Tíminn - 04.01.1975, Qupperneq 7

Laugardagur 4, janúar 1975
TÍMINN
7

tJtgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur f
Edduhúsinu viö Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrif-
stofur I Aöalstræti 7, simi 26500 — afgreiöslusimi 12323 —
auglýsingasími 19523.
Verð i lausasölu kr. 35.00.
Askriftargjald kr: 600.00 á mánuöi. Blaðaprent h.f.
Hæfileg bjartsýni
í áramótagrein Ólafs Jóhannessonar, formanns
Framsóknarflokksins—sem birtist hér i blaðinu á
gamlársdag, vék hann m.a. að horfum fram-
undan. Hann sagði m.a.:
,,Ég er enginn spámaður og ætla þvi ekki að
hætta mér út á þá hálu briajt að gizka á, hver
verða muni framvindan á komandi ári. Ég vil
aðeins segja það, að framundan eru áreiðanlega
efnahagslegir erfiðleikar. Þeim valda að lang-
mestu leyti versnandi viðskiptakjör og innflutt
verðbólga, sem ekki er á færi neinna stjórnvalda
að ráða við. En viðbrögð og viðhorf hér á landi og
landlægur verðbólguhugsunarháttur hafa magnað
vandann, i stað þess að úr honum hefði þurft að
draga með skynsamlegum mótaðgerðum stjórn-
valda og þjóðarinnar allrar, En i öllum gagnað-
gerðum okkar verður að forðast einstefnuakstur.
Það verður að gæta þess> að úrræði á einu sviði
valdi ekki meiri skaða á öðrum. öll eru mál þessi
flókin. En aðalatriðið er, að viljann vantar. Hver
og einn miðar við sinn imyndaða stundarhag og
lokar augunum fyrir þeim staðreyndum, sem við
blasa, þar á meðal þvi sem er að gerast i kringum
okkur i nálægum löndum. Það hefur óhjákvæmi-
lega sinar afleiðingar hér.
En það er sannarlega engin ástæða til að láta
hugfallast, þó að um sinn syrti i álinn. Við íslend-
ingar höfum oft séð það svartara. Aldrei áður
höfum við verið betur undir það búnir að mæta
nokkrum mótbyr eins og nú. Og vis6ulega er engin
vá fyrir dyrum, þó að velmegun geti ekki aukizt
með sama hraða og allra siðustu árin, eða jafnvel
þó að eitthvað þyrfti að draga saman seglin. Við
skulum þrátt fyrir allt lita með hæfilegri bjartsýni
til komandi árs. Tilvera, framfarir og sjálfstæði
okkar í slendinga hafa byggzt á bjartsýni — jafnvel
stundum þvert gegn fræðisetningum — og svo
verður enn að vera”.
Þá vék ólafur Jóhannesson að stjórnarsam-
starfinu og sagði:
„Núverandi rikisstjórn hefur að ýmsu leyti góð
skilyrði til að veita landinu forsjá. Hún hefur
mikinn þingstyrk og hún á stuðning hjá stórum
meirihluta þjóðarinnar. Hún ætti þvi að hafa góðar
forsendur til að beita sér fyrir skynsamlegri lausn
þeirra vandamála, sem við er að fást. En til þess
þarf einbeittan vilja og samstilltan stuðning þess
þingliðs, er hún styðst við.
Starfsaldur stjórnarinnar er enn of stuttur til
að dómur verði felldur um störf hennar. Við
skulum biða þess, að af henni fáist meiri reynsla.
En það er min skoðun, að hún þurfi að taka betur á
en hingað til, ef duga skal”.
Mál málanna
í áramótagreininni vék Ólafur Jóhannesson að
þvi, að engin mál hefðu verið meira á dagskrá i
heiminum á liðna árinu en oliuverð og orkumál.
