Tíminn - 26.01.1975, Blaðsíða 13
Sunnudagur 26. janúar 1975
TÍMINN
13
r
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Kitstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur i
Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrif-
stofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusimi 12323 —
auglýsingasími 19523.
Verð i lausasölu kr. 35.00.
Áskriftargjald kr. 600.00 á mánuði. Blaðaprent h.f.
J
Skjálfhenda
Á nýliðnu ári var ellefu alda búseta norræns
kynstofns i landinu minnzt með miklum hátiða-
höldum. Þar var margt rifjað upp, er þjóðin hefur
sér til ágætis, svo sem vel mátti á slikum timamót-
um. Oft og viða mun meðal annars hafa verið
minnzt á þrautseygju liðinna kynslóða, sem iðu-
lega urðu að horfast i augu við fár og ægilegan
manndauða, þegar að kreppti, þótt raunar væri
það saga, er ekki gerðist aðeins hér, á meðan sam-
göngur og samhjálp voru á frumstigi, heldur um
allar jarðir svo að segja.
Nú að undanförnu hafa af allt öðru tilefni orðið
um það verulegar umræður og orðahnippingar,
hvað sé menning. Ekki verður leitazt við að skil-
greina það hér, en álykta verður þó, að það sé einn
þáttur þjóðmenningar að kunna að lifa i landinu
og samhæfa hætti sina náttúrufari þess. En sé
þessi mælikvarði lagður á þjóðina, bregður undar-
lega við. Á ellefu öldum hefur henni ekki lærzt að
búa sig þannig i stakk, er vera þurfti.
Islendingar hafa á öllum öldum haft ull og skinn,
sér til skjólklæða, nema á timabilum, er fellisár og
sjúkdómar hjuggu svo stór skörð i sauðfjárstofn-
inn, að þurrð varð á þeim varningi. Með þetta i
höndum kunnu þeir að visu að gera sér sjóklæði og
aðrar þær flikur, sem að haldi komu i ágjöf og
hrakningi i fiskiróðrum. En það er sannast sagna,
að þeim lærðist aldrei að búa sig svo á landi, að
viðunandi væri, til dæmis að gera sér viðhlitandi
skó á fæturna, eða haga sér þannig i hriðum, að
þeir firrðu sig aðsteðjandi háska. Þetta kemur
skýrast fram, ef litið er til þess, hversu algengt
var, að menn yrðu hér úti, þótt slikt gerist nálega
aldrei um Grænlendinga og Eskimóa i stórhriðum
miklu kaldari landa. Aftur á móti fundu íslending-
ar upp nýjan bragarhátt, svonefnda sjálfhendu,
til þess að kveða við raust, likt og þeir börðu sér til
hita.
Á tækniöld hafa komið til sögu margir nýir þætt-
ir i samskiptum manna og náttúru. En enn sem
fyrr virðist sem okkur veitist Örðugt að haga verk-
um okkar i samræmi við náttúrufarið í Grimsey
var hér á árunum hafizt handa um gerð hafnar,
sem einna helzt var að likja við spilaborg handa
haföldunni að sópa burt. Endurvarpskerfi Rikisút-
varpsins liggur undir stöðugum áföllum, þegar i
hnúkana tekur, og margvislegar truflanir verða
tiðum á ýmsum þeim sviðum, sem mjög eru tengd
daglegri önn, daglegum samskiptum og daglegu
lifi fólks i viðskiptaþjóðfélagi, vegna þess að
tæknibúnaður hefur ekki staðizt það, sem á honum
mæðir i hörðustu hrotunum, er veðurguðirnir út-
deila okkur.
Nú er eitt að kveða upp áfellisdóma, sitjandi á
skrifborðsstól, og annað i að komast og úr að ráða.
Samt verður þvi ekki á móti mælt, að við eigum
hér ekki að ólikindum, ólærða kafla i þeirri lexiu,
hversu búa skal i landinu.
Vitaskuld hlýtur oftast nær að verða meiru til að
kosta i öndverðu, ef allt skal standast striðustu
þætti náttúrufarsins. En hversu mikils virði er
ekki öryggið, og hvaða kostnað hafa truflanirnar,
bilanirnar og viðgerðirnar ekki i för með sér?
