Tíminn - 14.01.1975, Blaðsíða 7

Þriftjudagur 14. janúar 1975.
TÍMINN
7
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Glslason. Ritstjórnarskrifstofur f
Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrif-
stofur I Aftalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusimi 12323 —
auglýsingasimi 19523.
Verð i lausasöiu kr. 35.00.
Askriftargjald kr. 600.00 á mánufti. Blaftaprent h.f.
Viðbótarritlaun
Fyrir nokkrum árum var mjög til umræðu, að rit-
höfundar fengju að njóta söluskatts af bókum sin-
um, i þvi skyni að talsvert stærri hópur manna gæti
lifað af ritstörfum einvörðungu heldur en annars
gerðist. Þetta hefði verið réttlátt, að þvi er tók til
manna, sem stundað hafa ritstörf um nokkurt skeið,
alþjóð þekkti og vissi nokkurn veginn, hvað höfðu
að bjóða. Að visu eru þess mörg dæmi, að menn séu
ekki metnir sem skyldi af samtið sinni, en eigi að
siður mun vandfundinn skárri mælikvarði en sá að
hlynna að þeim, er skrifa þær bækur, sem alþýða
manna nennir að lesa og fær notið.
Ungum höfundum og litt þekktum hefði þetta ekki
verið fullnægjandi, og heföi þess vegna orðið að
finna aðra leið til liðsinnis þeim, sem efnilegastir
töldust.
Að þessu ráði var ekki horfið, heldur tók alþingi
tólf milljónir króna af þessu söluskattsfé og lagði i
sjóð, sem þrir menn fengu til úthlutunar. Hefur
nefnd þessi deilt fé nú á milli um það bil fjörutiu
manna fyrir jólin undanfarin tvö ár. Þær reglur,
hefur nefndin sett sér, að höfundar verði að sækja
um þá hugnun, er hún útdeilir, og verða það að
kallast fremur niðurlægjandi skilmálar með sníku-
sniði. f öðru lagi eiga menn þvi aðeins að geta talið
sig vonarpening i þessari jólaös, að eftir þá hafi
komið út bók á tilteknum misserum.
Nú hefur magn ritverka eða fjöldi bóka ekki
hingað til þótt einhlitasti mælikvarðinn á rit-
höfunda. Þeir lifa með þjóð sinni fyrir það, sem þeir
gera bezt. Ein bók góð hefur meira gildi en margar,
sem hespað er af i skyndi, bara til þess að vera með
þetta eða hitt árið. Á hinn bóginn er þessi regla jóla-
glaðningsnefndarinnar farin að hafa áhrif, þvi að
þó nokkrir höfundar hafa þegar fallið i þá freistni að
drifa út kver i einhvers konar skyndiútgáfum, og
margan grunar, að það sé gert i þvi skyni, að þeir
geti talizt hlutgengir næsta ár. Er illa farið, ef svo
er, þvi að þá dregur úthlutunin og fjárvonin, þann
dilk á eftir sér, að við fáum lakari bækur en efni
standa til.
Úthlutunin sjálf hefur þessi ár komið mörgum
spánskt fyrir sjónir. Um hana er þó erfitt að fjalla,
þvi nefndin hefur ekki séð ástæðu til þess að gera
neina grein fyrir þvi, hver er hennar vog og mæli-
kvarði. Að einhverju leyti eru þessar reglur, sem
nefndar hafa verið, henni fjötur um fót. En sá grun-
ur hlýtur þó að skjóta upp kolli, að fleira komi til.
