Tíminn - 18.01.1975, Side 8

lllilsplfilliiiliiilillilif
Pll ;ii|f
x-xixixix-xi-xt:
1
«

'
'"mm
itxlxtxltxlxlll
1—
liiiii
f II
X: .:;X;X-X;
'
': ••••.••: •xx.'.-x-:-.'.'
'•ijijijljiy'"''’' -;í.

''S ;
................................:.................................................
TÍMINN
Laugardagur 18. janúar 1975.
Laugardagur 18. janúar 1975.
TÍMINN
Innvegið mjólkurmagn fró
upphafi 1370 millj. lítrar
millj. lítrar á síðasta óri
söluverð 2200 millj. kr.
FB-Reykjavík. Mjólkursamsalan
varð 40 ára 15. janúar. Innvegiö
mjólkurmagn samsölunnar frá
upphafi nemur um 1370 milljón-
um litra. Innvegiö mjólkurmagn
fyrstu fimm starfsárin var 61
milljón litra, en til samanburöar
má geta þess, aö mjólkurmagniö
á siðasta ári var um 58 milljónir
litra. Sala Mjólkursamsölunnar á
siöasta ári var um 2200 milljónir
króna, og er þá ekki reiknuö meö
sala undirfyrirtækja hennar. Ef
reiknaö er meö um 300 söludögum
á ári, er salan rúmar sjö milljónir
dag hvern.
Daglegt sölumagn mjólkur frá
Mjólkurstöðinni i Reykjavik var i
upphafi 12-13 þúsund litrar, en er
nú 84 -86 þúsund litrar, en mjög
mismikið eftir dögum. Þar við
bætast svo aðrar vörutegundir,
svo sem rjómi, skyr, ýmsar súr-
mjólkurtegundir, jógúrt, sýrður
rjómi og fleira.
1 tilefni af afmæli Mjólkursam-
sölunnar var blaðamönnum boðið
að skoða fyrirtækið. Oddur
Magnússon stöðvarstjóri sýndi
þeim fyrirtækið, sem er mjög
umfangsmikið. 1 stöðvarhúsun-
um við Laugaveg.og Brautarholt
eru til húsa skrifstofur, söludeild,
lager, mjólkurstöðin sjálf,
rannsóknarstofa, fsgerð,'
brauðgerð, bilaverkstæði og tré-
smiðaverkstæði, auk teiknistofu.
Þar við bætist svo, að Mjólkur-
samsalan rekur mjólkursamlag i
Búðardal, og 70 mjólkurbúðir, og
svo á hún og rekur að hálfu Osta-
og smjörsöluna. Fastir starfs-
menn Mjólkursamsölunnar og
fyrirtækja hennar, að undan-
skilinni Osta- og smjörsölunni,
eru 430.
Félagssvæði Mjólkursam-
sölunnar náði í upphafi frá
sunnanverðu Snæfellsnesi austur
að Skaftafellssýslu, en nær nú frá
Þorskafirði i Reykhólasveit að
Skeiöarársandi. Að Mjólkursam-
sölunni standa nú fjögur mjólkur-
samlög. Þrjú önnur hafa starfað
lengri eða skemmri tima innan
hennar vébanda, en verið lögð
niður af hagkvæmni — ástæðum,
en þau voru öll smá.
Markmiöið með stofnun
Mjólkursamsölunnar og starfsemi
hennar hefur alla tiö miðazt að
þvi að halda mjólk og mjólkur-
vörum i hæsta gæðaflokki, siauka
fjölbreytni i mjólkurafurðum og
gæta þess, að vinnslu- og
dreifingarkostnaður yrði sem
lægstur. Hefur þetta tekizt vel,
þvi að hlutfallið, sem bændur fá,
þegar búið er að greiða allan
kostnað, er yfir 70% af innkomnu
andvirði, og hefur komizt upp i
73%. Til samanburðar má geta
þess, að i Englandi og á Norður-
löndunum, að Noregi undanskild-
um, er þetta hlutfall 40-50% og
þykjast menn þá sleppa vel. 1
Noregi er það um 60%.
