Tíminn - 04.01.1975, Qupperneq 5

Laugardagur 4. janúar 1975
TÍMINN
5
UMffllrTllfffiBJllllllffllíWllffiM”
i ÍÍMÍV
Merkur aldarferill rakinn
KVENNASKÓLINN I
REYKJAVIK
1874-1974.
Almenna bókafélagið
1974.
335 bls.
ÞETTA ER MIKIÐ RIT, þar
sem margir höfundar eiga efni.
Bókin hefst á gagnmerkri rit-
gerö um fyrsta skólastjóra
kvennaskólans, frú Þóru Mel-
steö, er hún skrifuö. af núver-
andi skólastjóra, frú Guörúnu
P. Helgadóttur. Aöalsteinn
Eiriksson skrifar langa grein,
sem heitir Saga skólans, Sigriö-
ur Briem Thorsteinsson skrifar
um Ingibjörgu H. Bjarnason,
Björg Einarsdóttir skrifar um
Ragnheiöi Jónsdóttur og Sig-
laug Asgrimsdóttir skrifar viö-
tal viö Guörúnu P. Helgadóttur,
skólastjóra. Auk þessa er svo
birt Avarp til Islendinga, dag-
sett I Reykjavík 18. marz 1871,
þar sem sýnt er fram á nauösyn
þess, ,,aö ungar stúlkur hér á
landi geti öölazt alla þá mennt-
un til munns og handa, sem
prýöir konur og sæmir þeim, og
gjörir þær hæfar til fagurrar og
heillarikrar starfsemi á heimil-
um þeirra, einkum sem hús-
mæöur.” Hér er verið aö undir-
búa jarðveginn fyrir kvenna-
skóla I Reykjavik. — Þá er birt
reglugerð kvennaskólans 1882,
enn fremur skólasöngurinn,
nemendafjöldi frá 1874-1974,
kennslu- og prófgreinar frá 1874-
1974, skólanefnda- og kennara-
tal, og nemendatal. Þar aö auki
eru svo heimildir og skýringar
og eftirmáli, sem frú Guörún P.
Helgadóttir skólastjóri hefur
skrifað. ótalinn er enn mikill
fjöldi mynda af starfsfólki og
námsmeyjum, — og satt aö
segja væri engum karlmanni lá-
andi, þótt honum yröi lltiö úr
lestri á þeim opnum bókarinn-
ar, þar sem allan þennan glæsi-
leika ber fyrir augu.
Af þvi sem rakið hefur verið
hér að framan, er ljóst, aö það
er ekki neitt smáræöis efni, sem
bókin hefur að flytja, og auövit-
aö meö öllu vonlaust, aö gera
þvi veröug skil i einni blaöa-
grein.
Grein frú Guörúnar P. Helga-
dóttur um Þóru Melsteð er
ágætlega skrifuö. Viö fáum þar
glögga innsýn i lif og hugsunar-
hátt fólks, sem uppi var fyrir
hálfri annarri öld, þegar dömur

Þóra Melsteö, fyrsti skóla-
stjóri Kvennaskólans I
Reykjavik.
gátu ekki veriö þekktar fyrir aö
nota orö eins og „benklæder” i
sendibréfum sin á milli. — Við
fáum aö fylgjast meö fööur
Þóru, Grimi Jónssyni amt-
manni, erfiöleikum hans,
áhyggjum og veraldarvafstri,
bæöi i Danmörku og á Islandi,
unz hann loks andast noröur á
Möðruvöllum 7. júni 1849, hálf-
um mánuöi eftir aö um það bil
sextiu manna hópur „aðallega
Skagfiröingar” höföu sótt hann
heim og hrópaö hann af. Vafa-
laust hefur hann veriö saddur
lifdaga, og svo mikiö var vist,
aö Jiar lauk stormasamri ævi.
Ókunnugum lesanda er mikill
ávinningur af lýsingunni á for-
eldrum Þóru Melsteö og þeim
vandkvæöum, sem þau áttu viö
aö striöa um dagana. Þetta
hjálpar okkur mikiö til þess aö
skilja Þóru og meta viöhorf
hennar og störf sanngjarnlega.