—JH.
Charles W. Yost, fyrrv. sendiherra Bandaríkjanna hjá S.þ.:
Hættan er mest á
efnahagssviðinu
AAinni hætta á hernaðarátökum í Evrópu
Frá fundi Helmut Schmidts og Gerald Fords IHvita húsinu 5. des-
ember sl.
FYRIR og um miðjan
desember héldu stjórnir
Evrópurikja og Banda-
rikjanna tvo mikilvæga fundi.
Annar fundurinn átti rætur að
rekja til fortiðarinnar, en
tilefni hins horfir fram.
Annar fundurinn var hinn
venjulegi fundur Atlantshafs-
bandalagsins við lok hvers
árs, en það hélt upp á 25 ára
afmæli sitt siðastliðið vor.
Ráðherrarnir komu saman i
Brússels um miðjan desem-
ber. Þeir létu i ljós „ánægju
slna yfir þvi, að aðildarrikin
halda fullri hollustu við
bandalagið.” Þeir sögðu
„miða nokkuð en ójafnt til
samkomulagsbóta” og bentu á
„aukinn herstyrk Varsjár-
bandalagsríkjanna”, og
sögðust „staðráðnir i að halda
óskertum varnarmætti rikja
sinna”.
En viö ýmsa erfiðleika er að
etja á þessu sviði. Vaxandi
vandi steðjar að Bretum og
hafa brezk stjórnvöld nýlega
skýrt frá fyrirætlunum um
minnkun hersins. Aðrar þjóðir
hafa farið eins að undan-
gengin ár og einkum af sömu
ástæöum og Bretar. Þegar
saman fer aukin viðleitni til
sambúðarbóta og kreppa eiga
kjósendur bágt með að skilja
óskert og afar mikil útgjöld til
varnarmála. Bandarikja-
stjóm hefir hrundið kröfum
heima fyrir um minnkun her-
styrksins i Evrópu, en efalaust
verða þær kröfur bornar fram
aö nýju.
ÞARF þessi hneigð til
minnkunarherstyrks i Evrópu
að vera alvarlegt áhyggju-
efni? Að minu viti er það
óþarfi. ömögulegt er að gera
allt sem hugurinn girnist, og
strandar ýmist á fjármálum
eða stjórnmálum. Mestu
skiptir, hvað látið er hafa for-
gang, og þá verður að athuga I
þessu sambandi, hvar og af
hverju Evrópu stafi mest ógn
á næstu árum.
Atlantshafsbandalagið hefir
orðiö bandalagi vestrænna
þjóða að miklu liði. Það treysti
öryggi Evrópu, þegar álfan
var illa stödd efnahagslega og
Sovétmenn kappkostuðu að
þoka yfirráðasvæði sinu til
vesturs. Herstyrkur beggja
aöila i Evrópu er þó hættur að
vera I samræmi við
samtimann og kröfur um
viöhald hans eiga meira skylt
við imyndun er veruleika.
ORÐIÐ er fyllilega tima-
bært fyrir forustumenn beggja
aðila að huga meira að
hemaðartilgangi en herstyrk,
enda þótt erfiöara sé að gera
sér ljósa grein fyrir tilgangin-
um hvað þá að mæla hann.
Hugsanlegt væri, að Sovét-
menn neyttu yfirburða sinna i
herafla og skriðdrekaeign,
brytust gegnum varnir vest-
rænu rikjanna á tilteknum
tima og leggðu Vestur-Þýzka-
land og Frakkland undir sig.
Herforingjar og hægindastóla-
herfræðingar hafa lýst þessari
hættu með Imynduðum og afar
flóknum stríösleikjum. Hafa
þeir I því sambandi vegið og
metið möguleika hinna og
þessara flugvéla- og
skriðdreka-gerða ásamt ýms-
um gerðum kjarnorkuvopna.
Auðvitað er hugsanlegur
möguleiki á sllkum hernaðar-
átökum. Hitt er þó óneitanlega
miklu sennilegra, að þau
reynist hugarburður einn og
ekkert annað.
