Tíminn - 02.02.1975, Page 12

12
TÍMINN
Sunnudagur 2. febrúar 1975.
Monn og m

Aukin hættumerki
í efnahagsmálum
Hættumerki
Þess sjást nú viða merki, að
ástandið i efnahagsmálum
þjóðarinnar er að verða alvar-
legt. Bankarnir hafa orðið aö taka
upp aukið aðhald i sambandi við
gjaldeyrisyfirfærslur, þvi að þeir
tveir milljarðar króna, sem voru I
gjaldeyrisvarasjóðnum um ára-
mótin,mega aðheita þrotnir. Það
er nokkur úrbót, en þó ekki veru-
leg, að meiri birgðir eru nú i land-
inu af óseldum vörum en oft áður.
Ef svo heldur fram sem nú horfir,
verður óhjákvæmilegt að herða á
gjaldeyrishömlum, þvi að ekki er
endalaust hægt að fleyta sér á
eyðslulánum. Þá eru yfirlýsingar
þær, sem borizt hafa frá bæjar-
stjórnunum á Akranesi og I
Keflavik, alvarleg áminning. Þær
gefa til kynna, að útgeröin og
frystihúsin stöðvist, veröi ekkert
gert til þess að rétta við hag þess-
ara atvinnugreina. Stórfellt at-
vinnuleysi sé i vændum á þessum
stöðum að óbreyttum aðstæðum.
A sama tima og þetta gerist,
láta svo blöð stjórnarandstöðunn-
ar eins og efnahagserfiðleikarnir
séu ekki verulegir, og þvi séu
skilyrði fyrir almennri kaup-
hækkun. Oft má helzt á þessum
blöðum skilja, að erfiðleikarnir
séu eiginlega ekki til nema á sið-
um stjórnarblaðanna, sem séu að
hræða almenning til að sætta sig
við kjaraskerðingu. Lengst geng-
ur Þjóðviljinn i þessum efnum, en
hann manar nú sjómenn til að
sýna kraft samtaka sinna og fara
i verkfall til að knýja fram kaup-
hækkun.
Við stöndum nú i þeim sporum,
að gjaldeyrissjóðurinn er þrotinn,
verðbólgan er meiri en nokkru
sinni fyrr, og atvinnuleysi er að
halda innreið sina. Við þessum
vanda verður að bregðast af
manndómi. Þjóðin verður að
þrengja að sér um sinn, á meðan
verið er að sigrast á erfiðleikun-
um. Vonandi þarf það ekki að
haldast lengi, þvi að margt bendir
til þess, að hin versnandi við-
skiptakjör verði ekki varanleg,
heldur sé þetta aðeins timabundiö
fyrirbrigði.
Lifað um efni
fram
Erfiðleikarnir, sem hér er feng-
izt við, eiga tvær meginorsakir.
Annarsvegar eru hin versnandi
viðskiptakjör út á við. Hinsvegar
er það, að þjóðin hefur skammtað
sér of riflega siðustu misseri, eða
m.ö.o. lifað um efni fram. Þetta
sést á þvi, að viðskiptahallinn við
útlönd á sfðasta ári varð rúmir 15
milljarðar króna, þegar skip og
flugvélar eru ekki talin meö.
Hagskýrslur sýna, að rauntekjur
launþega voru 8% meiri á árinu
1974 heldur en 1973. Lifskjörin
hérlendis á siðasta ári munu hafa
orðið einhver hin beztu i heimin-
um. Þessu hefur fylgt meiri eftir-
spurn eftir erlendum vörum en
svaraöi útflutningstekjunum. Ef
allt væri með felldu, ætti það þvi
ekki að verða erfitt fyrir þjóðina
aö sætta sig við nokkra kjara-
skeröingu um sinn. Þrátt fyrir
það ættu lifskjörin hér að geta
verið betri en viðast annarsstað-
ar. Það getur að visu verið nokkr-
um vanda bundið, þegar menn
eru orönir góðu vanir, að þurfa að
þrengja eitthvað að sér. Það ætti
mönnum þó jafnframt að vera
ljóst, að betra er að gera það um
stundarsakir, heldur en að kalla
yfir sig annað verra i framtiðinni,
vegna þess að ekki var brugðizt
viö i tima.
Það sést nú glöggt, að alltof
langt var gengið i hækkun grunn-
kaups á siöast liðnum vetri.
Ástandið væri nú annað og betra,
ef farið hefði verið eftir þeirri til-
lögu vinstri stjórnarinnar á
slðastl. vori, að ekki kæmi til
framkvæmda sú grunnkaups-
hækkun samkvæmt hinum nýju
kjarasamningum, sem væri um-
fram 20%.