Hún viröist hafa veriö fremur
þunglynd, átt erfitt meö aö um-
gangast aöra, og hætt til þess aö
fara hjá sér, þegar ókunnugir
voru viöstaddir. Þetta gæti aö
einhverju leyti hafa veriö
áskapaö og meöfætt, en ekki má
heldur vanmeta uppeldisáhrif
og þann tiðaranda sem bannar
ungum stúlkum að nota jafn-
saklaust orö og „benklæder.”
Ætla mætti, að skólastjóra-
staöa væri ekki heppileg fyrir
manneskju meö skapgerö Þóru
Melsteö. Hitt er þó vist, aö
nemendur hennar bera henni
vel söguna, og þaö bendir ekki
til annars en aö samstarf henn-
ar og námsmeyjanna hafi veriö
gott I hvivetna. Um þetta segir
svo i ritgerö Guörúnar P.
Helgadóttur:
„Námsmeyjar Þóru, sem enn
eru á lifi, lýsa henni mjög á eina
lund. Hún hafi boriö mikla
persónu, komið prúömannalega
fram, og þegar finna þurfti aö,
hafi hún gert það hógværlega.
Fæstar muna eftir særindum
eöa leiöindum, meöan á dvöl
þeirra stóö, en fátt hafi verið
gert til skemmtunar.
Þeim ber saman um, að for-
stööukonan hafi litiö skipt sér af
stúlkunum hverri fyrir sig, en
gengið um og litiö vel eftir öllu. ”
(Bls. 74).
„Algengustu lýsingaroröin,
sem þær nota, eru þau, aö Þóra
hafi veriö alvarleg og viröuleg.
Þær telja, aö hún hafi sjaldan
skipt skapi né sýnt neinar svip-
breytingar, en þeim ber saman
um, aö hún hafi viljað þeim
vel.” (Bls. 76).
Það væri ákaflega freistandi
aö dvelja lengur viö ritgeröina
um Þóru Melsteö, en umsögn i
dagblaöi eru þröng takmörk
sett. Ég býst viö, að ritgeröin
heföi grætt á þvi, ef höfundurinn
heföi i upphafi rakiö helztu ævi-
atriði Þóru Melsteö frá vöggu til
grafar i stuttu, samþjöppuöu
máli, likt og t.d. próf. Sigurður
Nordal geröi, þegar hann skrif-
aði sina miklu ritgerö um
Stephan G. Stephansson á sin-
um tima. Eftir slíkan inngang
ætti lesandi, sem áöur var litt
kunnugur ævi og störfum Þóru
Melsteö, auöveldara meö að
átta sig á efninu og væri fljótari
aö skilja samhengi atburöanna.
Ritgerö Aöalsteins Eiriksson-
ar, Saga skólans, tekur yfir 119
blaösiöur bókarinnar. Eins og
nafnið bendir til, er þar fyrst og
fremst rakin saga skólans frá
upphafi til þessa dags. En
greinin er miklu meira en saga
kvennaskólans I þrengstu merk-
ingu. Hinum þjóöfélagslega
bakgrunni er ekki gleymt.
„Fyrsti vottur nýs tima hér á
landi var starf Lúðviks Harboe
og Jóns Thorchillius, sem voru
hér árin 1741-1745, en smátt og
smátt seildist þó veraldarvaldiö
meö tilstyrk skynsemisstefn-
unnar til fræöslumálanna. Um
það leyti, sem kvennaskóli
komst á i Reykjavik, réð amt-
maðurinn jafnmiklu og biskup-
inn i þeim efnum, en saman
Guörún P. Helgadóttir, núver-
andi skóiastjóri Kvennaskól-
ans i Reykjavík.
nefndust þessir tveir embættis-
menn stiftsyfirvöld.” (Bls. 90).
Vitanlega urðu annaö slagiö
árekstrar viö yfirvöldin, þau
reyndustoft treg i taumi, þegar
fjármálin voru annars vegar, en
auk þess kom fleira til.