Forsenda meiri gæða mjólkur-
og mjólkurvara er góð kæling
mjólkurinnar, aukið hreinlæti og
gæðaeftirlit. Þróunin á þessu
sviði hefur verið mjög ör hin
siðari ár, og hefur hin svokallaða
tankvæðing verið veigamikill
þáttur i þeirri þróun. I stað þess
að kæla og geyma mjólkina I
mjólkurbrúsum i köldu vatni,
hafa bændur fengið mjólkur-
tanka úr fyðfriu stáli einangraða
og rafkælda. Þetta er bændum til
Á myndinni eru, talið frá vinstri, Jóhann H. Jónsson, Gunnar Guðbjartsson, Gunnlaugur Ólafsson, Ein-
ar Ólafsson, Ágúst Þorvaldsson, Stefán Björnsson, Eggert Ólafsson, Guðlaugur Björgvinsson, Oddur
Helgason og Oddur Magnússon. (Timamynd Gunnar.)
Tveggja litra áfyllingarvél Mjólkurstöðvarinnar. Þessar fernur hafa notið mikilla vinsælda.
mikils hagræðis. Mjólkin er sótt
heim I mjólkurhús, og kæling
mjólkurinnar er ekki lengur
háð vindi og veðrum og það sem
mikilvægast er, mjólkin er nú
betri vara en áður.
JTankvæðingu á svæði Mjólkur-
samsölunnar er að mestu lokið og
um 98% af mjólkurmagni til
stöðvarinnar er nú flutt með
tankbilum. Samhliða tank
:væðingunni hafa verið gerðar
miklar breytingar á kæliútbúnaði
Mjólkurstöðvarinnar. Um leið og
mjólkinni er dælt af tankbilum
inn I Mjólkurstöðina, er hægt að
kæla hana niður i 1 gráðu C.,
Siðan berst hún eftir lokuðu kerfi
og kemst aðeins i snertingu við
ryðfrítt stál, þar til hún er komin i
umbúðir.
Segja má að i Mjólkurstöðinni
hafi verið tekin upp eins mikil
sjálfvirkni og hægt er og þekkist i
mjólkurvinnslu. Notað er sjálf-
virkt þvottakerfi til hreinsunar á
öllum tönkum, mjólkurleiðslum
og vélum, sem mjólkin kemst i
snertingu við. Nýjar og
fullkomnar áfyllingarvélar hafa
verið teknar i notkun, þær siðustu
núna i desember s.l.
Mjólkursamsalan eykur mjög
fullkomna rannsóknarstofu. Þar
er öll mjólk og allar m jólkurvörur
sem berast til stöðvarinnar,
rannsakaðar, svo og vörur, sem
frá henni fara. Sýni þau, sem
rannsóknarstofan tekur ár-
lega.skipta tugum þúsunda.
Einn meginþáttur i starfi
Mjólkursamsölunnar og helzta
hlutverk frá stofnun er að annast
Mjólkurtankbiil viO stöðvarvegg.
sölu og dreifingu mjólkur, rjóma
og skyrs og fleiri mjólkurafurða á
verðjöfnunarsvæði sinu. Mjólkur-
bú Flóamanna og Mjólkursam-
lagið i Borgarnesi annast þann
þátt á heimasvæðum sinum i um-
boði Mjólkursamsölunnar, en
Mjólkursamlagið i Búðardal
reisti Mjólkursamsalan og rekur
til að taka við mjólk og annast
sölu og dreifingu á norðanverðu
Snæfellsnesi, Dalasýslu og
austanverðri Barðaströnd. Dag-
legt sölu- og dreifingarsvæði
Mjólkursamsölunnar nú er þvi
þéttbýlið við sunnanverðan Faxa-
flöa, Akranes og Vestmanna-
eyjar, en var i upphafi aðeins
Reykjavik.
Við stofnun Mjólkursam-
sölunnar voru 34.000 ibúar á
dreifingarsvæðinu, en eru nú
Nýjasta tegund mjólkurumbúða, eins litra fernur
nálægt 132.000. A sama tima hefur
fjöldi vörutegunda aukizt Ur 5
(þ.e. nýmjólk, súrmjólk, undan-
renna, rjómi og skyr) i 21 tegund
mjólkur og mjólkurvara.
