Tíminn - 29.01.1975, Síða 11

Miövikudagur 29. janúar 1975.
TÍMINN
11

Umsjón: Hjálmar W. Hannesson
Jón Sigurðsson
|P|P^

MEÐALVEGURINN
Fyrir nokkrum áratugum
deildu menn ákaflega um
rekstrarform og eignarhöld i
fyrirtækjunum i atvinnulífinu.
Sósialistar héldu þvi fram aö
sameign á öllum framleiöslu-
tækjum undir stjórn rikisins
myndi leysa flestan vanda, en
hægri menn mótmæltu öllum
opinberum afskiptum af at-
hafnalifinu.
Báöir þessir aðilar hafa á siö-
ari árum nauðugir viljugir
neyöst til aö láta af fyrri skoð-
unum sinum meira eða minna.
Hins vegar hefur reynslan sýnt
að skoðanir Framsóknarmanna
voru raunsæjar og virtu i senn
frelsi þegnanna og félagslegt
réttlætiog öryggi. Framsóknar-
menn héldu þvi fram þegar I
upphafi að eðlilegast væri að
mismunandi rekstrarform
störfuðu hlið við hlið I efnahags-
lifinu. Þeir töldu flest benda til
þess að æskilegast væri að smá-
fyrirtæki væru I einkaeign og
rekin á fjölskyldugrundvelli,
hvort sem væri við búskap báta-
útveg eða handverk svo að
dæmi séu nefnd. A hinn bóginn
töldu þeir, að samvinnurekstur
bæri af öðrum rekstrarformum
þegar um stærri fyrirtæki er að
ræöa, ekki sizt i verksmiðju-
rekstri og ýmissi þjónustustarf-
semi sem snertir fjöldann, svo
sem verzlun. Þá studdu Fram-
sóknarmenn framkvæmdir á
vegum sveitarfélaga, t.d. út-
geröarfyrirtæki bæjanna á
kreppuárunum. Loks var það
sjónarmið Framsóknarmanna
aö rikisvaldið ætti að hafa yfir-
umsjón með atvinnulifinu yfir-
leitt og jafnvel að hafa veruleg
afskipti af þvi þegar þörf krefði,
jafnframt þvi sem rikið annað-
ist rekstur fyrirtækja sem af
ýmsum ástæðum hafa einokun-
araöstöðu, svo sem er um Póst
og sima, Vegagerð, Afengis- og
Tóbaksverzlun.
Enn i dag eru þessi sjónarmið
Framsóknarmanna,og reynslan
hefur sýnt að þau eru farsæl,
raunsæ og öfgalaus. öfgaöflin
til hægri og vinstri hafa þokast
nær þessari miðju þegar ljóst
varð að stefna þeirra veitti eng-
in svör við samfélagsvandamál-
unum.
Ný viðhorf i anda
Framsóknarstefnunnar
A siðari árum hafa mótast
ýmis ný viðhorf varðandi
rekstrarform og eignarhöld I
fyrirtækjum, og þótt margir eigi
hér hlut að máli eru þessi sjón-
armið I anda Framsóknarstefn-
unnar. Það er þannig almennt
viðurkennt nú á dögum að
rekstrarhættir skipta meira
máli en rekstrarform, þegar
höfð er hliðsjón að skattalögum,
almennri hagstjórn og rétti
launþega og neytenda. Stærð
fyrirtækisins, jafnt hvað varðar
fjölda starfsmanna sem veltu
eða fjárfestingu, vegur og
þyngra i þessu efni heldur en
formsatriði, enda felur stór-
fyrirtæki I sér mikið vald og á-
hrif. Þá hafa komið fram ýmsar
hugmyndir sem i rauninni eru
tilraunir til að samrýma hin ó-
liku rekstrarform' i fram-
kvæmdinni. Þar má nefna
nokkrar af þeim hugmyndum
sem uppi hafa verið um al-
menningshlutafélög og þó ekki
sizt svonefnt atvinnulýðræði, en
segja má að þar sé um að ræða
tilraun til að halda uppi sam-
vinnufélagi innan annars
rekstrarforms. Enn er of
snemmt að spá nokkru um það
hversu tilmun takast um þessar
tilraunir, en bæði er að þær eru
merkilegar og að ekkert má til
spara að kanna hvað þær geta
faliði sér i reynd. Enn má nefna
það að það skiptir t.d. launþeg-
ann miklu meira máli hvað
hann á sjálfur, ibúðarhúsnæði,
sérþekkingu, rétt á trygginga-
bótum og fyrirgreiðslu verka-
lýösfélags, möguleika á öðru og
betra starfi o.s.frv., heldur en
þær reglur um form og skipan
sem gilda um það fyrirtæki sem
hann starfað við hverju sinni.
