Tíminn - 29.01.1975, Síða 7

Miðvikudagur 29. janúar 1975.
TÍMINN
7
r

Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur I
Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrif-
stofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusimi 12323 —
auglýsingasimi 19523.
Verð i lausasölu kr. 35.00.
Askriftargjald kr. 600.00 á mánuði. Blaðaprent h.f.

J
Dettifoss eða
Hrauneyjarfoss?
Þess var nýlega minnzt i fjölmiðlum, að tvö ár
voru liðin siðan Vestmannaeyjagosið hófst. Hekla
hefur gosið tvivegis á tæpum þremur áratugum,
og aðeins áratugur er siðan Surtseyjargosinu lauk.
Þetta sýnir gleggst, hve mikil goshætta er á þess-
um slóðum. Það minnir alvarlega á þá staðreynd,
að eftir að Sigölduvirkjun er lokið, verða tvö mestu
orkuver landsins nábúar á mesta gossvæði lands-
ins. Ráðgert er svo, að þriðja stóra orkuverið,
Hrauneyjarfossvirkjun, bætist við á þessum slóð-
um innan tiðar. Vonandi verða þessi orkuver
aldrei fyrir neinum skakkaföllum af völdum nátt-
úruaflanna, en eigi að siður er rétt að gera sér
hættuna ljósa og átta sig á þvi, hvernig komið væri
högum landsmanna, ef þrjú mestu orkuverin yrðu
fyrir áföllum samtimis.
Harðindin austanlands og vestan vekja jafn-
framt til umhugsunar um annað atriði. Þvi getur
óneitanlega fylgt mikil áhætta, ef dreifbýlið þarf
aðallega að búa við orku frá stórum orkuverum,
sem öll eru á sama stað. Raflinur geta hæglega
bilað i ofsaveðrum, og jafnvel á nokkrum stöðum
samtimis. Þess vegna er það tvimælalaust hyggi-
leg stefna að dreifa orkuverum hæfilega um land-
ið. Að þessu er stefnt með þeim orkuverum, sem á-
kveðið hefur verið að reisa næst á eftir Sigöldu-
virkjun, en þar er átt við Kröfluvirkjun og Bessa-
staðaárvirkjun. Nokkrar smærri virkjanir þurfa
svo að koma til viðbótar. En jafnframt þessu þarf
svo að fara að leiða hugann að þvi, hvar næsta
stórvirkjun á að risa. Þar geta að sjálfsögðu ýmsir
möguleikar komið til greina, en sennilega mun
valið einkum vera á milli Hrauneyjarfossvirkjun-
ar og Dettifossvirkjunar. Rannsókn beggja er vel
á veg komin, þótt mikil tregða og óeðlileg hafi
stundum sýnt sig i sambandi við rannsókn og
undirbúning Dettifossvirkjunar. Fleiri möguleikar
geta einnig komið til greina, eins og virkjun
Blöndu, en liklegt er þó, að valið verði á milli
Dettifoss og Hrauneyjarfoss, þegar næsta stór-
virkjun verður ákveðin. Við slikt val er ekki aðeins
sjálfsagt að hafa landsbyggðarsjónarmiðin i huga,
heldur lika hitt, hvort æskilegt sé að hafa öll helztu
orkuverin á nær einum og sama stað á helzta eld-
gosasvæði landsins.
Annars er nú staðan i orkumálum heimsins
þannig, að Islendingum ber áreiðanlega að sýna i-
hugun og gát i þessum málum. Orkugjafana i
landinu eiga þeir fyrst og fremst að nýta i eigin
þágu. Orkukreppan veldur þvi, að auðhringar
reyna nú eftir megni að ná yfirráðum yfir orku-
lindum, og sýna stundum ótrúlega ósvifni i þeim
efnum. T.d. mun einn auðhringurinn hafa gengið
svo langt, að hann hefur boðizt til að gerast með-
aðili íslendinga að rannsókn á stórvirkjunarmögu-
leikum i landinu! Slikri frekju verður náttúrlega
ekki svarað nema á einn veg. Þótt reynsla Islend-
inga i þessum efnum sé ekki mikil, er framkoma
forráðamanna álbræðslunnar i Straumsvik i sam-
bandi við mengunarmálin slik, að hún hvetur til
fyllstu varúðar i skiptum við óbilgjarna auð-
hringa. Sú bitra reynsla hefur hins vegar komið
okkur að gagni i samningunum um málmblendi-
verksmiðjuna. Gott getur verið að fá reynslu af
þeirri framkvæmd, áður en lengra er haldið. Þ.Þ.
Spartak Beglov, APN:
Verulegur árangur
hefur náðst í Genf
Hittast þjóðarleiðtogarnir senn í Helsingi?
Frá fundi þeirra Brézneffs og d’Estaings I Ramboillet I
desember siðast liönum.