Oliuverðhækkunin hefði haft mikil áhrif hér eins
og annars staðar. Ólafur sagði siðan:
„Við verðum að leggja stóraukna áherzlu á
beizlun hinna ónotuðu orkulinda, svo að spara
megi sem mest innflutning orkugjafa — oliu og
bensins — þó að eftir sem áður verðum við alltaf
háðir notkun oliuvara. Það er ekkert vafamál, að
orkumálin verða alltaf mál málanna hjá okkur á
næstunni og munu kref jast mikilla átaka af stjórn-
valda hálfu. Umfram allt þarf náttúrlega að gera
ráðstafanir til að koma i veg fyrir það neyðar-
ástand i rafmagnsmálum, sem átt hefur sér stað
vetur eftir vetur á vissum stöðum”. Þ.Þ.
Richard Davy, The Times, London:
Margþætt vandamál
sovézkra ráðamanna
Kerfið ekki eins traust og það virðist úr fjarska
SOVÉTRIKIN virðast ugg-
vekjandi úr f jarlægð, grá fyrir
járnum og boðandi um sjálfa
sig og umheiminn hugmyndir,
sem sýnast ekki vita á neitt
gott. Þegar inn fyrir landa-
mærin er komið eru þau ekki
sérlega traustvekjandi, en lita.
eigi að siður allt öðruvisi út en
úr fjarska. Þar rikir ekki
þrautskipulagt valdakerfi,
sem skákmeistarar stjórna.
Þetta er i raun samansafn 108
þjóða, nær hálfa leið
umhverfis hnöttinn og afar
torvelt er að stjórna þvi.
Við stjórnvölinn standa
ihaldssamir og stundum
spilltir skrifstofuvaldsmenn,
sem löngum verja miklum
tima i að leysa vanda, sem
þeir hafa sjálfir valdið Kerfið
er miklu óskipulegra, marg-
þættara, lausara og mann-
legra en það virðist úr fjarska.
Flestir einstaklingarnir i
hinum fámenna og iðjusama
hópi við stjórnvölinn eru að
reyna að þoka öllu i nútima
horf en stundum eru þeir i efa
um, að kerfið sé undir
breytingarnar búið. Viðleitni
þeirra til bættrar sambúðar
við Vesturveldin skapar allt
að þvi eins mikinn vanda og
hún leysir. Hún veldur
vopnum, sem erfitt er að
uppfylla. Hún krefst umskipta
á forgangsatriðum og nýrra
aðferða við ákvarðanatöku, en
það ógnar hagsmunum
voldugra afla innan kerfisins.
Einnig krefst viðleitnin aðlög-
unar og vestrænum áhuga-
efnum og hagsmunum, sem
eru öndverð aldagömlum
hefðum.
FLJÓTT á litið sýnist hið
gifurlega vald rikisins geta
eytt öllum áhyggjum, en saga
Rússa er ekki til þess fallin að
auka öryggiskennd valdhafa.
Aðkomumanni i Moskvu er
tiðum sagt frá þvi, hve stjórn-
endurnir þykist óöruggir um
sig og hve mjög þá bresti
auðveldar valdhefðir, sem
styðji til dæmis við bakið á
valdastéttum i Bretlandi
(hverjar sem þær nú eru).
Ekki er langt um liðið frá
byltingunni, miklar sviptingar
hafa orðið á þeim tima og
kerfið, sem við tók að Stalin
látnum, er I þann mund að
komast á fullorðinsár.
Lögmæti veldur enn vanda,
auk þess sem gömul reynsla
og eigið eðli Rússa eflir þá trú
þeirra, að röð og regla sé
háskafleyta á ólgusjó óreiðu
og sviptinga.
ER málum i raun og veru
svona varið eins og nú standa
sakir, eða hefir öryggisleitin
orðið ávani eða yfirvarp og
tákn ákveðinna hagsmuna?
