Tíminn - 21.01.1975, Blaðsíða 7

ÞriOjudagur 21. jainiar 1975
TÍMINN
7
Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Augiýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur f
Edduhúsinu viö Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrif-
stofur i Aöalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusimi 12323 —
auglýsingasimi 19523.
Verð i lausasölu kr. 35.00.
Askriftargjald kr. 600.00 á mánuöi. Blaðaprent h.f.
Tveir brautryðjendur
Það er óumdeilanlegt, að Jónas Jónsson frá
Hriflu var sá stjórnmálamaður, sem hafði forustu
um, að íslendingar hófu að nota heitt vatn til húsa-
hitunar. Hann beitti sér fyrir þvi, að skólar yrðu
reistir á heitum stöðum, þar sem þess væri kostur,
og þannig yrði sparaður mikill hitunarkostnaður.
Viða olli þetta miklum deilum, og er deilan um
staðsetningu héraðsskóla á Suðurlandi sennilega
þekktust i þeim efnum. Þar hjó Jónas á hnútinn
með þvi að beita ráðherravaldi sinu til að velja
Laugarvatn. Það var eitt af fyrstu þingmálum
Jónasar að beita sér fyrir byggingu sundhallar i
Reykjavik og þvi verki hratt hann fram, þegar
hann var orðinn ráðherra. í sambandi við leiðslu
heita vatnsins til Sundhallarinnar, var heitt vatn
jafnframt leitt i nokkur nálæg hús, og gafst sú til-
raun svo vel, að óhætt má telja hana upphafið að
hitaveitu Reykjavikur, sem andstöðuflokkarnir i
borgarstjórninni gerðu fljótlega eftir þetta að einu
helzta baráttumáli sinu.
Siðan Jónas Jónsson hóf baráttu sina fyrir Sund-
höll Reykjavikur og skólasetrum á heitum stöðum,
hefur þjóðin notað heita vatnið i sivaxandi mæli til
húsahitunar. Það er nú öllum orðið ljóst, að hér er
um að ræða einn mesta auð landsins. Nú er svo
komið að fyrir lok ársins 1976 munu hitaveitur ná
til byggðarlaga með 126 þús. ibúa. Hitaveitufram-
kvæmdir hafa verið ákveðnar til viðbótar i
byggðarlögum, sem hafa um 14 þús. Ibúa. At-
huganir á hitaveituframkvæmdum fara nú fram i
byggðarlögum, sem hafa um 9-10 þús. ibúa.
Þannig mun verulegur meirihluti landsmanna
njóta heita vatnsins til upphitunar innan fárra ára.
Þar sem möguleiki fyrir hitaveitur er ekki fyrir
hendi, verður að nota hinn innlenda orkugjafann,
rafmagnið, til upphitunar. Að þvi er nú markvist
stefnt, eins og vinstri stjórnin lagði drög að og núv.
rikisstjórn mun koma i framkvæmd. I þvi sam-
bandi er vert að minnast annars brautryðjenda,
Sigurðar Jónassonar. Hann mun einna fyrstur
manna hérlendis hafa hvatt til þess i ræðu og riti,
að rafmagn yrði notað almennt til húsahitunar.
Sigurður Jónasson var mesti hvatamaður Sogs-
virkjunarinnar, en hann átti þá sæti i borgarstjórn
Reykjavikur. Sumarið 1933 gerðist sá atburður I
borgarstjórn Reykjavikur, að meirihlutinn felldi
tillögu frá minnihlutanum, að það væri bezta og
sjálfsagðasta leiðin til að bæta úr raforkuþörf
bæjarins, að bærinn og rikið ræki raforkustöð við
Sogið. Eftir þetta skarst einn af fulltrúum meiri-
hlutans, Hjalti Jónsson, úr leik og hótaði að kjósa
Sigurð Jónasson fyrir borgarstjóra, ef flokksbræð-
ur hans féllust ekki á virkjun Sogsins. Hjalti Jóns-
son féll ekki frá þessari fyrirætlun fyrr en Jón Þor-
láksson gaf kost á sér sem borgarstjóra, en vegna
ágreinings við flokksbræður sina á þingi, hafði Jón
ákveðið að draga sig út úr landsmálum og helga
sig bæjarmálum i staðinn. Jón Þorláksson og
Sigurður Jónasson unnu svo siðar að þvi að útvega
lán i Sviþjóð til fyrstu Sogsvirkjunarinnar og
tryggðu þannig framgang hennar. Jón var ekki
borgarstjóri nema I fá misseri, en áorkaði meira i
þvi starfi en nokkur annar, þvi að hann kom fram
Sogsvirkjuninni, hóf undirbúning að hitaveitunni
og vann að verulegri aukningu útgerðar i bænum.