Haustið 1973 þótti nefndinni ekki ástæða til þess, að
fjögur af fimm viðurkenndustu ljóðskáldum þjóðar-
innar, Guðmundur Böðvarsson, Jóhannes úr Kötl-
um, Jón Helgason, prófessor og Snorri Hjartarson,
hlytu neitt úr sjóðnum. í haust náði sjóndeildar-
hringur nefndarinnar ekki lengra út úr miðbæ
Reykjavíkur en austur i Hveragerði og suður i
Hafnarfjörð — með tveimur undantekningum. Og
jafnvel búseta i hjarta höfuðborgarinnar nægði ekki
einum fremsta rithöfundi þjóðarinnar, ólafi
Jóhanni Sigurðssyni, til þess að komast á blað i ár —
og fæst hann þó eingöngu við ritstörf og fullnægði
útgáfuákvæðinu. Bekk með honum skipa Halldór
Laxness og Guðmundur Danielsson og Kristmann
Guðmundsson var hvorugt árið tækur i hóp út-
valinna, frekar en norðlenzk kona á borð við
Jakobinu Sigurðardóttur eða ljóðskáld eins og
Guðmundur Ingi og Heiðrekur Guðmundsson.
Þarf hér ekki einhverja skipulagsbreytingu? -JH.
Theo Sommer, Newsweek:
Latneska-Ameríka
leitar nýrra ráða
Forvitnileg framvinda í helztu ríkjum þar
LATNESKA-Amerika á þaö
sameiginlegt meft Asiu, aft
nöfnin eru fremur til þess aö
leyna veruleikanum en lýsa
honum. Hift sameiginlega nafn
gefur I skyn sameiginleg ein-
kenni landa og þjófta. Breyti-
leikinn verftur þó mest áber-
andi, þegar til á aö taka, en
liking skýtur upp kollinum,
þar sem sérkenni eru sterkust.
Ég fór fyrir skömmu hálfs-
mánaöarferft um þau riki álf-
unnar, sem forvitnilegust eru
um þessar mundir, efta Brasi-
liu, Argentinu, Perú og
Venuzuela. Kynþáttablandan i
rikjunum er fjölbreytileg og
merkileg, en hitt þótti mér þó
forvitnilegra, aft þarna fara
greinilega fram furftulegri og
merkilegri tilraunir i stjórn-
málum en viftast annars staft-
ar i heinunum.
RIKIN fjögur, sem ég heim-
sótti, glima öll viö sama
grunnverkefniö, efta efna-
hagslegar framfarir I samfé-
laginu, þegar erfiftleikar
steftja viftast aö. 1 flestu tilliti
er meginvandinn hinn sami:
Hvernig má takast aft láta eft-
ir þjófternisstefnunni án þess
aft fæla frá erlent fjármagn og
tækniþekkingu, sem brýn þörf
. er á? Eins er vanda bundift aö
koma á félagslegum framför-
um, án þess aö minnka fram-
' leiftnina, og aft lokum er sá
vandi, hvert hlutverk eigi aö
ætla hernum I framtiftinni.
öll fjögur rikin, sem ég
heimsótti, eru aft þreifa sig
áfram i samtimanum til þess
aft undirbúa framtiftina og öftl-
ast vald á henni, en þetta er
raunar viftfangsefni allra
rikja I Suftur-Ameriku. Rikin
fjögur hafa tekift þarna sina
stefnuna hvert. Þarna eru sem
sagt fjögur ríki, fjögur mis-
munandi svift, ferns konar
ástand I framvindu og breyt-
ingum og fjögur mismunandi
kjörorft uppi.
KJÖRORÐIÐ i Brasiliu er
„þrýstingslétting”. Orftift er i
upphafi ór máli djúpkafara.
Ernesto Geisel forseti hyggst
auka þátttöku almennings i á-
kvöröunum og áhrifum meft
„þrýstingsléttingu”, en til
þessa hefir allsráftandi her
haft þetta meft höndum i sam-
vinnu viö vaxtarsólgna tækni-
postula. „Þrýstingslétting” á
raunar einnig aft tákna, aö sá
helmingur Brasiliubúa, sem
heita má á steinaldarstigi, eigi
aö öftlast aukna hluttöku i aufti
landsins.
