Tíminn - 02.02.1975, Blaðsíða 15
Sunnudagur 2. febrúar 1975.
TÍMINN
15
lokkur Hvað gera þau í tómstundunum? Greinaflokkur Hvað gera þau í tómstundunum?
„En þegar ég vil hvila mig verulega vel, og eins þegar ég er á ferðalögum, þá tek ég með mér cinhverja
góða leynilögreglusögu.”, segir óiafur Jóhannesson dómsmálaráðherra i þessu viðtali. Og hér hefur
hann tekið sér I hönd bók, sem bókmenntafræðingar munu sjáhfsagt telja afþrevingarefni.
Timamynd Gunnai .
Þegar ég var drengur, langaði
mig óskaplega mikið til þess að
veröa sýslumaður, þótt ég viti
ekki eða muni nú, hvernig sú
fluga komst inn I höfuðið á mér.
Hitt er vist, að sýslumaður varð
ég ekki, og á það tæplega eftir
héðan af.
Kynni af kaupfélags-
stórum og framhjáhald
með pólitikinni
Þegar ég hafði lokið embættis-
prófi I lögfræði, réðist ég i
þjónustu Sambands islenzkra
samvinnufélaga og var þar i
nokkur ár. Starfi mínu fylgdu
mikil ferðalög á milli kaupfélaga
landsins. Þetta var ákaflega lif-
rænt starf og skemmtilegt, sér-
staklega vegna þess að þá
kynntist ég svo mörgum mönn-
um. Ég met það mjög mikils að
hafa ungur fengið að kynnast
forystumönnum Sambandsins,
og ekki aðeins þeim, heldur lika
hinum fjölmögu ágætu kaup-
félagsstjórum, sem starfandi
voru viðs vegar um landið og ger-
þekktu vandamál umhverfis sins,
hver á sinum stað og voru margir
hverjir hreint út sagt stórmenni.
En þessi ár urðu ekki mörg. Ég
réðist til háskólans og varð þar
prófessor. Þvi starfi gegndi ég
lengi.
— Þér hefur þá llkað vel þar að
vera?
— Satt að segja á ég erfitt að
hugsa mér frjálslegra og
skemmtilegra starf. Ég hafði af
þvi mikla ánægju. Samt fór ég að
taka fram hjá — meö pólitikinni
og framhjátökur draga stundum
dilk á eftir sér, eins og margur
hefur fengið að þrefa á. Og það
fór nú svo, aö ég leiddist æ lengra
og lengra út i pólitikina.
— Svo að það má kannski segja,
að pólitikin hafi verið þitt
tómstundastarf?
— Það kann að hljóma dálitið
undarlega, en ef ég ætti að tiunda
eitthvert alvarlegt tómstunda-
starf, sem ég hef gegnt um
dagana, þá er það blessuð
pólitikin. Ég fékk snemma áhuga
á félagsmálum og vann eftir
megni innan mins stjórnmála-
flokks en reyndi þó að gegna
starfi minu i háskólanum. Stjórn-
malaafskipti mln hlutu þvl að
verða mest megnið unnin i
tómstundum, lengi framan af. En
þótt mér þættu afskipti af stjórn-
málum skemmtileg, vil ég ekki
kalla þau tómstunda gaman. Ég
tók þau miklu alvarlegar en svo.
En hitt má segja, að mörgum
frístundum hef ég fórnað
pólitikinni.
Hvað er smátt og
hvað stórt?
— Og þér fannst gaman að
þessu?
— Já, þaö fannst mér. Maður,
sem hefur langvarandi afskipti af
stjórnmálum, hlýtur að kynnast
ákaflega mörgum mönnum og
vandamálum þeirra, smáum og
stórum. Þeitta veitir innsýn i hina
óllklegustu hluti og veröur, held
ég, til þess aö auka mönnum
viðsýni og umburðarlyndi. Þetta
kann að þykja undarlega mælt af
stjórnmálamanni, þvl að flestir
eru fyrirfram sannfærðir um, að
þeir sem við pólitik fást, hafi að
jafnaöi þrengri sjóndeildarhring
en annað fólk. Ég er sannfærður
um hið gagnstæða. Þeir læra
einmitt, flestum öðrum fremur,
aö llta á málin frá fleiri en einni
hlið, enda komast þeir naumast
hjá þvl I starfi slnu, — þótt þeir
vildu.