Þessu getur aðkomumaður
ekki svarað af neinni sann-
færingu! Tvöfeldni og
spéspeglar hamla allri vissu. I
hinum gömlu, stóru húsum
hvilir leynd yfir sumum her-
bergjum og þau eru ævinlega
læst og ákveðin málefni aldrei
rædd, en flestir lifa eðlilegu
lifi, vinna, ala upp börn og
virðast njóta litlu verri blöndu
ánægju og erfiðleika en aðrir
menn. I sliku húsi sýnist allt
öruggt, svona fljótt á litið, en
þeir, sem heima eiga i Rúss-
landi, eru á öðru máli. Þeir
segja daglegt lif manna miklu
óeðlilegra en það sýnist, mikil
óvissa og spenna riki og eitur
ósannindanna, sem gegnsýri
kerfið, spilli öllu og umturni.
Gesturinn verður að gæta
meira hófs i dómum, en eigi að
Brezjnef
siður er erfitt að vita, hvaöa
kvarða beri að miða við. Sagt
er, að rúmlega fjóröi hver
Bandarikjamaður kviði þvi,
að hann kunni þá og þá að
missa atvinnu sína. Ahyggju-
efni Rússa er annars eðlis,
gleði þeirra sennilega einnig
önnur. Ólik menning torveldar
beinan samanburð.
Rússar eru velmegandi á
mælikvarða Asiubúa og
saman borið við nálæga fortið
þeirra sjálfra. En vist er um
það, að meðferð allra
upplýsinga veldur alvarlegum
vanda, sem valdhafar ættu að
kanna vendilega og fordóma-
laust. Þessi vandi veldur þvi
meðal annars, hve margir
hlutsa á erlendar útvarps-
stöðvar og erlendir blaða-
menn eiga i höggi við grun-
semdir, sem gera einföldustu
athuganir tortryggilegar. En
áhrifa þessa vanda gætir
miklu viðar.
SÚ bót er á orðin, aö miklu
meiri áherzla er á það lögð nú
en áður að fullnægja efnis-
legum þörfum almennings.
Þetta kunna allir að meta, en
kröfurnar vaxa með
fullnægingunni Um 1960 urðu
þrir fimmtu hlutar þjóðar-
innar að sæta þvi, að fleiri en
ein fjölskylda byggi i sömu
ibúð, og stundum jafnvel i
sama herbergi. Búizt er viö,
að á næsta ári þurfi ekki nema
fjórðungur þjóðarinnar að
sæta þessu. 40 milljónir ibúa
hafa verið byggðar siðan 1956
og samkvæmt fimm ára
áætluninni, sem lýkur á næsta
ári, á að bæta við 12 til 14
milljónum ibúða, eftir þvi,
hvað telst ibúð eða ekki. En
þetta er vitaskuld hvergi
nærri nóg. Þeir, sem ekki eru
auðugir eða njóta forréttinda,
verða að biða langa lengi eftir
nýrri ibúð, og meðal gólfflötur
á ibúa er 7,7 fermetrar.
Einkabilar eru að verða
tiltölulega algengir. Um 660
þúsund fiatbilar eru smiðaðir
árlega. Þeir kosta meira en
þriggja ára meðallaun, en
roskið fólk hefir safnað
miklum inneignum þau ár,
sem hörgull var á flestu, og
ung hjón, sem bæði stunda
góða vinnu, geta sparað mikið
saman ef þau snúa sér að þvi i
alvöru. Auk þess er hægt að fá
æði margt á óopinberum
markaði, einkum fyrir þá,
sem eiga vini á réttum
stöðum.
. NAUÐÞURFTIR eru ódýr-
ar, til dæmis fargjöld hvers
konar og listflutningur. Leiga
fyrir ibúðir i rikiseign er 3-5%
af tekjum venjulegrar fjöl-
skyldu, ef ekki þarf að sæta
svartamarkaðsverði. 63%
fjölskyldna eiga sjónvarp,
73% útvarp, 57% þvottavél og
43% kæliskáp. Helzt brestur á
i vörugæðum og þjónustu, og
meðan svo háttar aukast
sparisjóðsinnstæður ört, en
óvandaðar vörur hlaðast upp.