Hugtakiö hefir sýnilega
hlotift vifturkenningu i stjórn-
málunum. Kosningar til þings
fóru fram snemma i vetur og
þá vann stjórnarandstaöan at-
hyglisverfta sigra. Grunur er
þó uppi um, aft þetta kunni aft
valda afturhvarfi hjá harft-
linumönnum til hægri, einkum
þó þeim, sem starfa vift hvers
konar öryggisþjónustu og líta
á pyndingar sem sjálfsagfta
valdstjórnaraftferftog telja, aft
„þrýstingsléttingin” bjófti
háska og öngþvejti heim. Og
enn er mikiö verkefni óleyst I
efnahagsmálum, áftur en
Brasillumönnum tekst aft
rjúfa vitahring örbyrgftar,
þrátt fyrir innreift nútimans.
Enn er of snemmt aft fullyrfta,
hvort Brasilía muni likjast
Indlandi efta Bandarikjunum
árift 2000.
EFLING stofnana er kjör-
orftift i Argentinu. Herinn hefir
þar einn öllu ráftið i sjö ár og
tekizt hörmulega. Hift nýja
kjörorft á aft tákna viftleitni til
aft koma á eftlilegu ástandi I
Maria Estela
Martinez de Peron.
landinu. En erfitt er aft efla
stofnanir og reglu og auka
framfarir, þegar svo er ástatt,
aft hinir óánægöu, bæfti til
hægri og vinstri, kjósa tiftast
fremur aft gripa til ofbeldis-
verka en aft vinna aft
framgangi hugsjóna sinna
meft eftlilegum hætti.
Maria Estela Martinez dé
Peron tók vift forsetaembætti i
júli I sumar viö fráfall eigin-
manns sins. Slftan hefir verift
framift þar pólitiskt morft á
nltján klukkustunda fresti aft
meftaltali. Herinn hefir orftiö
einna harftast úti I hryftju-
verkafaraldrinum, en varla er
þess aft vænta, aft hann sitji
óendanlega meft hendur I
skauti, enda þótt hernaöar-
yfirvöld hafi lýst yfir, aft þau
hafi ekki I hyggju aö skipta sér
framar af stjórnmálum.
Flestum kemur ásamt um, aft
á næsta vori ráftist framvind-
an. Takist ekki aft lægja of-
beldisölduna I vetur, er litift
svo á, aft hermennirnir muni
streyma frá herbúftunum og
taka til sinna ráfta.
Peronistar stefna aft tveim-
ur markmiöum i efnahags-
málum. Þeir vilja auka stór-
lega hlutdeild verkamanna i
þjóftartekjunum og reysta
verulega taumhaldiö á starf-
semi erlendra fyrirtækja i
landinu. 1 vor ætti aft fást úr
þvi skoriö, hvort þessi viö-
leitni komi I veg fyrir, aft þjóft-
in fái nægilegt erlent
fjármagn til þess aft fullnægja
fjárfestingarþörfinni.
BYLTING er kjörorftift i
Perú. Hin vinstrisinnafta bylt-
ingarstjórn hersins hefir setiö
aft völdum I sex ár, en virftist
nú eiga viö mjög alvarlega
erfiftleika aft strifta. Stjórninni
tókst I upphafi aft þjóftnýta
oliufyrirtæki Bandarikja-
manna I landinu og efna til
áætlunar um verulegar úrbæt-
ur I yfirráftum ræktarlands.
Þetta kann aft hafa stælt
kjark almennings til muna,
en hefir þó ekki vakift þá
breytingaöldu, sem vænzt var.
Olluvinnslan er ekki umfangs-
mikil og umbæturnar á yfir-
ráftum lands ná ekki til nema
12 af hundrafti stórjaröanna.
Nú rikir kyrrstafta i efnahags-
framvindunni.
Til þess aft nýta auftlindir
landsins þarf erlent fjármagn,
en rikisstjórnin ætlar af göfl-
unum aft ganga vift tilhugsun-
ina eina. Hjá hernum hafa
komiö fram verulegar veilur,
sem ekki er auftvelt aft leyna.
Uppskátt hefir orftiö um nokk-
ur mjög alvarleg hneykslis-
mál, meftal annars i búvöru-
sölu rlkisins, námuiftnaftinum
og jafnvel I þjóftbankanum.