Þetta á ekki sízt viö um ráð-
herra. Til þeirra er leitað með
margvisleg vandamál, og þá
finnur maður bezt, hve hugtökin
„smátt” og „stórt” eru afstæð.
Það, sem ókunnugum sýnist
smátt — og er smátt á mæli-
kvarða alls þjóðfélagsins — getur
verið ákaflega stórt, erfitt og
viðkvæmt fyrir einstaklinginn,
sem þvi er tengdur. Jafnvel lifs-
hamingja hans getur oltið á þvl
hversu úr ræðst. Og ef ráðherra
getur greitt úr sliku vandamáli,
þá er það sannarlega ánægjulegt,
— en þvl miður getur maður það
ekki alltaf.
Æskilegt að menn
verði ekki of háðir
þingmennskunni, at-
vinnulega séð
— Er ekki þingmennska svo
krefjandi starf, að erfitt sé að
gegna öðru við hiið þess — hvort
sem hugtakið tómstundagaman
er viöurkennt eða ekki?
— Jú, þvi er ekki að neita. Þetta
hefur alltaf verið erfitt, og það
verður erfiðara næstum með
hverju ári sem líður. Hins vegar
er það mln persónulega skoðun,
að eftirsjá sé að því, að stjórn-
málamenn hverfi úr atvinnullfi
og almennum störfum I
þjóðfélaginu. Ég held, að það sé
að mörgu leyti æskilegt, að þing-
menn geti verið og séu þátt-
takendur I hinum ýmsu atvinnu-
greinum þjóðfélagsins, jafnframt
þingmennskunni.
— En þú býst ekki við, að sú
verði raunin?
— Nei, Ég tel liklegt, að þróunin
verði hin sama hér og annars
staðar. Það er alls staðar að
færastlþaðhorf.að þingmennska
veröi aðalstarf manna. Út af fyrir
sig er þaö rétt, að þingstörf geta
verið alveg nægilegt verk hverj-
um meðalmanni, en hinu neita ég
ekki, að ég er dálitið hræddur við
þaö, að allir þingmenn verði eins
konar atvinnustjórnmálamenn.
Þeir verða þá háðari þing-
mennskunni og eiga meira undir
þvl að sitja áfram e.t.v. lengur en
heppilegt er — komast að I hvert
skipti sem kosið er. En það er
hverjum þingmanni styrkur, að
minni hyggju, að vera ekki háður
þvi atvinnulega séð, hvort hann
situr á þingi eða ekki.
Erfitt — á meðan
menn eru að sjóast
— Eru ekki stjórnmálastörf ákaf-
lega lýjandi?
— Jú, vlst er það, enda er það
mála sannast, að ýmsir islenzkir
stjórnmálamenn hafa ekki enzt
vel. Þó er ekki sama I hvernig að-
fStöðu menn eru. Þeir, sem standa
framarlega i stjórnmála-
baráttunni, komast ekki hjá þvl
að margt misjafnt sé um þá sagt,
bæði opinberlega og á bak. Flestir
venjast þessu þo og ég segi fyrir
mig, aö ég tek það ekki nærri mér
lengur, þótt ýmislegt miður
fallegt sé um mig skrafað eða
skrifað- Mörgum fellur þetta
þungt á meðan þeir eru að sjóast,
og þeim verða stjórnmálastörf
áreiðanlega mjög erfið.
— Nú er þvl ekki að leyna, aö
stjórnmálamcnn hafa mjög mis-
jafnt orð á sér hjá almenningi.
Sumir Hta á þá sem úlfa eða refi,
nema hvort tveggja sé. Hvaö viltu
segja um þetta?
— Það er alveg rétt, að stjórn-
málamenn fá mjög misjafnt orð.
Sjálfsagt eru þeir misjafnir. Ég
held þó að þeir, sem við stjórnmál
fást, séu sízt lakari menn en al-
mennt gerist, og jafnvel fremur
hiö gagnstæða. Menn hlaupa ekki
inn á þing, án þess aö vera heldur
fyrir ofan meðallag, bæði hvað
gáfur og starfsþrek snertir.
Eins og hvert annað
verk, sem verður
að rækja
— En hvað vilt þú þá segja um
hið tvfskinnungslega viöhorf al-
mennings til st jórnmálanna
sjálfra? Sumir telja þetta skita-
verk og viðbjóð, en aöra dreymir
sýknt og heilagt um að komast I
þessa dýrð — og hezt að verða
þingmenn og ráðherrar.