Loks er öllum orðin ljós þörfin
á góðri almennri hagstjórn i
þjóðfélaginu, og ætti sú þörf ef
til vill að vera islendingum aug-
ljós eftir þróun undanfarinna
áratuga I efnahsgsmálum hér-
lendis, Raunar eigum við is-
lendingar margt enn ólært á
þessu sviði, en það er þó greini-
legt, að ekki er hægt að vænta
meiri festu i fslenzku efnahags-
lifi ef ekki tekst samkomulag
um traustari almenna hag-
stjórn.
Öfl hófsemi og öfgaöfl
Nú á dögum má segja að hin
upphaflegu sjónarmið Fram-
sóknarmanna njóti almennrar
viðurkenningar meðal hóf-
samra manna, og islenzkt efna-
hagslif starfar þegar að tals-
verðu leyti samkvæmt félags-
hyggjusjónarmiðum þótt mörgu
sé að vonum ábótavant og
margt standi til bóta.
Til beggja átta eru þó andstæð
öfl. Innan Sjálfstæðisflokksins
eru enn I dag áberandi einstak-
lings- og auðhyggjusjónarmið
sem ekki geta samrýmst félags-
legu öryggi eða jöfnuði i þjóðfé-
laginu. Og innan Alþýðubanda-
lagsins halda sterkir valdaaðil-
ar uppi skoðunum sem ganga I
berhögg við athafnafrelsi þegn-
anna, og þess verður að minnast
að frelsið verður að innihalds-
lausu slagorði ef menn eiga ekk-
ert að styðjast við, eign er vald
og frelsi byggist á þvi að allir
hafi eitthvert vald sem ekki
veröur af þeim tekið.
Hin andstæðu öfl eiga þó við
ýmsan vanda að stríða i þeirri
viöleitni sinni að berjast gegn
raunsæjum viðhorfum i efna-
hagsmálum. Þannig er það haft
á orði um stefnuskrárdrög þau
sem lögð voru fyrir landsfund
Aiþýðubandalagsins nýverið aö
þar hafi verið talað um einhvers
konar samyrkjubúskap i smá-
bátaútveginum, „félags-
lega” eign á trillum og fiskibát-
um, þegar Lúðvik Jósepsson las
þetta á fundinum á hann að hafa
sagt: „Jæja, maður getur vist
svo sem haldið áfram að verja
þessa vitleysu, maður hefur
gert það áður”.
Sannleikurinn verður ekki
fundinn i eitt skipti fyrir öll, og
samfélagsveruleikinn er sifellt
að taka breytingum. Það er þvi
fyrir miklu að hefðbundin sjón-
armið er reynst hafa farsæl séu
sifellt löguð að breytilegum að-
stæðum. Eins og nú standa sakir
er fyrir höndum að bæta og
styrkja hagstjórnina I Islenzku
samfélagi. Endurmótun hag-
stjórnar hlýtur að verða megin-
verkefni i islenzkum efnahags-
málum á næstunni ef árangri
skal náð i baráttunni gegn verð-
bólgudrauginum. js
Vindhögg gervihippanna
I sjónvarpi sinu nú á sunnu-
dagskvöldið var, fengu Is-
lendingar að sjá þriðju
,,heimildar”-kvikmyndina eftir
tvo unga menn, sem enn eiga
eftir að framleiða 4 myndir upp
I samning. Frægir eru þeir fyrir
„Fisk undir steini”, mynd sem
gerði litið úr „menningar-
neyzlu” vinnandi fólks.