Hinir nýju hernaftarhúsbænd-
ur á þjóöarheimilinu þykja
bera æ meiri keim nýrrar for-
réttindastéttar.
Þegar gagnrýni almennings
tók aö aukast, greip Velasco
forseti til þeirra ráfta aö taka
eignarnámi sex dagblöft I
Lima. Þetta gerftist I júli I
sumar. Siftan lét hann banna
útkomu tveggja skorinorftra
vikurita og visa niu orfthvöt-
um blaftamönnum úr landi.
Jafnframt þessu hafa innlend
yfirvöld sýnt útlendingum
vaxandi hroka. Þetta sýnist
allt benda til þess, aft byltingin
sé stöftnuft.
KJÖRORÐIÐ I Venezuela er
„lýftræfti meö orku”. Siftan
Venezuelamenn losnuftu und-
an einræöi Jemenez, hefir
þeim tvivegis tekizt aö skipta
áfallalaust um stjórn sam-
kvæmt stjórnarskrá. Mörg ný
og djarfleg iftnfyrirtæki bera
þess vott, aö framfara- og
framkvæmdahugur er mikill.
Ofan á þetta bætist, aft
Venezuela er orftift auftugt
riki. Arleg vinnsla hráoliu I
landinu nemur 155 milljónum
smálesta og gæti fullnægt
þörfum Vestur-Þýzkalands.
Samkvæmt fjárlögum rikisins
1975 eiga 85 af hundrafti tekn-
anna aft koma frá oliuauftnum.
En Venezuela er enn van-
þróaft riki þrátt fyrir oliuauö-
inn. Hvarvetna blasa aft visu
vift einkenni auftsældar, en
auftkenni örbyrgftar fara held-
ur ekki framhjá neinum.
Glæpir eru afar tiftir, réttar-
gæzla I molum, og verulega
virftist bresta á, aö miöstétt
tæknimanna og stjórnenda á
hinum ýmsu sviftum sé nægi-
lega fjölmenn.
„Oliuaufti okkar verftur aft
sá”, segja menntamenn i
Venezuela. En landsmenn
brestur erlenda tækniaftstoft
til þess aft þetta megi takast.
Stjórn lýöræftisjafnaöar-
manna sýnast hneigjast mjög
til þjóftnýtingar iftnaftar, en
þaft hlýtur aö fæla erlenda
menn frá. óhjákvæmilegt
virftist einnig, aö nokkru af
oliuauftnum veröi sáö I óheppi
legan jarftveg, þar sem áætl-
anagerft er ónóg, ávöxtunar-
möguleikar eru takmarkaöir,
en framgirnin full mikil. Röng
nýting handbærs fjár felur þó
ekki I sér mesta háskann. Al-
varlegasti vafinn um
velgengni Venezuela i fram-
tiftinni er i þvi fólginn, hvort 12
milljóna þjóft, sem er aft stór-
um hluta fáfróft og örbirg, geti
sýnt nægilegan sjálfsaga til
þess aö biöa fullþroska upp-
skeru af sáningu oliuauftsins.
LATNESKA-Amerika er
ekki deigla hinna almennu
heimsátaka. Hún veldur held-
ur ekki röskun i efnahagsmál-
um á heimsmælikvaröa. En
þar er á ferftinni framvinda,
sem uppfyllir drauma stjórn-
vlsindamanna, og þar fara
fram heillandi tilraunir til
undirbúnings framtiftarinnar
meft mismunandi hætti.
Naumastgetur þá uppskrift,
sem ekki er reynd einhvers-
staftar I álfunni og varla getur
fagurt fyrirheit, sem ekki hef-
ir verift gefift þar. Arangur
þessara ákaflega umfangs-
miklu tilrauna er enn á huldu.
Mjög er sennilegt, aft þessi öld
renni sitt skeift, áftur en úr
verftur skorift um hift endan-
lega svar — efta svör.