„Saga Kvennaskólans i
Reykjavik á áratugnum 1880-
1890 einkenndist mjög af hörö-
um deilum milli frú Þóru og for-
stööunefndar skólans. Deilurn-
ar voru öörum þræöi persónu-
legar, en fyrst og fremst snerust
þær um stööu skólans og yfir-
ráöin yfir honum. Annars vegar
deildu forstööukonan og skóla-
nefndin, en hins vegar nefndin
og amtsráð Suöuramtsins.”
(Bls. 136).
Þaö hefur vist aldrei verið
áhyggjulaust verk aö stjórna
mennta- og menningarstofnun-
um, en jafnvist er hitt, aö
Kvennaskólinn i Reykjavik hef-
ur staðið af sér þær öldur, sem i
kringum hann hafa risið á
aldarlöngum ferli hans. Aðal-
steinn Eiriksson kemst svo aö
oröi undir lok ritgerðar sinnar:
„Þannig voru menn i byrjun
andsnúnir skólanum af ætt-
jarðarást einni saman, vegna
þess aö þeir héldu, aö skólinn
ætlaði aö ganga erinda Dana á
tslandi. A öörum timum hafa
menn veriö skólanum andsnún-
ir, af þvi aö þeir óttuöust vöxt
borgarinnar á kostnað
sveitanna, eöa þá að skólinn
væri tæki hinna betur megandi
til þess aö viöhalda forréttind-
um sinum. Sumt fólk er
sannfært um, aö með rekstri
skólans sé stuölaö aö hinu gagn-
stæða viö tilgang hans, nefni-
lega að viöhalda misrétti kynj-
anna. Litlar likur eru til þess, aö
slik andstaða gegn skólanum
þverri i framtiöinni, en einmitt
fyrir þaö er liklegt, aö hann
haldi vöku sinni og verði upp-
hafi sinu sifellt likur og vaxi af
andstööunni. Oþarfi er þvi fyrir
skólann að kvarta, þótt hann
hafi á ferli sinum átt viö ýmis-
legt mótlæti að striöa.”
Þótt hér hafi aöeins veriö rætt
um tvær fyrstu greinar bókar-
innar, táknar þaö ekki, aö aörar
greinar hennar séu ekki fullrar
athygli verðar. Fróölegt er aö
lesa greinina um Ingibjörgu H.
Bjarnason, sem tók viö skóla-
stjórninni af Þóru Melsteö en
Ingibjörg mun vera fyrsta is-
lenzka konan, sem lokiö hefur
prófi i leikfimi.
Eftir dag Ingibjargar H.
Bjarnason tók Ragnheiöur
Jónsdóttur viö skólanum. I
skólastjóratiö hennar varð sú
gagngera breyting á högum
skólans, aö hann var geröur aö
rikisskóla meö nýju fræöslulög-
unum, sem tóku gildi áriö 1947.
Taldi Ragnheiöur, aö sú ráð-
stöfun væri „hinn mesti ávinn-
ingur fyrir skólann.” Og auð-
vitaö gerbreyttust þá öll viðhorf
til reksturs skólans, þar sem
kennarar hans sátu nú viö sama
borö og aörir opinberir starfs-
menn.
Þá er loks eftir að minnast á
viötaliö, sem Sigurlaug Ás-
grimsdóttir skrifar við Guörúnu
P. Helgadóttur, núverandi
skólastjóra kvennaskólans.
Þetta er ákaflega fróöleg grein
og skemmtileg aflestrar, ekki
sizt kaflinn um minningar
Guörúnar frá Vifilsstöðum, en
eins og mörgum mun kunnugt,
er hún dóttir Helga Ingvarsson-
ar, fyrrum yfirlæknis á Vifils-
stööum, þess þjóökunna
sæmdarmanns. Og þaö sem hún
segir okkur um kennslu sina og
störf i þágu skólans, eykur og
fyllir þá mynd, sem viö höföum
af kvennaskólanum.
Þetta greinarkorn átti aldrei
aö vera neinn dómur um
Kvennaskólann i Reykjavik. Viö
vitum öll, aö hann reis á legg viö
erfiöar aöstæöur, þegar
skilningur á almennri menntun
— ekki sizt stúlkna — var allur
annar en nú. Auövitaö hefur
gata hans ekki alltaf veriö bein
og slétt, enda dettur engum i
hug, aö menntastofnun geti
starfaö i heila öld, án þess aö
þurfa að kljást við margvisleg
vandamál.
