Tíminn - 07.02.1975, Blaðsíða 13

Föstudagur 7. febrúar 1975
TÍMINN
13
um
í tilefni kvennaárs:
Spurning
jafnrétti
— eftir Gyifa Kristinsson, laganema
Þegar saga tuttugustu aldar-
innar á Islandi verður skrifuð,
þá er öruggt að einn þáttur
hennar f jallar um kvenréttinda-
baráttu. Óhætt er að fullyrða að
bylting hafi átt sér stað siðast-
liðin 75 ár, hvað.stöðu kvenna I
þjöðfélaginu áhrærir.Sem dæmi
má nefna, að árið 1900 voru sett
lög um fjármál hjóna. 1 þeim
var ákvæði, sem tryggði eigin-
konu forræði á aflafé sinu, en
fyrir þann tima voru giftar kon-
ur ómyndugar, þ.e. þær voru
ekki fjárráða. Ógiftar konur
voru skör betur settar, þvi sam-
kvæmt tilskipun frá 4. janúar
1861, var mælt fyrir að sömu
reglur giltu um fjárræði ógiftra
kvenna og karla. 19. júni 1915
fengu konur kosningarétt og
kjörgengi til jafns við karlmenn
við kosningar til alþingis, og 15.
febrúar 1923 tók fyrsta konan
sætiá alþingi. Það var Ingibjörg
H. Bjarnason, þá forstöðukona
Kvennaskólans i Reykjavik. Nú
sitja 3 konur á alþingi.
Breyttar félagslegar
staöreyndir
í athyglisverðri grein, sem dr.
jur. Armann Snævarr, hæsta-
réttardómari, ritaði I timarit
laganema, tllfljót 2. tbl. 1972,
um frumvarp til laga um stofn-
un og slit hjúskapar og hann
nefnir „Hjúskaparlöggjöf á
hvörfum”, segir dr. Ármann
m.a.: „Vinna giftra kvenna ut-
an heimilis hlýtur t.d. að hafa
veigamikil áhrif I sambandi við
löggjöf um fjármál hjóna, auk
þess sem þessi félagslega stað-
reynd elur af sér nauðsyn á
ýmsum félagslegum úrræðum,
svo sem barnaheimilum,
heimilisaðstoð o.fl. (leturbr.
G.K.) og felur I sér, að brýnt er
aö auka margvíslegt liðsinni al-
mannatrygginga og aðhæfa
skattalöggjöf að þessum félags-
lega veruleika”.
Jafnréttisbaráttan
á vinnumarkaðinum.
Barátta kvenna fyrir launa-
jafnræði við karlmenn á hinum
almenna vinnumarkaði hefur
ekki gengið hratt fyrir sig. Það
er ekki fyrr en árið 1961, að
frumvarp um jöfn laun karla og
kvenna fyrir sömu störf nær
fram að ganga á alþingi. Þetta
frumvarp urðu lög nr. 60/1961.
Samkvæmt þeim skyldu laun
kvenna hækka til jafns við laun
karla fyrir sömu störf I al-
mennri verkakvennavinnu,
verksmiðjuvinnu og verzlunar-
og skrifstofuvinnu. Launa-
jöfnuðinum skyldi náð 1. janúar
1967. En þaö er ekki nóg að hafa
lagabókstafinn fyrir ákveðnum
réttindum, þótt með honum sé
fenginn mikilvægur grundvöll-
ur. öllum málum verður að
fylgja eftir ekki sízt þeim, sem
snerta samskipti við atvinnu-
rekendur. En einmitt á þessu
sviði hafa kveni;éttinda-
hreyfingar unnið þrekvirki, og
er þá Rauðsokkahreyfingin ekki
undanskilin. Með oft skringileg-
um tiltækjum sinum hefur henni
tekizt að vekja athygli á ýmiss
konar misrétti kynjanna, sem
góðborgarinn hafði hreinlega
ekki hugsað um eða veitt at-
hygli. (Undirr. er ekki kunnugt
um hversu stór hluti giftra
kvenna á Islandi vinnur utan
heimilis, en 1972 var talið að 40-
50% giftra kvenna I Finnlandi
og Svfþjóð ynni utan heimiiis.
