Tíminn - 04.02.1975, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 4. febrúar 1975-
TÍMINN
11
Allan timann heyrum við ein-
hverja skruðninga, og Joseph
Heller segir að þeir komi frá hon-
um, þvi að hann er sársvangur og
hlakkar til að borða morgunverð.
Hann segir þetta án þess að biðj-
ast afsökunar eða roðna, meðan
enn heyrast skruðningar I mag-
anum á honum.
Heller er maður, sem er ekki að
flýta sér, og hann gerir svo ræki-
lega grein fyrir nýju bókinni
sinni, sem er 569 síöur, að það
veröur næstum enginn timi til að
spjalla um annað, áður en mag-
inn krefst sins. Heller gaf sér
einnig nógan tima, þegar hann
kom 22 ára gamall heim til
Bandarikjanna úr siöari heims
styrjöldinni, og átta ár liðu án
þess að hann hefði hugmynd um
að hann myndi skrifa metsölu-
bók. Og þegar hann settist niður
þritugur og skrifaði striðs — eða
réttara sagt andstriðs — skáld-
söguna Catch 22, hafði hann enga
hugmynd um að hann yrði átta ár
að þvi. Siðar vissi hann ekki held-
ur að hann yrði 13 ár að skrifa
næstu bók, sem nú er komin út,
EitthvaO gerOist.
I millitiðinni er hann oröinn 51
árs, og þótt hann sé unglegur eftir
aldri, vekur grátt hár hans, sem
minnir á hárkollu, nokkra at-
hygli.
Heller lætur hendurnar hvila á
maganum, sem enn lætur til sin
heyra, meðan hann segir frá.
Hræddur
— Bob Slocum, aðalpersónan i
bókinni, vinnur hjá hlutafélagi.
Hann er hrifinn af konunni sinni
og börnunum sinum, en samt er
hann skelfing óhamingjusamur.
Ein ástæðan er sú, að hann fær
ekki séð, að vinna hans komi
nokkrum að gagni, önnur ástæða
sú, að hann hugsar oft um að fara
frá konunni sinni, þótt hann viti I
raun að hann elskar hana. En
hann þorir ekki að segja henni
það, þvi að þá fær hún yfirhönd-
ina tilfinningalega. Þess vegna
tala þau saman i vinsemd um
hættulaus málefni.
Hann er sjálfur svo veikgeðja,
að hann verður alltaf að hafa sið-
asta orðið. Hann er hræddur við
alla yfirmenn sina, og hann finn-
ur að fyrirtækið grundvallast á
ótta, ótta við alla hina. Hann
saknar mjög bemsku sinnar, svo
aö endurminningarnar eru raun-
verulegur f jandmaður hans. Þaö
er munur á Catch 22 og nýju bók--
inni, þvi að Yossarian er hræddur
viö eitthvað I umhverfinu, en
Slocum er hræddur við eitthvað
innra með honum sjálfum. Hann
er hræddur um að hann sé e.t.v.
kynvilltur — hann hefur enga á-
stæðu til að gera ráð fyrir þvi, og
þó er hann hræddur. Hann er
mikið kvennagull og sefur hjá
mörgum stúlkum, en er þeim ekki
náinn, þetta eru aðeins ytri at-
hafnir. Hann er dauðhræddur um
að eitthvaö hendi lim hans —- sem
hann tilbiöur, og gerir hann
óhamingjusaman.
Sannleikurinn.
Ég held að Bob Slocum sé full-
trúi margra karlmanna nú á
dögum. Hann er venjul. maður,
sem lifir venjulegu lifi, og mjög
litið kemur fyrir hann. Ég reyndi
aö setja hann i nákvæmlega sömu
aðstöðu og Kafka gerir við slnar
persónur, —■ þjóðfélagið i kring-
um hann breytist, en hann veit
það ekki. Hann veit ekki heldur
hver hann er I raun og veru, hann
veit aðeins að hann reynir af al-
efli að vera eins og aðrir, einnig
þeir, sem eru honum mjög ólikir.
Mikilvæg setning i bókinni
hljóöar svo: Þegar ég verð full-
orðinn, vil ég vera litill drengur —
þetta er merkileg setning sögð af
45 ára manni, en ég held að hún
eigi við um marga menn.
Eiginlega ætti ég ekki að segja
svona mikið um bókina. Ég
þekkti Catch 22 ekki fyrr en ég
hafði lokið henni, ég hef enn ekki
lesiö Catch 22 eins og bók, og
heldur ekki Eitthvaö gerðist — ég
held ekki að rithöfundur viti
meira um það. sem hann hefur
skrifað en lesandinn. Meðan ég er
að skrifa bókina, veit ég auðvitað
hvað ég er að gera — ég veit hvers
ég vænti af hverri persónu, ég
veit hvenær ég vil að þær séu
glaöar og hvenær ég vil að þær
séu það ekki. En ég get ekki
Imyndaö mér, hvaða áhrif þær
hafa á fólk . Höfundur hlýtur að
semja, og lesendur hljóta að
skynja það sem hann hefur að
segja. Gagnrýnendur hljóta síðan
að skera úr um, hvaða kaflar
bókarinnar snerti fólk og hverjir
ekki.