1 byrjun voru umbúðir gler-
flöskur og járnbrúsar undir mjólk
og rjóma en trédallar undir skyr.
Mikill hluti varanna var seldur i
lausu máli i búðum. Arið 1959
voru fyrstu pappaumbúðirnar
teknar i notkun, og eru nú allar
söluvörur sendar út í neytenda-
umbúðum, nema hluti skyrsins.
Frá upphafi var Mjólkursam-
sölunni skylt að sjá um, að ætið
væri nóg af neyzlumjólk til sölu á
hverjum tima og jafnframt að
ákveða útsölustaði. Aður en hún
var stofnuð, var mjólk seld i um
100 búöum i Reykjavik. Þótti sölu-
og dreifingarkostnaður allt of
hár, og var búðum þvi fækkað. Nú
eru i Reykjavik 83 mjólkurút-
sölur, en á daglegu sölusvæði
Mjólkursamsölunnar 135. Þar af
rekur Mjólkursamsalan 66, en
aðrir 69. Mikil breyting hefur
orðið á fyrirkomulagi og búnaði
mjólkurútsala. 1 byrjun var allt
afgreitt yfir búðarborð og kæling i
búðum léleg og sums staðar
engin. Nú er sjálfsafgreiðsla i
öllum búðum, og eru þær búnar
vélkælingu.
Mikið hefur verið rætt um
mjólkursölumálin, og sumir
viljað að breytingar yrðu þar á.
Nefnd var skipuð til þess að gera
drög að frumvarpi um heildar-
skipun mjólkurmálanna, og var
frumvarpið lagt fram á siðasta
þingi. Þar var lagt til að Mjólkur-
samsalan yrði heildsölufyrirtæki.
Mál þetta var ekki afgreitt. Ef
mjólkursamsalan yrði heildsölu
fyrirtæki, leiddi af sjálfu séf að
allar verzlanir hennar yrðu
lagðar niður, en kaupmanna-
verzlanir eða samvinnufyrirtæki
tækju söluna I sinar hendur.
Mjólkursamsalan myndi þá að
sjálfsögðu losa sig við allar
verzlanir sinar, og gæti alls ekki
tekið við dreifingunni áfram, og
yrði ekki aftur snúið, eins og
Agúst Þorvaldsson, formaður
stjórnarinnar sagði á blaða-
mannafundinum. Stefán Björns-
son, forstjóri Mjólkursam-
sölunnar, kvaðst telja, að reikna
mætti með 20-30 fermetra auka-
rými i venjulegri verzlun, ef hún
hygðist taka upp mjólkursölu.
Yrði sú breyting gerð á mjólkur-
sölulögunum, yrði að tryggja það,
að verzlanir tækjur allar aðrar
mjólkurvörur, auk mjókurinnar
sjálfra, til dreifingar. En ýmsir
Úr Isgerð Mjólkursamsölunnar.
Guðbrandur Hliðar, yfirmaður rannsóknarstofu Mjóikurstöövarinnar,
sýnir hér plastöskju, sem bóndinn getur fengið til þess að setja mjólk-
ursýni i. Þessi sýni eru siöan rannsökuö með tilliti til júgurbóigu, en
þær rannsóknir eru liður í starfi rannsóknarstofunnar. Frá þeim var
skýrt i frétt I Timanum á fimmtudaginn, og kom þar fram, að mjög
mikið fjárhagstjón verður á hverju ári vegna júgurbólgu i kúm. Er
þetta tjón jafnvel talið skipta hundruöum milljóna.
Oddur Magnússon útskýrir, hvernig nota á eitt af stjórnboröum Mjólk-
urstöðvarinnar.
óttast, að af þessu gæti leitt það,
að kostnaður við dreifinguna yrði
meiri og kröfur um hækkaða
álagningu gætu stungið upp
kollinum, þegar fram liðu stund-
ir.
Fyrstu árin var yfirstjórn
Mjólkursamsölunnar i höndum
stjórnskipaðrar mjólkur-
sölunefndar en vorið 1943 varð sú
breyting á, að stjórn hennar
komst i hendur bænda.