Fyrirskömmu hófust að nýju
eftir jólahlé fundirráðstefnui
Genf, sem fjallar um
öryggis- og sambúðarmál
Evrópu. Skömmu fyrir jólin
náðist samkomuiag um ýmis
ágreiningsatriði, og þykir nú
liklegt, að ráðstefnunni ljúki
með fundi æðstu manna þátt-
tökurikjanna i Helsinki I
sumar. í eftirfarandi grein
Beglovs virðist koma fram
meiri bjartsýni á árangur en
oft hefur áður gætt I skrifum
rússneskra blaðamanna um
ráðsetefnuna:
ÞATTTAKENDUR i lokaþætti
annars hluta ráðstafnunnar um
öryggis- og samstarfsmál
Evrópu hafa hafið störf aö
nýju i Genf i andrúmslofti
mikillar eftirvæntingar og
góðra fyrirboða. Áramótayfir-
lýsingar ábyrgra leiðtoga
rikisstjórna i mörgum höfuð-
borgum — Helmut Schmidt
kanslara Vestur-Þýskalands,
leiðtoga Tékkóslóvakiu og
Búlgariu á fundi þeirra i Sofiu,
og Jean Sauvagnargues, utan-
rikisráðherra Frakklands —
fela i sér mikilsverðan stuön-
ing við skoðun, er látin var i
ljós, rétt áður en nýja árið
gekk i garð, á sovézk-banda-
risku og sovézk-frönsku leið-
togafundunum i Vladisvostok
og i Rambouillet, að góðar for-
sendur væru fyrir þvi að ljúka
Evrópuráðstefnunni með góð-
um árangri innan skamms.
ÞEGAR hugleidd er þýðing
þess timabils, sem nú stendur
yfir I Evrópu, með sérstöku
tilliti til þess, að á þessu ári er
30 ára afmæli sigursins yfir
fasismanum og loka blóðug-
ustuheimsstyrjaldar, sem háð
hefur veriö, er réttmætt að
tengja þessar miklu vonir
beint þeim sögulegu umskipt-
um, er nú standa yfir og skipta
sköpum fyrir gamla megin-
landið. Avinningur friðarþró-
unarinnar er augljós. Hann
vekur sérstaka ánægju þeirra
Evrópubúa, sem lita á hann
sem sameign sina. En þótt sú
staðreynd sé með réttu viður-
kennd, að Evrópubúum hefur
tekizt að lifa lengsta friðar-
timabil á þessari öld, megum
við engan veginn loka augun-
um fyrir annarri staðreynd.
Viss stjórnmálaöfl I Evrópu og
utan endimarka hennar trúa
þvi enn, að þetta timabil beri
að skoða einungis sem stund
milli striða en ekki sem inn-
gang að sögulega löngu tima-
bili varanlegs friðar.
ARIÐ 1975 var tæpast tveggja
vikna, er leiðtogar Maóista I
Kina ákváðu að „gleðja”
heiminn með enn nýrri forspá
um „óhjákvæmilega heims-
styrjöld”. Það er þessi andi,
sem auðkennir eina af kenn-
ingum Chou En-lai i skýrslu
hans 13. janúar sl. á fundi
þjóðþings Alþýðulýðveldisins
Kina I Peking. Stjórnendurnir
I Peking eru sannarlega ör-
látir I opinberunar „boð-
skap”. Sl. ár reyndi Teng
Hsiao-ping einnig að innræta
sendinefnd vestur-þýzka
þingsins þaö, að „sérhver
kynslóð yrði að heyja sina
styrjöld”. Og mönnum ber
ekki siður að vera á varðbergi
sökum þess, að það ber upp á
sama tíma, að Shou En-lai
flytur áhrinsboðskap sinn um
„óhják væm ilega heims-
styrjöld”, og Franz Josef
Strauss, leiötogi hægri arms
vestur-þýzku stjórnarand-
stöðunnar, gistir Peking.
Þegar hafa birzt ýmsar fréttir
I blöðum, sem staðfesta „ein-
drægni” skoðana Maóistaíeið-
toganna og Strauss varðandi
„hættuna”, er stafi af friðar-
þróuninni i Evrópu. Þetta sýn-
ir, að það er langt frá þvi, að
allir hafi gefið upp vonina um,
að Evrópu verði snúið aftur til
hinna gömlu daga styrjalda og
átaka.
Nú, er stund mikilvægra á-
kvarðana fyrir allar Evrópu-
þjóðir nálgast, hvilir sérstak-
lega mikil ábyrgð á þátttak-
endunum i viöræðunum i
Genf, að þeir sjái til þess,
að 'hiðmikilvæga uppbygging-
arstarf, sem þeir hafa unnið,
beri verðugan árangur, er
tryggi meginlandinu traustan
grundvöll friðsamlegrar sam-
búðar og samvinnu, sem er
öllum hagstæð. Þátttakendur I
ráðstefnunni hafa komizt
verulega áleiðis við að orða
meginreglur þessara gagn-
kvæmu samskipta, m.a.