En i sambandi við hinar miklu framkvæmdir i
hitunarmálum, er gagnlegt að minnast brautryðj-
endanna tveggja, Jónasar Jónssonar, sem beitti
sér fyrir nýtingu heita vatnsins til húsahitunar, og
Sigurðar Jónassonar, sem hvatti til að auka stór-
lega nýtingu raforku á þann hátt.
ERLENT YFIRLIT
Tillögur Fords
stefna í rétta átt
En þær sæta gagnrýni bæði frá hægri og vinstri
Ford forseti
FORD forseti vann það
embættisverk i fyrsta sinn
slðastl. miðvikudag að flytja
þinginu hið árlega yfirlit um
hag og ástand rikisins, ásamt
greinargerð um fyrirætlanir
forsetans i þvi sambandi. Að
mörgu leyti er þetta eitthvert
sögulegasta yfirlit, sem
bandarlskur forseti hefur flutt
siðan á dögum Franklins D.
Roosevelts. Astæðan er m.a.,
að Bandarikin hafa ekki staðið
á öllu örlagarikari timamót-
um siðan I kreppunni miklu
eða i siðari heimsstyrjöldinni.
í upphafi ræðu sinnar vitn-
aði Ford til þess forseta, sem
hann er talinn vilja likjast
mest, Trumans. Hann vitnaði
til yfirlitsins, sem Truman
hafði flutt þinginu fyrir 26 ár-
um, en þá átti Ford fyrst sæti
á þingi. Truman sagði, að
ástandið væri gott og Banda-
rikin væru fær um að veita
þegnum sínum batnandi kjör.
Ford sagðist ekki geta gert orð
Trumans að öllu leyti að sin-
um. Hann yrði að játa að
ástandið væri ekki gott, at-
vinnuleysi væri mikið og verð-
bólga mikil. Greiðsluhalli hjá
rikinu yrði 30 milljarðar doll-
ara á þessu fjárhagsári og
sennilega 50 milljaröar doll-
ara á næsta ári. Ýmsir drægju
i efa getu stjórnar og þings til
að fást við vandann. Að þvi
leyti væru þó orð Trumans frá
5. janúar 1949 i fullu gildi.
Bandarikin væru færari um að
fullnægja þörfum þegna sinna
en nokkru sinni fyrr, ef þingið
og forsetinn létu ekki sinn hlut
eftir liggja.
Ford forseti hefði getað bætt
þvi viö upplýsingar sinar um
ástand rikisins, að i fyrsta
sinn um margra áratuga
skeið, minnkaði þjóðarfram-
leiðslan á siðastl. ári miðað
við framleiðslu ársins á und-
an, þegar miðað er við raun-
gildi, og verðbólguvöxturinn
varð helmingi meiri en næsta
ár á undan eða 10.2% á móti
5.6%. Þetta er þrisvar til fjór-
um sinnum meiri verðbólgu-
vöxtur en til jafnaðar á ára-
tugnum 1960-’70.
FORD forseti vék þessu
næst að þeim tillögum, sem
hann hafði fram að færa, en
hann taldi það nú veigamest
að gera ráðstafanir til að
vinna bug á atvinnuleysinu,
sem færi sivaxandi. Til þess
þyrfti öðru fremur að auka
eftirspurn og viðskipti. Vextir
hafa þegar verið lækkaðir og
dregið úr lánsfjárhöftum i
þessu skyni. Þessu til viðbótar
yrði að koma veruleg skatta-
lækkun, sem á fyrsta stigi yrði
fólgin i þvi að einstaklingar
fengu endurgreidd 12% af
skattinum, sem þeir greiddu
1974, en þó eigi hærri upphæð
en 1000 dollara. Samtals
myndi þetta nema 12 milljörð-
um dollara. Endurgreiðslan
þyrfti að gerast i tveimur
áföngum, fyrri greiðslan i mai
og siðari greiðslan i septem-
ber. 1 framhaldi af þessu
þyrfti svo að lækka skattana
framvegis með breytingu á
skattalögunum, og væru gerð
ráö fyrir breytingu, sem lækk-
uöu skatta á tekjulægri ein-
staklinga um 16.5 milljarða á
ári, en jafnframt fengu þeir
tekjulægstu, sem enga skatta
greiddu, greiddar sérstakar
uppbætur, sem myndu nema
um tveimur milljörðum doll-
ara á ári i aukin útgjöld fyrir
rikið. Samtals myndi þessi
skattalækkun hjá einstakling-
um þvi raunverulega skerða
hag rikisins um 18.5 milljarða
króna. Þá væri gert ráð fyrir
að lækka skatta á fyrirtækjum
um 4 milljarða dollara á ári i
þeim tilgangi að örva fjárfest-
ingu þeirra. Þessar skatta-
lækkanir ættu að örva svo
mikið eftirspurn og viðskipti
að sigrazt yrði á atvinnuleys-
inu.