Að þessu sinni var um að ræða
ómerkilega lýsingu á fjórum
unglingum, sem gefist hafa upp
á „samkeppnismóralnum” i
borginni, eins og þau orðuðu það
sjálf.
Þau taka sig upp, tvö pör,
og leigja einbýlishús fyrir aust-
an fjall, ekki til þess að taka nú
til höndunum við göfugan bú-
skap, heldur til þess að fram-
leiða ýmis konar leðurvörur,
sem þau selja siðan I næsta ná-
grenni, Reykjavik, væntanlega I
samkeppni við aðra framleið-
endur á sams konar vörum. I
þvi skyni að standa sig betur i
samkeppninni stofna þau siðan
hlutafélag! Góður „mórall”,
ekki satt?
t raun og veru er þessi mynd
svo yfirborðskennd, að varla
gefur hún tilefni til mjög alvar-
legra umræðna. Nokkrir þankar
fylgja þó hér.
Svigrúm
Vist er um það, að þéttbýlið
hér á Stór-Reykjavikursvæðinu
hefur nú orðið nokkur einkenni
milljónaborga. íbúar dreifðari
byggða finna fyrir þvi, er þeir
koma til borgarinnar, að hrað-
inn er nú áberandi meiri hér en I
dreifbýlinu. Nægir að nefna
bilaumferðina. Við, sem búum
hér i þéttbýlinu, finnum einnig
fyrir friðsælla umhverfi, er við
dveljum sem gestir á fámennari
stöðum.
Hinu verður ekki neitað, að
Reykjavik, enn sem komið er,
hefur ekki nema brot þeirra
streitueinkenna, sem svo mjög
gera vart við sig i milljónaborg-
um. Hér er þvi enn töluvert
svigrúm. Borgin okkar hefur
enn mörg einkenni þorpsins, ef
miðað er við milljónaborgirnar.
Við getum og eigum að læra af
ýmsum mistökum stærri borga,
sem dýrkeypt hafa verið á fé-
lagslega sviöinu. I þeirri mark-
vissu stefnu, sem taka verður
upp i þessu skyni, skiptir miklu,
að allir borgarbúar leggist á
eitt. Fjöldi borgarbúa, ,,já
raunar landsmanna allra, er
þannig, að likja má við eina
stóra fjölskyldu. Þar munar
mikið um hvern og einn vegna
fámennisins verðum við að
treysta á samfélagssiðgæði
allra tslendinga.
Rógur um lögreglu
Þegar einstaklingar, hvort
sem það er vegna barnaskapar
eöa illgirni, taka upp á þvi að
rægja illkvittnislega næsta um-
hverfi sitt, I þessu tilviki borg-
ina og nágrannana, þarf að
svara slíku af fullri einurð og
koma I veg fyrir, að gervi-
rómantik tveggja róttækra
kvikmyndagerðarmanna glepji
e.t.v. fyrir hrekklausu ungu
fólki.
í myndinni segja ungmennin,
að þau hafi reynt aö búa i borg-
inni, en lögreglan hafi stöðugt
verið að angra þau. Hvað kemur
til? Er lögreglan að ofsækja
fólk? Nei, ætli það. „Við viljum
bara vera við” sögðu hipparnir
og spiluðu tónlist um nætur.
Þeir borgarbúar, sem um
miðbæinn fara, muna vafalitið
eftir nokkrum hópi ungs fólks,
sem gjarnan sat undir Bern-
höftstorfunni, spiluöu á gitar og
neyttu rauðvins og sterkari
vímugjafa. Oft angraöi þetta
fólk vegfarendur. 1 þessum hópi
var'm'eðara’nnarra spekingur úr
iiiynumiii, íjugregian er eKKi ao
ógna borgurunum. Þvert á
móti. En það er tizka hjá smá-
hópi nokkrum, að vera stöðugt
að setja út á störf hennar. Lög-
reglan er að framfylgja settum
lögum og reglum, sem til eru i
þágu heildarinnar. Þannig eru
t.d. hvers konar eiturlyfja-
neyzla bönnuð hér á landi, þvi
hún lamar siðferðisþrek ein-
staklinganna og heildarinnar.