ákvæði um friðhelgi landa-
mæra, um friðsamlega lausn.
deilumála, Ihlutunarleysi um
innanrikismál, o.s.frv., svo og
viö að marka meginreglur
viðtækra langtima efnahags-
samvinnu, þar sem tillaga að
lokaályktuninni er I raun til-
búin, að þvi er varðar megin-
ákvæði hennar.
SKIPULEGA og raunsætt hef-
ur einnig verið unnið að þvi að
ganga frá flestum grund-
vallarákvæðum varðandi
vandamál samvinnu á sviði
mannúðarmála (þriðja
nefnd). Aður en hlé var gert
um áramótin, hafði þegar
fundizt lausn á mörgum
vandamálum varðandi orða-
lag viðurkenndra reglna um
samvinnu á sviði upplýsinga,
um samskipti er varða fjöl-
skyldumál, svo og reglur og
aðferðir á sviði menningar-
samskipta.
Þannig hafa jákvæð um-
skipti átt sér stað á erfiðustu
sviðum samninganna (með
tilliti til óliks þjóðskipulags,
Ufshátta og þjóðlegra venja).
Sameiginleg leit hefur fært
þátttakendum heim sanninn
um nauðsyn þess að byggja á
gagnkvæmt aðgengilegum til-
lögum og orðalagi.
Sú aðferð að þröngva upp á
aðra skilmálum, sem eru
ósamræmanlegir viðurkennd-
um reglum um friösamlega
sambúö og afskiptaleysi um
innanlandsmál annarra rikja,
hefur ekki ^annað réttmæti
sitt. Það væri gagnlegt fyrir
þá fulltrúa vestrænna rikja,
sem ekki hafa enn látiö af þvi
að taka einhliða afstöðu til
vandamála, er krefjast sam-
hljóða álits, að kynna sér
gaumgæfilega þá lærdóma, er
draga má, 'bæði jákvæða og
neikvæða, af þróun samskipta
rikja með ólikt þjóðskipulag.
Skortur á Ihugun, áður en tek-
in er ósæmileg afstaöa til
meginreglna, er verja full-
veldi rikja, hefur komið glöggt
i ljós, sérstaklega i sambandi
viðnýlegar, misheppnaðar til-
raunir vissra afla i Bandarikj-
unum til þess að þröngva upp
á Sovétrikin auðmýkjandi
pólitiskum skilmálum á sviði
verzlunarviðskipta.
ÞÓTT fravinda starfa
Evrópuráðstefnunnar sé rétti-
lega metin, má ekki gera of
litið úr þeim erfiðleikum, sem
enn eru óleystir I sambandi
við aö móta sameiginlega af-
stöðu til nokkurra mála. Þrátt
fyrir það eru erfiðleikarn-
ir, sem upp koma i sam-
bandi við það flókna vanda-
mál að samræma skoð-
anir 35 rikja, eitt. Annar
og ólikur hlutur er það, þegar
sumir vestrænir fjölmiðlar
reyna á ný að breiða út þá
skoðun, að enn séu fyrir hendi
„miklir erfiðleikar”, i þeim
augljósa tilgangi að hvetja
Vesturveldin til að beita hinn
aðilann þrýstingi.
Slikar tilraunir eru I mót-
sögn við þann anda gagn-
kvæms skilnings og gagn-
kvæmrar leitar að aðgengi-
legri lausn, er byggist á virö-
ingu fyrir afstöðu hins samn-
ingsaöilans, sem verið hefur
mjög áberandi I Genf. Þessi
vaxandi gagnkvæmi skilning-
ur er einnig að verulegu leyti
árangur ráðstefnunnar, ekki
siöur en sú staðreynd, aö þessi
ráðstefna, sem er hin fyrsta
sinnar tegundar i sögu
Evrópu, hefur með starfi sinu
skapað góða möguleika á
sameiginlegri, raunhæfri
niðurstöðu, eftir 30 ár frá
striöslokum og jafnlanga leit
að varanlegum friöi, svo og á
þvi að tryggja þann árangur,
er náðst hefur, ekki aðeins til
handa núverandi, heldur og
komandi kynslóðum Evrópu-
búa.
Sovézkir fréttaskýrendur og
fulltrúar sovézks almennings,
er rita um endurupptöku
Genfarviðræðnanna og fagna
nýjum ábendingum frá
Helsinki um að finnska höfuð-
borgin sé þess albúin að vera
gestgjafi þátttakenda i loka-
þætti ráðstefnunnar, ala sömu
vonir i brjósti og starfsbræður
þeirra og almenningur i öðr-
um löndum og telja, að það
væri verðugur árangur af yfir-
standandi tilraunum allra vel-
viljaðra Evrópubúa, — til-
raunum er hafa sögulega þýð-
ingu, — að þjóðarleiðtogar
sitji siöasta stig ráðstefnunn-
ar.