Svo held ég lika að skáldsögum
ljúki þar sem þeim lýkur — les-
endur geta að sjálfsögðu skáldað
framhald, en þaö verður á þeirra
ábyrgö. Höfundurinn hefur sett
punktinn, og tilgangslaust er að
ræða við hann um hvað siðar
verður um aöalpersónurnar.
Stiginn.
Nei, ég er ekki svartsýnni nú en
þegar ég samdi Catch 22 — og
e.t.v. er ég ofurlitiö bjartsýnni, en
það byggist fyrst og fremst á
sjálfum mér — ég finn að þetta
timabil lifs mins er betra en það
sem á undan gekk. Það fær á alla
að verða þritugir, en að verða
fertugur er allt annað mál, og ein-
mitt nú er ég svo upp með mér af
þvi að vera orðinn fimmtugur, að
þaö heldur i mér lifinu lengi —
mér liöur betur en nokkru sinni
fyrr, og ég nenni hreinlega ekki
að hugsa um þann tima, sem von-
andi er langt undan, þegar ég get
ekki lengur haldið upp stigann.
Aleinir
Ég held aö Vesturlandabúar nú
á dögum séu ekkert sérlega ham-
ingjusamir, bæði hvað snertir
vinnu og framtiðina. Okkur vant-
ar hugsjónir, við eigum ekkert,
sem gefur lifi okkar tilgang —
nema bara uppskeru dagsins.
Enginn litur á sjálfan sig sem
hluta af kerfi, hverjum og einum
finnst hann vera aleinn. Sárafáir
vinna eitthvað, sem hefur annan
tilgang en að gefa tekjur.
Þegar ég skrifaði Catch 22,
vann ég skrifstofustörf á einum
5—6 stöðum, og þau veittu mér
litla ánægju. Ég vann fyrir Time
Magazine og neyddist til að segja
að Time Magazine væri bezt, en
það fannst mér ekki. Ég vann við
Look og varð að segja það sama
um Look — og mér fannst það
ekki heldur.
Þegar ég kom heim úr striðinu,
hafði ég ekki háskólamenntun,
svo að ég fór i háskóla og var þar
þangaö til ég var 28 ára. Ég skrif-
aði smásögur, en ég var ekki bú-
inn að fá hugmyndina að Catch
22, hana fékk ég ekki fyrr en sið-
ar. En ég hef alltaf trúað þvi að ég
yrði rithöfundur, og i skóla var ég
betri i stil en hin börnin — innra
með mér var enginn efi.
New York
Skoöun min á siðari heims-
styrjöldinni er ekki sú sama og sú
sem kemur fram i Catch 22 — af
þeirri ástæðu, að ég var i striðinu,
þegar ég var 19—20 ára, en þegar
ég skrifaði bókina, var ég þrjátiu.
Ég bregst ekki við eins og
Yossarian. Ég held að öllum
Bandarikjamönnum finnist þjóð
sin friðsöm, og þó hefur vist
hvergi I heiminum verið veðjað
eins miklu á strið og i Bandarikj-
unum.
Catch 22 varð ekki sérlega vin-
sæl I byrjun. Satt að segja gaf hún
ekki meira i aðra hönd en skrif-
stofustörfin. Þegar bókin kom út,
var ég 38 ára, ég átti tvö ung börn
og sömu konu og ég á núna, — ég
var sem sagt fremur rótgróinn,
svo að eina breytingin sem frægð-
inni fylgdi, var að ég flutti úr lít-
illi ibúð I stóra, en I sama húsi.
Ég get ekki átt heima annars
staðar en i New York — mér fell-
ur New York ekki sérlega vel, en
ég get ekki verið án hennar, þvi
hún hefur vissa kosti, sem ég get
ekki verið án — maður rekst
aldrei á ihaldssamt fólk, og er
maður fer á veitingahús, gengur
afgreiðslan fljótt. Svo kenni ég
raunar við háskóla i New York,
ritstörf, og það er skemmtilegt.
Það er vissulega ekki hægt
að kenna fólki að skrifa en það er
hægt aö kenna hæfileikafólki að
skrifa enn betur, og hæfileika-
snauöu að komast að þvi að það
hefur ekki hæfileika.
Listamaðurinn
Það bezta við Catch 22 var að
tekjurnar af henni gáfu mér frið
til að skrifa Eitthvað geröist.
Jafnvel þegar ég skrifa mest, sit
ég aðeins I nokkra tima á dag,
nokkra daga i viku, svo að ég geri
ráð fyrir að ég sé seinvirkur rit-
höfundur. Mér finnst mjög mikil-
vægt að skrifa — þess vegna gef
ég mér svo góðan tima til þess.
Ég er nú laus viö fjárhagsáhyggj-
ur, svo að ég skrifa ekki vegna
peninganna — ég hef aldrei gert
það. Ég skrifa til að verða góður
listamaður — mér finnst list aö
skrifa góðar bækur... ó, hvað ég
hlakka til að borða morgunverð,
eins og þér getið heyrt....