— Já, það langar marga til þess
að komast á þing. Ég held, að
ekki muni verða neinn hörgull á
þingmannaefnum I framtlöinni.
Hitt er llka alveg rétt, að margir
kasta þvl á mili sín, aö stjórnmál
séu skítverk, sem almennilegir
menn geti eiginlega ekki veriö
þekktir fyrir að leggja sig i. Þetta
er óskaplega hættulegur
hugsunarháttur vegna þess, að ef
hann yrði verulega almennur, og
ef menn tryðu þessu i alvöru, þá
myndi það næstum óhjákvæmi-
lega leiða til þess, að hinir lakari
menn einir veldust til þess að
sinna stjórnmálum. Okkar
þjóðskipulag er þannig upp
byggt, að einhverjir verða að gefa
sig að þessu, og stjórnmál eru
eins og hvert annað verk, sem
verður að rækja.
Ég held lika, að hér hjá okkur
Islendingum sé allt talið um
spillingu stjórnmálamanna mjög
orðum aukið. Yfirleitt eru þing-
menn áreiðanlega ekki óheiöar-
legri en annað fólk. Hins vegar er
það skylda þeirra að reka mál
fyrir slna umbjóðendur, og þeir
verða þá að beita viti sinu og
hyggingindum til þess að koma
þeim fram.
— Þetta er nú liklega nóg um
stjórnmálin, ekki slzt þar sem við
viðurkennum þau eiginlega ekki
sem tómstundastarf, þótt þau
hafi oröið sumum mönnum það.
En hvað hefur þú gert fleira,
sækir þú ekki tónleika og
leiksýningar?
— Ojú, ég geri þaö hvort tveggja,
svona eins og gengur og gerist.
Ég tel mig þó ekki hafa neitt vit á
músík. En ég hefi erlendis hlýtt á
allmargar óperur. Annars er það
svo einkennilegt, að ég vil heldur
hlusta á góða tónlist I einrúmi
heima hjá mér — jafnvel helzt I
myrkri — en I hljómleikasal. Og
það er sannast að segja, að ég er,
og hef alltaf verið, mjög
heimakær maður. Bezt þykir mér
að mega vera heima á kvöldin og
lesa eða hlusta á útvarpið, ef eitt-
hvað er þar að heyra, sem vekur
áhuga minn. Stöku sinnum horfi
ég líka á sjónvarp.
— Svo aö maður haldi svig viö
tómstundir. Stundar þú spila-
mennsku?
— Ég grlp ööru hvoru I spil og
hefi ánægju af, einkanlega
bridge, og er, held ég, nokkuð
heppinn I spilum, þó að ég segi
sjálfur frá. En spilamennska min
er ekki umtalsverð, nema þá sú
pólitlska, sem „gamlir
aðdáendur” mlnir hafa verið að
dást að og orðið skrafdrjúgt um
nú að undanförnu.
— En hvað um félagsstörf?
— Þvl er ekki að neita, að i þeim
hefi ég tekið talsverðan þátt og
eytt I þau mörgum fristundum.
Ég er þó ekki I neinum „fínum”
félögum — og þó, ég hefi lengi
verið I Vlsindafélagi tslendinga,
veiteiginlega ekkihvernig ég hefi
lent þar. En það er kostur, að
maöur verður litið var við þann
félagsskap, en þaö er kannski
mér að kenna.
Varðar ekkert um
sjálfskipaða
,, menningarvita”
— Mig langar til þess að tala dá-
litiö meira um skáldskapinn. Við
vorum búnir að minnast á ein-
stök skáld, sem þú hafðir mætur
á, en eru ekki lika einhver einstök
verk, sem þú tekur langt fram
yfir önnur?