Ekki er ólíklegt að sama hlutfall
gildi hér).
Konur og langskólanám.
Það var lengi landlæg skoðun
á lslandi eins og viðast I öðrum
löndum, að konur ættu ekkert
erindi I framhaldsskóla og þvl
slður i háskólanám. Þó er tæp
öld siðan stúlkur fengu sama
rétt og piltar til að ganga undir
próf I Menntaskólanum i
Reykjavik (sem þá hét Lærði
skólinn I Reykjavik), en sú
heimild var fyrst notuð 1897,
þegar færeysk stúlka, Elinborg
Jacobsen, lauk stúdentsprófi frá
skólanum. Fyrsti islenzki kven-
stúdentinn, Laufey Valdimars-
dóttir, brautskráðist vorið 1910.
Lýöveldisárið 1944 luku 23 stúlk-
ur stúdentsprófi á móti 49 pilt-
um frá Menntaskólanum I
Reykjavik, en 1974 brautskráð-
ust alls 204 frá þessum sama
skóla. Þar af voru 98 stúlkur. Af
þessum tölum má sjá, að konur
hafa ekki aðeins sótt á i atvinnu-
lifinu heldur hefur hlutur þeirra
einnig batnað hvað langskóla-
nám snertir.
Af þvl sem áður er sagt er
ljóst, að samkvæmt íslenzkum
lögum er svotil jafnrétti milli
karla og kvenna (skattal. eru þó
undantekning sbr. 50% laun
eiginkonu eru frádráttarbær),
alla vega hvað snertir nám og
vinnu. Hins vegar hefur hin
heföbundna verkaskipting kynj-
anna á heimilunum lítiö breytzt.
Karlmaöurinn er enn fyrirvinna
heimilisins, og það fellur venju-
lega I hlut konunnar að hugsa
um bú og börn og i þvi felst
ákveðið misrétti. Þetta misrétti
birtist vanalega þannig, að eftir
að hjón hafa eignazt barn, þá
verður konan, sem fram að
þeim timamótum hefur stundað
slna vinnu eða sitt nám, að
hætta I vinnunni eða skólanum,
— nema hægtsé að koma barni I
gæzlu hjá ömmu og afa eða á
barnaheimili.
Barnaheimilisrekstur
I Reykjavik.
Barnaheimilum eða dag-
vistunarheimilum er að jafnaði
skipt I þrjá flokka. Það er dag-
heimili fyrir börn á aldrinum
3ja mánaða til skólaskylduald-
urs, þá skóladagheimiliog loks
leikskólarfyrirbörn 2ja ára til 6
ára. Mest er eftirspurnin eftir
plássum á dagheimilum og
raunar hefur hún verið svo
mikil, að þrátt fyrir mjög
strangar reglur um skilyrði
þess, að aðili komi til álita, eru
biölistar langir. Frumkvæðið
um byggingu dagheimila/dag-
vistunarheimila er yfirleitt hjá
viökomandi bæjaryfirvöldum, i
Reykjavík hjá borgarstjórn
Reykjavlkurborgar. Vegna þess
hve Reykjavikurborg, þ.e.
ihaldsmeirihlutinn, hefur van-
rækt þetta verkefni hafa ýmsir
einkaaðilar tekið sig til og staðið
fyrir kaupum eða byggingu hús-
næðis til reksturs dagheimila.
Einn slikra aðiia er sjálfs-
eignarstofnun stúdenta Háskóla
Islands, Félagsstofnun stú-
denta. Félagsstofnun stúdenta á
nú tvö dagheimili, Efrihlið og
Valhöll. A þeim eru pláss fyrir
85 börn. Rekstur flestra dag-
heimila I Reykjavlk er I höndum
Barnavinafélagsins Sumargjaf-
ar. Þannig sér Sumargjöf um
daglegan rekstur dagheimila
stúdenta svo og dagheimila
Reykjavíkurborgar. A dag-
heimilum, sem Sumargjöf rek-
ur er rými fyrir um 616 börn og
er þá ekki meðtalið rými á dag-
heimilum stúdenta.