Nú stendur fólk i Moskvu ekki
i biðröðum við brauðbúðir,
heldur ef allt I einu eru falir
erlendir skór, skrautleg sund-
föt (já, þó að vetur sé) eða
loökápur.
Samfélagið er á margan
hátt hæggengt og þröngt, en
tiltölulega betra vanmáttug-
um og meðalmönnum en
þeim, sem af bera. Starfsupp-
sagnir eru afar fágætar og
þeir, sem ekki vænta mikils,
geta verið áhyggjulausir. Fátt
hvetur til áhættu eða
ábyrgðar, og venjulega er
öruggara að taka enga
ákvörðun en, að láta sig
henda mistök.
HREYFING er á og margt
breytist. Hin æðsta stjórn
þrýstir á, almenningur mögl-
ar og kerfið verður i auknum
mæli að laga sig að vaxandi
velmegun, fullnægingu margs
konar þarfa og ófyrirsjáan-
legum kröfum neytenda-
markaðar. Nýjungum er
hleypt af stokkunum og nýr
iðnaður verður til. Flestu
hrakar þó frá þvi, sem upp-
haflega var ætlað, en árangur-
inn er nokkur eigi að siður.
Af þessu leiðir, að eins
konar millistétt er að verða til.
Hún er ekki gædd þeim
breytingaáhuga, sem skóp
lýðræðið á Vesturlöndum, en
hún girnist öryggi, velmegun,
skynsemi, lögmæti, auknar
upplýsingar, góða menntun
börnum sinum til handa og
frama vegna verðleika fremur
en flokkshollustu. Millistéttin
hefir engan sérstakan áhuga á
hugsjónum, en sennilega
girnist hún ekki sundrun
kerfisins eða afturhvarf.
Samkvæmt kenningunni ætti
hún að risa gegn kerfinu og
krefjast þess, að valið væri
afdráttarlaust milli þarfa
framkvæmdastjórnar og
skrifstofuvaldsins, en I reynd
má vel láta sér lynda að
þumbast áfram og sætta sig
við smábreytingar við og við.
ÞESSAR litlu breytingar
glæða vonir gestins. En þegar
hann kemur heim til London
liggja á skrifborði hans langar
skrár fanga, ofsóttra manna
og útlaga. Þá hlýtur að vakna
hjá honum sú spurning,
hvernig á þvi standi, að stjórn
svona mikils og öflugs ríkis
óttist þjóðina jafn mikið og
eigi jafn erfitt með að láta að
vilja hennar og raun ber vitni?
Leita má einfaldra svara i
sögu Rússlands, sem hefir
litlum breytingum tekið að
sumu leyti. Viðurkenna má,
að stuðningur almennings við
hina óánægðu er ekki ýkja
mikill, rússnesk hefö krefst
skilyrðislausrar hollustu á
báða bóga, og meðalvegurinn
ersiður en svo auðrataður. En
samt sem áður hlýtur að vera
eitthvert samband milli þess,
hve breytigirni menntamanna
er barin harkalega niður og
erfiðleikanna á nýbreytni á
öðrum sviðum, meðal annars i
efnahagslifinu.
Aðlögun og samræmi er
erfitt að flokka og aðgreina.
Meðferð hinna óánægðu hlýtur
þvi að halda áfram að vekja
athygli á Vesturlöndum, ekki
aðeins af mannúðar- og
siðferðis- ástæðum, heldur og
vegna þess, að hún elur á efa-
semdum og spurningum um,
hve breytingarnar i nútima
horf séu I raun og veru miklar,
hve traust kerfið sé þegar allt
komi til alls og hve varanleg
núverandi utanrikisstefna
valdhafanna muni verða.