— Ég er ekki viðbúinn að svara
þessu. Eins og ég sagði fyrr, er ég
eingöngu áhugamaður I þessum
hlutum og ekkert poetískur, og
alls ekki neinn fræðimaður, þegar
skáldskapur er annars vegar. Ég
les skáldskap aðeins mér til
gamans, og ég dáist mjög að þvi,
sem mér þykir þar bezt gert. Ég
get til dæmis ekki annað en
undrazt, hversu hátt Matthias
Jochumsson nær — stundum. Ég
held, að þar hljóti að vera um
innblástur að ræða. Á hinn bóginn
finnst mér (þótt ég viti ekki, hvort
ég hef þar rétt fyrir mér) sem
þeir Einar Benediktsson og
Stephan G. Stephanss. munihafa
þurft að vinna sln kvæði, og aö
þau hafi ekki komið fyrirhafnar-
laust. Báöir eru þeir mikil vits-
munaskáld, en þó finnst mér
Stephan ennþá aðdáunarverðari,
þegar þess er gætt, hver kjör hans
voru. Hann er svo mikill maður,
að honum tekst aö hef ja sig yfir
erfiðleikana og verða stórskáld,
Þrátt fyrir öröugar ytri aðstæður
En, eins og ég sagði áðan: Enn
eru ótalin fjölmörg skáld, hvert
meö slnufn sérkennum, og sem
hvert með sínum hætti höfða til
manns. Og ég held, að það sé ekki
til neinn algildur mælikvaröi á
skáldskap og listir. Ég dæmi um
það fyrir mig eftir mlnum smekk
— og geri ekkert með það, sem
sjálfskipaöir „menningarvitar”
segja.
Myndi sizt vilja
vera án bókanna
— En hefur’ þú ekki sjálfur
skrifað eitthvað fleira en þær
fræðibækur, sem komið hafa frá
þinni hendi?
— Nei, það hef ég ekki gert
hvorki I bundnu né óbundnu máli
— nema auðvitað sitthvað um
pólitlk. Og þó að ég hafi kannski
stundum bariö saman stöku —
eins og reyndar flestir Is-
lendingar geta gert þá hefi ég
jafnframt gætt þess vandlega, að
sllkt væri ekki til á blaði.
— Hefðir þú ekki getaö hugsað
þér að leggja meiri stund á þá
iðju, þó ekki hefði verið nema
sem tómstundagaman?
— Nei, það held ég ekki. Ég
mótaði mér ungur þá stefnu, að
einskoröa mig viö ákveðinn veg.
Auövitað er það svo með unga
menn, að I þeim brjótast ýmsir
straumar. Þá getur stundum
verið erfitt að velja og hafna, og
þá liggur sú hætta opin fyrir, að
menn dreifi sér of mikið. Aðstaða
mln var sllk, að ég þurfti að hafa
mig allan Við til þess að ná þvi
marki sem ég stefndi að, svo að
þess vegna ákvað ég það hreint og
beint, að dreifa ekki kröftum
mlnum.
— Hvað af þessu þrennu, bóklest-
ur, útivera og að hlýða á tónlist
telur þú, að hafi gefizt þér bezt,
sem hvfld og upplyfting?
— Ég er ekki i neinum vafa um,
hvað ég vildi sízt missa. Ef ég
væri neyddur að velja, myndi ég
að sjálfsögðu kjósa bækurnar, og
myndi slzt vilja án þeirra vera.
Það verður sjálf-
sagt skemmtilegur
og áhyggjulaus
timi
— Hvaö heldur þú, aö þú myndir
helzt leita ánægjunnar, ef þú ættir
eftir að lifa mörg ár við góða
heilsu, eftir að opinberum
störfum Ivki?
— Ég held aö það hljóti að verða
ákfalega skemmtilegur og
áhyggjulaus timi, ef maður
heldur heilsu og hefur sæmilega
rúmar kringumstæöur. Ég gat
þess áöan, að ég myndi byrja á
þvl að laga til I kringum mig, taka
bækurnar minar til handargagns
og ganga sómasamlega frá þeim.
En auk þess býst ég við, að ég
færi að rifja upp tungumál og
kannski aö læra einhver ný. Auk
þess myndi ég vilja ferðast eitt-
hvað um heiminn. Nú hef ég að
vlsu ferðazt nokkuð þó að mig
langi alltaf heim, og sé i rauninni
þeirri stundu fegnastur, þegar ég
er aftur kominn heim til mín. Þá
langar mig til þess að skoða
meira af heiminum en ég hef
getað til þessa, ef heilsa og
kraftar leyfa.
Ég hef að vlsu séð mikið af ís-
landi. Ég held, að ég hafi komið I
flestar eða allar sveitir landsins
og kauptúnin hef ég vist heimsótt
öll með tölu.
Þó er enn mikið eftir. Þeir
staðir eru margir I óbyggðum
lands okkar, sem ég hef annaö
hvort ekki séð, eöa þá aðeins I
svip. Þá hefði ég gjarna viljaö
skoða betur en tóm hefur verið til
fram að þessu. -VS.
okkur Hvað gera þau í tómstundunum? Greinaflokkur Hvað gera þau í tómstundunum?