En hvort sem mönnum kann
aö þykja Kvennaskólinn i
Reykjavik góöur eöa slæmur,
þá er hitt vist, að bókin, þar sem
saga hans er sögö, er góö bók.
Hún er ekki aðeins saga
kvennaskólans, heldur er hún
lika þjóðfélagslýsing og aldar-
spegill, mér liggur viö aö segja,
Islandssaga i hnotskurn. Hún er
heimildarrit, sem er aöstand-
endum sinum til sóma.
— VS.
íslenzkar frímerkjaútgáfur 1975
Gosið í
Vestmannaeyjum
Otgáfur næsta árs hefjast
með þvi, að gefin veröa út tvö
frimerki hinn 23. janúar, á 2 ára
afmæli eldgossins i Vest-
mannaeyjum. Bæöi merkin eru
með myndum frá Heimaey. —
Sú fyrri sýnir Helgafell og gíga-
rööina, sem myndaöist út frá
fellinu 1 upphafi goss. Enn
fremur sést yfir höfnina og
kaupstaöinn sjálfan, eins og
hann leit þá út. Merkiö er 20
krónur aö verögildi. Hitt merkiö
sýnir okkur svo sama staö, eða
þvi sem næst, og hvernig útlits
er i Vestmannaeyjum að gosi
loknu. Nú tróna fjöllin tvö,
Eldfell og Helgafell, yfir
bænum. Hraunbreiöan liggur
yfir hluta hans, og enn eldar úr
nýja fellinu. Merki þetta er 25
krónur að verögildi.
Frimerki þessi eru gerð eftir
litskyggnum Sigurgeirs Jónas-
sonar og Hjálmars R. Báröar-
sonar, sem valdar voru úr
miklum fjölda mynda.
Fyrstadagsstimplun merkj-
anna fer fram i Reykjavik, aö
venju og einnig með sérstökum
stimpli i Vestmannaeyjum, en
stimpilinn geröi Margrét Arna-
dóttir, sem á heiöurinn af nær
öllu þeim sérstimplum, sem séö
hafa dagsins ljós á undan-
förnum árum.
Evrópumerki
1 ár hefir verið ákveöiö, aö
Evrópumerkin i CEPT-lönd-
unum skuli gerð eftir mál-
verkum. Þessi merki koma aö
vanda út um mánaöamótin
april-mai og veröa i tveimur
verögildum. Þaö voru mikil
framför, þegar CEPT-löndin
hættu á siöasta ári aö vera öll
með sama myndefni á
Evrópumerkjunum, af þvi aö
slik útgáfa var oröin alltof
einhæf. Nú fær útgáfan yfir sig
allt annan og persónulegri blæ
hjá hverri þjóö, og þaö hlýtur að
auka ánægjuna viö söfnun
þeirra.
Hvernig væri, aö nota hér á
landi myndir eins og Goöunum
kastað eftir Kjarval og Á
förnum vegi eftir Ninu
Tryggvadóttur?
Rauði Kross Islands
50 ára
Thorvaldsensfélagið
100 ára
Nú erum viö aö fara inn á nýja
braut. Þaö er aö sameina undir
eina útgáfu afmæli fleiri en eins
félags, I staö þess aö dreifa
þeim á margar útgáfur. Þetta
er svo sem ekkert einsdæmi.
Bretar hafa gert þetta um hriö,
og þaö hefur gefizt vel. Þvi þá
ekki aö taka upp það, sem vel
hefir reynzt annars staöar.
Rauöi krossinn á 50 ára
afmæli á þessu ári og er vissu-
lega þess verðugur, að þeirra
timamóta sé minnzt. Myndefni
merkisins hefir ekki verið
ákveöiö ennþá.
Þá á hinn þarfi kvennafélags-
skapur, Thorvaldssenfélagiö,
100 ára afmæli á árinu þær
ágætu konur eru þess vel
maklegar aö þeirra veröi
óafmáanlega getiö i frimerkja-
söguna. Þær hafa raunar gert
félagsskap sinn ódauölegan meö
jólamerk jaútgáf u sinni
Siguröur H. Þorsteinsson.
FRAMHALD.