Hlutverk fjölskyldunnar
Hlutverk fjölskyldunnar,
hvort sem það er i borgum eða
ekki, er að viðhalda stofninum
og efla samfélagsleg og menn-
ingarleg viðhorf einstakling-
anna. Maðurinn einn er ei nema
hálfur, segir máltækið. Það er
hlálegt, er barnlausir „hippar”
ætla að alhæfa um uppeldismál.
Félagsmótunin fer fram innan
ákveðins hóps, fjölskyldunnar,
ættarinnar. Þau tengsl, sem þar
takast hafa ævarandi áhrif á
einstaklinginn og þau veita lifi
hans venjul. það innihald, sem
er nægjanlegt til þess að gefa
honum öryggi og vissu með
tilgang starfs sins og tilveru
yfirleitt.
Hegðun manna i nágrenni við
aðra menn fellur alls staðar, á
öllum timum, undir vissar regl-
ur. Mjög erfitt er að komast hjá
þvi að hlýða þeim. Venjulega er
félagsmótun einstaklingsins
þannig i þessum efnum, að hann
tekur við þessum reglum ósjálf-
rátt, þær verða ekki meðvitað-
ar, heldur samvaxnar persónu-
leikanum.
Einstaka sinnum mistekst
þetta félagsmótunarhlutverk
fjölskyldunnar. Einstaklingar
sýna andfélagslega hegðun,
sem ógnar eöa skemmir fyrir
nágrönnum, -ættingjum eða
vinnufélögum. Einnig getur það
komið fyrir,, að einstaklingur
verður fyrir áföllum (t.d. ætt-
ingja- ástvinamissir, heilsu-
missir eða eiturlyfjanotkun) og
tekur þá upp andfélagslegt at-
ferli. t þeim tilvikum þar sem
brotið er á rétti einstaklinga i
umhverfi brotamanns, er kallað

Er almenningur á tslandi „geðveikur’
á hjálp lögreglu. Siðan er reynt
að gera viðkomandi brotamann
að gildum þjóðfélagsþegni að
nýju.
„Geöveiki"?
Það er hótfyndni, ef ætlazt er
til þess að borgarbúar taki
alhæfingar-gagnrýni fjórmenn-
inganna til sin.
„Að minu mati er meirihluti
borgarbúa geðveikur”, sagði
foringinn, stúlkan, sem elzt er,
stúlkan, sem er stúdent(l)
stúlkan. sem greinilega hefur
flutt inn með sér hippahug-
myndir frá Bandarikjunum,
hugmyndir, sem þar urðu til við
allt aðrar þjóðfélagslegar að-
stæður en eru hér á landi, stúlk-
an, sem sagðist verða að hlaupa
á brott ef hún væri farin að
vinna „eftir vissu kerfi”. Þessi
foringi, sem talaði mest fyrir
hópinn, sagði einnig. að hún
gæti ekki hugsað sér ,,að vera
undir nokkrum”. Ætli hún verði
þá ekki að hlaupast á brott ef
hinir þrir einstaklingarnir vilja
annað en hún i einverju máli?
Er það ekki að vinna eftir
„kerfi” ef börn, sem sinna þarf,
fæðast i heiminn? Að taka tillit
til annarra er og verður aðals-
merki hins siðaða manns.
íbúar Reykjavikur voru að
meirihluta „geðveikir”, þjóðin
öll með „eindæma lélegan
smekk” og „lifsmark” með þvi
fólki, sem kastar af sér samfé-
lagslegri ábyrgð, þetta var boð-
skapur myndarinnar.
Það er sjálfsagt allt i lagi, að
gera slikar yfirdrepskapsmynd-
ir á velmegunartimum, þ.e.a.s.
þegar næg fjárráð sjónvarpsins
og þjóðarbúskapsins eru fyrir
hendi. En á fjárþröngstimum,
eins og nú eru hjá Sjónvarpinu
og sparnaður boðaður i þjóðar-
rekstrinum, jaðrar það við
„geðveiki”, að skattborgararn-
ir þurfi að standa undir kostnaði
af gerð svivirðinga um þá
sjálfa. Fyrir alla muni:
SPÖRUM.
H.W.H.