Vandrötuð leið
Alþingi hóf störf sin að nýju
slöastliðinn mánudag. Verkefni
þess munu verða tviþætt að þessu
sinni. Annars vegar mun það
fjalla um ýms umbótamál, sem
gefin eru fyrirheit um i stjórnar-
sáttmálanum. Hins vegar verður
það verkefni þess að fást við efna-
hagsvandann. Það hefur raunar
verið nær árlegt verkefni þings-
ins, en að þessu sinni er vandinn
þó meiri en oftast áður. Það er
hinsvegar von manna, eins og áð-
ur segir, að hann sé timabundinn
að þessu sinni, og verður að sjálf-
sögðu að taka mið af þvi. Þvi er
það rétt, sem Ólafur Jóhannesson
dóms- og viðskiptamálaráðherra
sagði á fundi Framsóknarfélags
Reykjavikur á dögunum, að hér
má ekki gera ráðstafanir I
flaustri, og gæta verður þess eftir
megni, að ráðstafanir, sem gerð-
ar verða, skapi ekki nýjan vanda i
stað hins.sem þær kunna að
leysa. Þetta hefur t.d. gerzt i
ýmsum grannlanda okkar, þar
sem. gripið hefur verið til mjög
viðtækra samdráttarráðstafana i
þvi skyni að hamla gegn verð-
bólgu. Þar hafa þessar ráðstafan-
ir skapað enn meiri vanda, at-
vinnuleysið. Hér þarf þvi að
reyna að finna vandrataðan
meðalveg, sem hamlar gegn
veröbólgu, en leiðir þó ekki til at-
vinnuleysis.
Afstaða Fram-
sóknarmanna
Ráðstafanir þær, sem Alþingi
mun gera i efnahagsmálum,
hljóta svo að mótast af þvi, hver
verður niðurstaða samninga um
fiskverð og kjaramál. Verkalýðs-
hreyfingin getur ráðið miklu i
þessum efnum, og afstaða hennar
mun þvi móta hinar endanlegu
aðgerðir Alþingis. Það er t.d. efa-
laust, eins og áður segir, að hin
mikla grunnkaupshækkun, sem
samið var um i fyrra, er ein
meginorsök vandans, sem nú er
glimt við. Verði haldið áfram á
svipaðri braut, hljóta nýjar vand-
ræðaráðstafanir að fylgja I kjöl-
farið, likt og varð á siðasta ári.
Vonandi kemur ekki til þess. En
þá verður lika að koma til móts
við verkalýðshreyfinguna á þann
veg, að næg atvinna verði tryggð
og reynt verði að tryggja sem
bezt afkomu láglaunastéttanna.
Þetta siðara er hægt að gera með
ýmsum hætti öörum en kaup-
hækkun. Þær leiðir ber að athuga
til hlitar, enda er nú unnið að þvi.
Af hálfu Framsóknarflokksins
erlögð megináherzla á aö næg at-
vinna verði tryggö, en frumskil-
yrði þess er aö tryggja rekstur at-
vinnuveganna. Það er t.d. ekkert
mikilvægara fyrir framgang
hinnar nýju byggðastefnu en að
tryggður sé sæmilegur rekstur
nýju skipanna og hinna endur-
bættu frystihúsa, en þetta tvennt
hefur hleypt mestu fjöri i at-
hafnalíf dreifbýlisins, ásamt út-
færslu fiskveiðilögsögunnar. Það
er nú mesta mál dreifbýlisins, að
þessi nýju atvinnutæki verði nýtt
sem bezt.
1 öðru lagi munu framsóknar-
menn svo leggja áherzlu á að
tryggja afkomu láglaunastétt-
anna, og að þannig verði fylgt
fram þeirri stefnu, sem mótuð
var af ólafi Jóhannessyni með
láglaunabótunum.
Furðuleg skrif
Furðuleg eru þau skrif Alþýðu-
blaðsins, að efnahagsaðgerðir nú-
verandi rikisstjórnar beinist
einkum að þvi að bæta hag for-
stjóranna, og þvi sé hún fyrst og
fremst þeirra stjórn.