Hverjir eiga möguleika á dag-
heimilisvistun fyrir börn sln?
Vegna hinnar miklu eftir-
spumar eftir dagheimilisrými,
koma aðeins tveir hópar þjóð-
félagsins til álita við veitingu.
Þeir eru einstæðir foreldrar og
námsmenn. Foreldrar, sem búa
i óvigðri sambúð eða eru giftir,
koma yfirleitt ekki til greina og
raunar þýðir ekkert fyrir þá að
sækja um pláss fyrir börn sin
nema að annaðhvort foreldri sé
viö nám. Sextán prósent plássa
Sumargjafar eru ætluð börnum
námsmanna, þar af 8% fyrir
böm námsmanna við Háskóla
Islands, en þeir eiga auk þess
húsnæöi fyrir 85 börn eins og áð-
ur sagði. Þeir foreldrar, sem
ekki uppfylla þessi skilyrði
verða aö leita annað eftir gæzlu
t. d. á einkaheimilum og ef það
tekst ekki, þá verða þeir að sjá
um gæzluna sjálfir og allir vita
hvort foreldranna hlýtur þann
starfa.
Barnagæzla
á einkaheimilum.
Á slðustu misserum hefur það
færztívöxt.aðýmsir aðilar, t.d.
húsmæður, hafa tekið að sér
barnagæzlu á eigin heimilum.
Þessi gæzla er I flestum tilfell-
um undir eftirliti Félagsstofn-
unar Reykjavikurborgar. Vist-
un barna á einkaheimilum hefur
bæði kosti og galla. Slíkt fyrir-
komulag sparar riki og sveita-
félögum umtalsverðar fjárhæð-
ir og leysir aðsteðjandi vanda á
fljótvirkan hátt. En frá bæjar-
dyrum þeirra, sem notfæra sér
þessa þjónustu eru ókostirnir
yfirgnæfandi. Nægir að benda á
það, að gæzluaðilar geta veikzt
eins og annað fólk, eða hætt
störfum, og þá er enginn til þess
aö hlaupa I skarðið á meðan það
ástand varir eins og á dag-
vistunarstofnunum. Annað
atriði er það, að á dagvistunar-
stofnunum vinnur starfsliö, sem
hlotið hefur sérmenntun i þvi að
meðhöndla börn á viðurkenndan
hátt á viökvæmasta æviskeiöi
þeirra. Þeir, sem sjá um gæzlu
á einkaheimilum hafa i fæstum
tilfellum hlotið þess háttar
þjálfun. Með þessum orðum er
alls ekki verið að draga i efa
hæfileika isl. húsmæðra eða
þeirra aðila, sem fást við þenn-
an starfa, aðeins verið að benda
á það, að foreldrar eru mjög
ósammála um það hvers konar
innræting/uppeldi sé barni fyrir
beztu og ómenntaður aðili gerir
sér kannski ekki grein fyrir
þeim áhrifum, sem hann hefur á
þau börn, sem hann er að gæta.
Þá er gæzla á einkaheimilum
allt að helmingi dýrari en á dag-
heimilum (Kr. 8.000.-á dagh. en
u. þ.b. 15.000.- á einkah.).
Langir biðlistar.
Þrátt fyrir það, að einungis
tveir þjóðfélagshópar eigi
möguleika á dagheimilisplássi
fyrir börn sin eru biðlistarnir
langir. Þannig voru nú um ára-
mótin nálægt 130 börn einstæðra
foreldra á biðlista hjá Barna-
vinafélaginu Sumargjöf, 170
börn námsmanna, þar af 120
börn háskólastúdenta. Stúdent,
sem á barn nr. 120 getur vænzt
Framhald á 19. siðu
Leikhúsið við Austurvöll
Það vakti verulega athygli i fyrra, þegar vara-
þingmaður af Vestfjörðum lýsti Alþingi ís-
lendinga sem þriðja leikhúsinu i Reykjavik. Yfir-
lýsingu þessari var þá tekið með hæfilegri tor-
tryggni af öllum almenningi, en við hina bemu
sjónvarpsútsendingu s.l. vor frá lokastundum
fráfarandi þings kom i ljós, að tortryggnin var að
ástæðulausu. Þingmenn virtust frekar lita á sig
sem leikara en kjörna fulltrúa þjóðarinnar á elztu
löggjafarsamkomu heims. Var að vonum mjög
rætt um framkomu þingmanna þá, en margir
vildu kenna taugaspennu þeirra um.