Hvernig á að trúa því, að
sóvézkur leiðtogi, sem er heill
á geðsmunum, hefji árás á
Vestur-Evrópu við þær að-
stæður, sem nú rikja eða koma
til með að rlkja í fyrirsjáan-
legri framtlð? Telja verður af-
ar sennilegt, að sllk átök yrðu
innan tiöar að kjarnorku-
styrjöld, jafnvel þó að kjarn-
orkuvarnir vestrænna ríkja
væri miklu minni en þær eru
nú. Og leiðtogarnir I Moskvu
vilja vissulega foröast kjarn-
orkustyrjöld. Sovétrlkjunum
vegnar ekki illa I viðleitninni
til sambúðarbóta og friösam-
legrar tilveru hliö við hlið.
Hvl skyldu þau leggja þá allt I
hættu með sllku teningskasti?
MEÐ þessu er ég ekki að
leitast við að leiöa rök að þvi,
að horfið sé frá Atlantshafs-
bandalaginu og styrkur þess
minnkaöur til stórra muna,
hvað þá leystur upp. Þaö yrði
allt of hastarlegt áfall fyrir
bandamenn okkar I Evrópu og
væri of mikil freisting fyrir
gætna leiötoga I Moskvu, hvað
þá aðra. Halda ber áfram
viðræðum I Vln um takmörk-
un kjarnorkuvopna, jafnvel þó
aö báöir aðilar sýnist nota þær
sem afsökun fyrir aö tak-
marka ekki, fremur en tilefni
til takmarkana.
Tlmabært er þó að forustu-
menn vestrænna rlkja beini
viöræöum sínum að öðru máli
og öllu brýnna, en það var
mikið rætt I fyrri hluta desem-
ber og náðu þær umræöur há-
marki á fundi þeirra Fords
Bandarlkjaforseta og
Giscards Frakklandsforseta á
eynni Martinique. Þarna er
um að ræða raunverulegustu
ógnina, sem vofir yfir Vestur-
löndum næstu ár.
SEM betur fer er nú orðið
ljóst, hvílik nauðsyn er þarna
á feröinni. Ráöherrarnir á
fundi Atlantshafsbanda-
lagsins ræddu meira að segja
um vandann i efnahagsmál-
um. Hin þrefalda ógn
veröbólgu, olluvanda og sam-
dráttar hefir þokast efst á
málefnaskrá bandamanna
árið, sem leið.
Festa I efnahags- og stjórn-
málum i vestrænum rlkjum er
ákaflega mikilvæg. Ef fram-
vinda efnahags- og stjórnmála
leiddi til dæmis til ófara á
ítalíu og I Bretlandi, hin nýja
viðleitni til lýðræðis I
Grikklandi og Portúgal færi út
um þúfur af efnahagserfið-
leikum aö nokkur leyti, ef
auöugustu vestrænu rlkin eins
og Bandaríkin, Vestur-Þýzka-
land og Japan létu sig henda
langvinna afturför eða kreppu
stafaði Atlantshafs-
bandalaginu og vestrænum
rlkjum yfirleitt miklu meiri
hætta af þeirri framvindu en
nokkurri hernaðarathöfn eða
ákvörðun, sem hugsanleg
sýnist af hálfu Sovétmanna.
EINS og horfir þarf að taka
stórt stökk frá fortlö til
framtlöar bæði i hugsun og
viðbrögöum. Brýnt er og aö
láta hugarburð vlkja fyrir
nauðsyn I verki.
Stjórnir vestrænna ríkja
þurfa, bæði hver I slnu lagi og
sameiginlega, að gera
viðtækar ráöstafanir til aö
endurvekja öryggiskennd
þegnanna og efla og treysta
efnahagsllf sitt. Þær þurfa aö
styrkja ótraustu rikin, einkum
I suðurhluta Evrópu, hvað svo
sem þaö kann að kosta. Þær
þurfa einnig að horfast I augu
við orkuvandann og leysa
hann, ekki aðeins með sam-
vinnu sln I milli, heldur I sam-
vinnu við olíusöluríkin.
Krefjist þetta verulegrar
lækkunar hernaðarútgjalda er
sú ráðstöfun fyllilega réttmæt
þegar þess er gætt, hver mesti
háskinn vofir yfir eins og nú
standa sakir.