A aðalfundum mjólkurbúanna,
sem að M jólkursamsölunni
standa, eru kosnir fulltrúar til að
starfa að þessum málum i umboði
bænda, en þeir kjósa siðan stjórn
Mjólkursamsölunnar. Er stjórn
hennar skipuð fimm mönnum.
Núverandi formaður er Agúst
Þorvaldsson á Brúnastöðum, for-
stjóri Mjólkursamsölunnar er
Stefán Björnsson, og hafa þrir
menn gegnt þvi starfi áður.
Hermann Jónasson.
Séra Sveinbjörn Högnason.
STYRJOLDIN UM
MJÓLKURLÖGIN
Það er til dæmis um,
hvernig mjólkursölumálunum
var komið, að þrennt gat gerzt
samtimis: Tekin var upp
gerilsneyðing allrar sölu-
mjólkur á einum stað, útsölu-
verð mjólkur I Reykjavik
lækkaöi um einn til tvo aura, i
38-40 aura litrinn, eftir þvi
hvort hún var keypt I búö eða
send heim, og bændur fengu
24% hærra verð en áður. Þetta
var unnt með miklum sparn-
aði á rekstrarkostnaði, sem
fylgdi nýju skipulagi.
Mjólkurbúðir bæjarins höfðu
verið orðnar 105 og margar
fjarri þvi að fullnægja lág-
markskröfum um hollustu-
hætti, og var þeim fækkað I 38,
en þess þó gætt, aö hvert
hverfi hefði sína mjólkurbúö.
Staðgreiðsla var tekin upp til
þess að afnema innheimtu-
kostnað, og kostnaður viö
mjólkurflutninga stórminnk-
aði. Árið 1934 voru harðar
kosningar háðar. Fram-
sóknarfiokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn náðu meirihluta. og
Hermann Jónasson, er þá var
i fyrsta skipti kjörinn þing-
maður Strandamanna, mynd-
aði rfkisstjórn, er þeir Ey-
steinn Jónsson og Haraldur
Guðmundsson tóku sæti i.
Þá var heimskreppan i al-
gleymingi, almannahagur
bágborinn, atvinnuleysi
megnt og afurðasölumál
bænda komin i öngþveiti. Eitt
af fyrstu verkum Hermanns
Jónassonar, með tilstyrk
þeirra fiokka, sem studdu
stjórn hans, var að setja af-
urðasölulögin, er reyndust það
bjargráð, sem byggt hefur
verið á fram á þennan dag. 1
byrjun árs 1935 tók svo
Mjólkursamsalan til starfa.
Svo undarlegt sem það kann
að viröast nú, ollu afurðasölu-
lögin, og þó sérstaklega
mjólkurlögin, pólitiskri
styrjöld, sem stóð linnulaust
árum saman.
Andstæðingar rikisstjórnar-
innar, meö Sjálfstæðisflokkinn
i broddi fylkingar, börðust af
alefii gegn mjólkurlögunum
og Mjólkursamsölunni, og
þegar veturinn 1935 var svo-
nefnt Húsmæðrafélag Reykja-
víkur tvfvegis látiö efna til
mjólkurverkfalla, og i
Morgunblaðinu birtist eins
konar matseðill, sem átti að
sýna, hvernig nota mætti gos-
drykki i stað mjólkur handa
ungbörnuni.
Þótt m jólkur verkfa llið
rynni út i sandinn, gengu
æsingar fjöllunum hærra ár-
um saman, og brotnuðu þar
þyngstar bylgjur á Hermanni
Jónassyni, landbúnaðarráð-
herranum á þessum árum, og
séra Sveinbirni Högnasyni,
formanni mjólkursölunefnd-
ar, sem var allra manna vlg-
reifastur og einbeittastur i
sókn og vörn, svo sem þeir
vita, er hann muna.
Að lyktum voru þó vopnin
sliðruð, enda höfðu afurða-
sölulögin fyrir löngu sannað,
hviiikt gagn þau höfðu gert, og
munu nú þeir, sem harðast
börðust gegn þeim, sem
minnzt vilja halda baráttu
sinni á lofti, likt og þeir, sem i
byrjun aldarinnar riöu til
Keykjavikur til þess að mót-
mæla simanum, gerðust siöar
á ævinni fáorðir um þá för
sina.