Fyrir réttri viku leiddu 10 þingmenn,2 úr hverj-
um stjórnmálaflokki, saman hesta sina i
sjónvarpsþættinum „Kastljós”. Kom þá i ljós, að
þingmenn hafa ekkert lært af gagnrýni þeirri,
sem þeir urðu fyrir s.l. vor. Það var með
naumindum, að þeir væru sammála um, að
þjóðin ætti við verulegan efnahagsvanda að etja,
en lengra náði samstaðan ekki að einu atriði
undanskildu.Var helzt á þingmönnunum að skilja,
að annað hvort væri efnahagsvandinn öllum
öðrum en þeirra eigin stjórnmálaflokki að kenna
eða enginn ætti sök á vandanum, þetta væri bara
svona. Eða eins og segir i ágætri sjónvarps-
auglýsingu: ,,Nú, það er bara svona.” Það er
ekki við þvi að búast, að menn, sem aðhyllast
ólikar stjórnmálaskoðanir, geti verið sammála
um þjóðmál, en það er krafa almennings að þing-
menn ræði a.m.k. vandamálin efnislega og láti
allan leikaraskap lönd og leið. Þjóðinni kemur litt
að notum karp um það, hvort og hvað hefði átt að
gera. Það, sem nú þarf að gera, eru ákveðnar,
markvissar framkvæmdir, sem leyst geta þann
vanda, sem við er að glima.
Hins vegar vakti verulega athygli samstaða
þingmanna, þá er spurt var um launakjör þeirra.
Háttvirtur fjármálaráðherra, sem alla sina þing-
mannstið hefur búið i Hafnarfirði, kvaðst að-
spurður ekki muna, hversu hárra dagpeninga
þingmenn búsettir i Kópavogi og Hafnarfirði ny tu
yfir þingtimann, en allar aðrar tölur hafði
ráðherrann á reiðu. Það er erfitt að trúa þvi, að
jafn glöggur maður skuli ekki muna slikar tölur.
Óneitanlega vaknar sá grunur, að minni
ráðherrans hefði verið betra, ef spurt hefði verið
um dagpeningagreiðslur til einhvers annars hóps
manna, sem nyti slikra greiðslna frá rikinu. Hér
er ekki verið að deila persónulega á háttvirtan
fjármálaráðherra, sem er hinn ágætasti maður,
heldur benda á þá staðreynd, að þegar um launa-
kjör þingmanna er rætt, bregður svo við, að
minni þeirra bregzt með öllu, eða þeir reyna á
einhvern annan hátt að koma sér undan að
svara. Þingmenn þykjast sjálfsagt eins og
margir aðrir ekki ofhaldnir i launum, en þessi si-
felldu undanbrögð virka eins og þeir skammist
sin fyrir launin og telji sig tæpast hafa unnið til
þeirra.
Þingmenn hafa alloft kvartað yfir þvi að störf
þeirra væru vanmetin, og almenningur gerði sér
litla grein fyrir þvi mikla og góða starfi, sem þeir
leystu af hendi. Þvi er til að svara, að leikara-
skapur sá, er þjóðin varð vitni að i áðurnefndum
sjónvarpsþætti, er sizt til þess fallinn að auka
mönnum trú á Alþingi og störfum þess. Hvenær
skyldi annars koma að þvi, að þingmenn átti sig á
að þeir verða metnir af verkum sinum en ekki
orðum? Þá fyrst geta þingmenn búizt við þvi, að
traust almennings á Alþingi vakni á ný og þing-
menn mæti þeim skilningi, sem þeir þá með
sönnu ættu rétt á.
I.B.