í þessu sambandi er ekki úr
vegi að minnast þess, að á árun-
um 1967-1968 varð svipuð rýrnun á
viðskiptakjörum og nú hefur orð-
ið. Þá var Alþýðuflokkurinn I
rikisstjórn, ásamt Sjálfstæðis-
flokknum. Þá var gripið til efna-
hagsráðstafana, sem höfðu það i
för með sér, að stórfellt atvinnu-
leysi skapaðist og landflótti hófst
i stórum stil. Jafnhliða þessu varð
mikil kjaraskerðing hjá lág-
launafólki, án þess að nokkuð
væri gert af opinberri hálfu til að
rétta hlut þess. Eina aðgerð
stjórnarvalda i þeim efnum var
að afnema lögbindingu visitölu-
bóta á laun, jafnt hjá hinum lág-
launuðu og hálaunuðu.
Nú er farið öðruvisi að. Nú hef-
ur verið haft fullt mið af þvi I
sambandi við allar efnahagsað-
gerðir, að næg atvinna haldist i
landinu. Nú hafa verið teknar upp
lögbundnar láglaunabætur i
fyrsta sinn. Leitazt verður við að
fylgja þessum sjónarmiðum
áfram i sambandi við þær efna-
hagsaögerðir, sem kunna að
verða nauðsynlegar. Það, sem
hér er haft I huga, er fyrst og
fremst það, að tryggja hag fólks-
ins I landinu eftir þvi sem unnt er
á erfiðum tlmum. Það er sannar-
lega ekki gert i þágu neinna for-
stjóra, þegar reynt er að tryggja
rekstur hinna nýju skipa, sem
flest eru meira og minna sameign
fólksins I viðkomandi byggðalög-
um. Það er verið að reyna að
tryggja hag og afkomu þess fólks,
sem þar býr, og renna þannig
traustari stoðum undir byggða-
stefnuna. Sama gildir, þegar ver-
ið er að reyna að treysta undir-
stööur iðnaðarins á þéttbýlis-
svæðunum. Þá er verið aö tryggja
afkomu iðnverkafólksins, þvi að
stöðvun fyrirtækjanna yrði meira
áfall fyrir það en forstjórana.
Þannig má halda þessari upp-
talningu áfram. Þannig miðar
stjórnarstefnan að þvi að styrkja
afkomu og hag fólksins en ekki
forstjóranna.
Fræðsla full-
orðinna
Meðal merkari mála, sem nú
liggja fyrir Alþingi, er frumvarp
frá Vilhjálmi Hjálmarssyni
menntamálaráðherra um full-
orðinsfræðslu. Meginefni frum-
varpsins er að bæta skilyrði til
þess að menn geti aukið menntun
sina, helzt alla ævi, að loknu hinu
venjulega skólanámi, eða utan
þess.
Þegar menntamálaráðherra
mælti fyrir frumvarpinu, fórust
honum m.a. orð á þessa leið:
„Vegna sibreytilegra starfs-
hátta I þjóðfélagi nútimans þurfa
menn að eiga þess kost að endur-
hæfa sig i starfi, m.a. þeir sem
um sinn hafa horfið frá vinnu ut-
an heimilis, en hefja þau störf á
ný, þegar aðstæður breytast, svo
sem nú er orðið um margar kon-
ur. Þótt menn af ýmsum ástæðum
hverfi frá námi við lok skyldu-
fræöslu, þá þarf að vera unnt að
taka upp þráðinn á ný.efáhugi er
á þvi. Einnig þurfa menn að eiga
þess kost að verja tómstundum til
náms, sér til aukins þroska og
ánægju.
Vafalaust er miklum vand-
kvæöum bundið að veita skilyrði
til sliks náms á þann hátt, að bæði
veröi auðvelt fyrir þá, sem þess
vilja njóta, og þó ekki um of
kostnaðarsamt fyrir riki, sveitar-
félög, einstaklinga og atvinnu-
veitendur. 1 frumvarpinu er
kveöiöskýrtá um, að fjárframlög
af rikisins hálfu fari eftir þvi sem
veitt sé i fjárlögum hverju sinni,
en þó eigi lægri fjárhæð árlega en
sem svarar 5% af þeirri heildar-
fjárhæð, sem varið sé til mennta-
mála, og er hér tekið mið af fjár-
framlögum til þessara mála á
Norðurlöndum.
Samkvæmt fjárlagafrumvarp-
inu fyrir árið 1975 eru áætlaðir til
menntamála um 7.5 milljarðar
króna. Framlag til rikisins til
fulloröinsfræðslu yrði þá sam-
kvæmt þessum hugmyndum um
375 milljónir króna árið 1975
Framlög til fullorðins fræðslu i
Danmörku árið 1972-1973, munu
hafa numið sem svarar um 20
milljörðum islenzkra króna, eða
um 4 þús ísl. kr. á hvern ibúa
Danmerkur. í Finnlandier fram-
lagiö sem svarar um 3.000 Isl. kr.
