GERÐIST MERKISATBURÐIR
1801 Gufuvagni Trevihicks ekið
upp brekku í Cornwall
með sjö farþega. Þetta var
eiginlega fyrsti bíllinn.
1865 Ku Klux Klan stofnað í
Pulaski í Tennessee.
1903 Fyrsta bílnúmerið í Bret-
landi, A-1, gefið út. Eigand-
inn var Russell lávarður,
bróðir Bertrands Russell.
1922 Ava Gardner fæðist í Smith-
field í Norður-Karólínu.
1934 Jólakveðjur lesnar í fyrsta
sinn í Ríkisútvarpinu, klukk-
an 20.30.
1942 Útsendari Frjálsra Frakka
drepur Darlan aðmírál í
Alsír.
1956 Ungverskir flóttamenn
koma til Íslands, 52 talsins.
Bandaríkjamenn semja frið við Breta
Tilkynningar um merkisatburði,
stórafmæli, andlát og jarðarfarir
í smáletursdálkinn hér á
síðunni má senda á netfangið
timamot@frettabladid.is.
Auglýsingar á að senda á
auglysingar@frettabladid.is eða
hringja í síma
550 5000.
Elskuleg móðir mín, amma og langamma,
Ragnheiður I. Magnúsdóttir
frá Prestsbakka,
lést miðvikudaginn 15. desember á hjúkrunar- og dvalarheimilinu,
Klausturhólum. Jarðsett var þriðjudaginn 21. desember á Prests-
bakka á Síðu. Alúðarþakkir til starfsfólks fyrir frábæra umönnun
og vistfólks fyrir elskulegt viðmót. Sendum ykkur öllum, vinum og
kunningjum, okkar bestu jóla- og nýársóskir.
Ingibjörg J. Hermannsdóttir,
Magnús H. Axelsson,
Daníel Hrafn Magnússon,
Melkorka Magnúsdóttir,
og fjölskylda.
Brautryðjandi í Villta Vestrinu
Þennan dag 1809 fæddist Christoph-
er Houston Carson í Richmond í
Kentucky. Hann gekk seinna undir
nafninu Kit Carson og var aðalhetj-
an í nýrri bandarískri bókmennta-
grein, „Vestrunum“. Stuttu eftir að
hann fæddist fluttist fjölskyldan til
Howard í Missouri og þar um slóðir
hófst slóð margra landnámsmanna
á leið til ónuminna landa Ameríku.
Leiðin var kölluð „Santa Fe-slóðin“.
Kit Carson strauk að heiman og
komst til Santa Fe. Þótt hann væri
hvorki læs né skrifandi lærði hann
spænsku nóg til þess að geta unnið
sem túlkur. Hann lagði fyrir sig
veiðar og drakk í sig kunnáttu loð-
dýrakarla í Klettafjöllunum. Carson
byrjaði snemma að eltast við
indíána og varð þekktur fyrir dugn-
að sinn í því að rekja slóðir. Hann
varð fyrst frægur þegar hann að-
stoðaði Fremont í landkönnunar-
leiðöngrum í Oregon. Fremont var
hrifinn af hæfileikum Carsons og
réði hann aftur þegar hann kannaði
Saltvatnið mikla, Salt Lake, og
Sierra Nevada eyðimörkina. Carson
fór með Fremont í stríðið við
Mexíkó og barðist af mikilli hörku
við indíána í Nýja Mexíkó. Þrátt
fyrir eilífar skærur við frumbyggj-
ana bar Carson mikla virðingu fyrir
indíánum og eftir að hann varð
eftirlitsmaður með málefnum
indíána í Colorado fór hann í leið-
angur til Washington til þess að tala
máli þeirra. Þá var hann farinn að
heilsu og lést skömmu eftir að hann
kom úr þeirri ferð, 58 ára gamall.
Hann var tvímælalaust frægastur
þeirra Bandaríkjamanna 19. aldar
sem ruddu landnemum braut um
víðar lendur vesturríkjanna. ■
KIT CARSON:
Þjóðsagnapersóna í lifanda lífi.
JÓLASTEMNING Á LAUGAVEGINUM Í REYKJAVÍK