1 RÆÐU Fords kom fram,
aö sá tekjumissir, sem rikið
yrði fyrir vegna skatta-
lækkunarinnar, yrði að nokkru
leyti unninn upp með auknum
sköttum á oliunctkunina, eins
og siöar verður vikið að, en að
öðru leyti leiddi hún til aukins
greiðsluhalla á fjárlögum. Þó
yrði lögð áherzla á að halda
útgjöldum sem mest i skefj-
um. Þannig yrði forðazt að
efna til nokkurra nýrra út-
gjaldaliða á næsta fjárhagsári
og stefnt yrði að þvi að laun og
tryggingabætur hækkuðu ekki
meira en 5%.
Annar aðalkafli ræðunnar
fjallaði um orkumálin. Ford
sagði, að hið erfiða ástand
þeirra, væri ekki eingöngu
oliuframleiðslulöndunum að
kenna, heldur hefðu Banda-
rikjamenn sóað orkunni
hugsunarlaust um efhi fram.
Þessu yrði að breyta og stefna
að þvi, að Bandarikin yrðu
sjálfum sér nóg innan lOára. i
fyrsta lagi yrði að draga úr
notkuninni og yrði m.a. stefnt
að þvi með þvi að skattleggja
oliuna meira. Þá yrði stuðlað
að þvi með skattafrádrætti og
fleira, að einangrun húsa yrði
aukin, svo að hitunarkostnað-
ur gæti lækkað. Þannig yrði
reynt að auka oliusparnað á
sem flestum sviðum. 1 öðru
lagi yrði svo að auka orku-
framleiðsluna heima fyrir.
Kappkostað yrði að auka oliu-
framleiösluna i Alaska og
oliuvinnslu á hafsbotni. Kola-
framleiðslan yrði stóraukin að
nýju. Þá yrði að gera stór-
auknar ráðstafanir til að nýta
kjarnorkuna. Ford nefndi i
þessu sambandi, að á næstu 10
árum yrðu reist 200 stór kjarn-
orkuver, 150 stór kolakynt raf-
orkuver, 250 nýjar kolanámur
yrðu teknar i notkun og byggð-
ar yrðu 30 stórar oliu-
hreinsunarstöðvar. Þá yrðu
um 18 millj. ibúða einangrað-
ar betur og smiðaðar milljónir
bila, sem notuðu minni oliu en
nú er titt.
Að lokum ræddi Ford nokk-
uð um utanrikismál og hvatti
hann þingið m.a. til þess að
veita stjórninni meira svig-
rúm til samninga. Hann
nefndi sem dæmi, að þingið
hefði haft óheppileg áhrif á
verzlunarsamningana við
Sovétrikin, þvi að það hefði
sett skilmála, sem stjórnin
hefði verið á móti.
*
EINS og áður segir, mun
það ekki hafa gerzt siðan á
dögum Roosevelts, að banda-
riskur forseti hafi brotið upp á
öllu róttækari breytingum i
áramótaræðu sinni en Ford að
þessu sinni. Ræðan hefur yfir-
leitt hlotið góða dóma að þvi
leyti, að hún geri ráð fyrir rót-
tækum aðgerðum til að bæta
atvinnuástandið og til að sigr-
ast á orkukreppunni. Hins
vegar sæta ýmis atriði hennar
gagnrýni bæði frá hægri og
vinstri. Af hálfu ihaldssamra
republikana er það einkum
talið tillögum Fords til for-
áttu, að greiðsluhallinn á
rikisrekstrinum heldur áfram
að aukast. Þannig hefur Barry
Goldwater öldungadeildar-
þingmaður látið svo ummælt,
aö þessi halli muni leiða til
slikrar verðbólgu, að efna-
hagskerfiö standist ekki öllu
lengur en i fimm ár, ef sliku
heldur áfram. Af hálfu demó-
krata er það hins vegar gagn-
rýnt, að ekki sé nægilega
hugsað um láglaunafólk og
tryggingaþega. Þannig sé það
óraunhæft að ætla ekki að
hækka tryggingabætur nema
um 5%. Þá sæta ýmsar ráða-
geröir forsetans um skatt-
lagningu oliunnar verulegri
gagnrýni og er af hálfu demó-
krata bent á ýmsar aðrar leið-
ir.
Bersýnilegt er af þessu, að
framundan er mikið samn-
ingaþóf milli forsetans og
þingsins, ef samkomulag á að
nást. Ford mun áreiðanlega
þurfa á allri þeirri reynslu að
halda, sem hann hefur öðlazt
sem þingleiðtogi, ef vel á að
fara. En trúlega mun það þó
gera aðila samningsfúsari, að
þeim er ljóst, aðþaðgetur haft
megináhrif á framtið Banda-
rikjanna, hvernig þessi mál
leysast nú.
Þ.Þ.
Þ.Þ.