á hvern ibúa i Noregi um 3,500
kr. I Svíþjóð um 5.500 kr. á ibúa.”
Rammalög
Menntamálaráðherra sagði enn
fremur:
,,Nú þegar lög um grunnskóla
og lög um skólakerfi hafa verið
samþykkt, þarf að fara fram
endurskoðun alls skólakerfisins,
og er það verk ýmist hafið eða i
undirbúningi. Samhliða er æski-
legt, að komið verði hagfelldu
skipulagi á fullorðinsfræðslu. Hún
hefur til þessa einkum farið fram
I námskeiðum og námsflokkum,
bréfaskólakennslu og útvarps-
kennslu, en I of litlum mæli. Þá
hefur og verið gerð tilraun með
svonefnda „öldungadeild” við
menntaskólann I Hamrahliö I
samræmi við ákvæði laga um
menntaskóla.
Frumvarp þetta er fyrst og
fremst miðað við, að sett veröi
rammalöggjöf, er fylla megi út I
með reglugerðarákvæðum, innan
þeirra marka, sem Alþingi
ákveður. Er miðað viðy að þar
sem um frumsmið er að ræða I
lagasetningu, þurfi að breyta
ýmsum atriðum eftir þvi sem
reynsla segir til um.
Hvaða form sem menn telja
hyggilegast að hafa á fullorðins-
fræðslu, þá þarf að setja henni
lagareglur, sem tryggi ákveðin
fjárframlög. Einnig þarf að
tryggja, að mönnum nýtist námiö
til vissrar réttindaöflunar t.d.
starfsréttinda eða frekara náms,
og að tryggð séu gæði þess náms-
efnis, sem fram er boðið og nýtur
styrks af almannafé”.
Að öllu þessu er stefnt með
frumvarpinu um fullorðins-
fræðsluna.'og er hér þvi um hið
merkasta mál að ræða.
Andleg
fátækt
og mannrækt
Umræður snúast nú mjög um
efnahagsmálin, en fleira þarf þó
að gefa gaum. Ólafur Jóhannes-
son, formaður Framsóknar-
flokksins, vék að þessu I ára-
mótagrein sinni. Hann sagði:
„Þegar litiðer til næsta árs, eru
horfur um efnahagslega afkomu
mörgum, og þá ekki hvað sizt
stjórnmálamönnum, efst i huga.
Þaö er eigi óeðlilegt. En vissulega
má það ekki gleymast, að við lif-
um ekki af brauði einu saman.
Það þarf lika að leiða hugann að
hinum andlegu afkomuhorfum, ef
svo má segja. 011 ytri skilyrði
sýnast vera fyrir hendi til and-
legrar grósku i þjóðlifinu. Og
vafalaust má benda á ýmsar
framfarir á þvi sviði. Ýmiss kon-
ar menningarstarfsemi stendur I
blóma. Eigi að siður virðist
ástæða til að vera á verði i þeim
efnum, ekki siður en á vettvangi
efnahagsmála og athafnalifs. Það
er sums staðar vottur að fátækt á
andlega sviðinu. Og ég held, að
sumt af þvi, sem miður fer i þjóð-
lifinu, megi rekja til þeirrar innri,
andlegu fátæktar. Ég nefni aðeins
ýmiss konar óreglusemi og rót-
leysi, að ógleymdri ofbeldis-
hneigð og hryðjuverkum. Og ætli
hin taumlausa vinnautn og
óreglusemi eigi ekki stundum rót
að rekja til eirðarleysis og ein-
hvers konar leiðinda — lifsflótta?
Ætli þetta sé ekki I sumum tilfell-
um sprottið af skorti á innri full-
nægingu — af vöntun á lifsfyll-
ingu?
Þessi hlið mannlifsins má ekki
gleymast. Hún er ekki aðeins
verkefni fyrir uppalendur —
heimili, skóla og kennimenn —■
heldur fyrir okkur öll — þjóðina
alla. Og þó að tal okkar snúist oft
mest um efnahagsmálin, eru
vandamálin, e.t.v þegar alls er
gætt, ekki siður hugarfarslegs
eölis og orsakir efnahagsvanda
eiga kannske að einhverju leyti
upptök sin á huglægu sviði ef
grafið er fyrir ræturnar, má rekja
þær til breyttra viðhorfa og ann-
ars gildismats en áður rikti.
Þessum viðfangsefnum I sinum
margvislegu myndum þarf að
gefa gaum á komandi ári. Það
þarf að muna eftir mannræktinni
ekkert siður en efnalegu afkom-
unni. Með þeim ásetningi skulum
við heilsa nýju ári.”
Þ.Þ.