Tíminn - 12.02.1975, Blaðsíða 9

8
TÍMINN
Miðvikudagur 12. febrúar 1975
Miövikudagur 12. febrúar 1975
TÍMINN

mm
Vjr v-v*, 'C
Yfirstandandi vetur minnir um
margt á veturinn 1951. Eftir
óþurrkasamt sumar þá gerði
feiknamikla fannkomu um allt
Norður- og Austurland. Bændur
voru orðnir heylitlir viða á Hér-
aði, og þegar kom fram i marz,
horfði til hreinna vandræða.
Guðmundur Jónasson torfærubil-
stjóri hafði fengið nýjan
kanadiskan snjóbil og var fenginn
til þess af yfirvöldum að taka að
sér heyflutninga og aðra nauð-
synlega flutninga á Austurlandi.
Austurlandsins og var þar 7-8
vikur. Leyfi fékkst til þess að
greiða andvirði bilsins, og þar
með var ekkert að vanbúnaði að
taka til starfa.
Norður og austur
á land á snjóbíl.
— Næsta viðfangsefni var að
koma snjóbilnum austur. Ráðgert
var að senda hann með strand-
feröaskipi austur á Reyðarf jörð.
Fékk ég boð um að koma með
bflinn klukkan fjögur um eftir
miðdag, hvað ég og gerði. Þá kom
I ljós að billinn átti að flytjast á
þilfari og það leizt mér ekki á.
Bfllinn var með krossviðarhúsi
og ekki mjög sterku, og illviðri
voru tið. Ekki þurfti nema eina
skvettu til þess að eyðileggja
hann gjörsamlega. Ég neitaði þvi
að flytja hann svona, og mér
fannst alveg eins gott að eyði-
leggja hann á landi eins og að
eyðileggja hann á sjó.
— Ég hringdi nú i vegamála-
stjóra og spurði, hvort hann gætí
lagt til torfærubil til þess að aka
með snjóbilinn eins langt norður
og unnt væri. Hann kvað það
sjálfsagt. Hann gerði lika vel i
þessu, þvi að hann sendi einn
harðduglegasta vegagerðarmann
sinn með mig á GMC-trukk sem
ættaður var frá hernum.
Fannfergið var ægilegt, og viða
sliguðust þök undan ófærðinni.
Símalinumar festust í skriðbelt-
um snjóbilsins.

Snjóþyngslin á austurlandi voru ægileg árið 1951, og ástandið er llklega svipað í ár, 1973. Þegar Guðmundur Jónasson var það á ferð i heyflutn-
ingum 1951, flæktust simalinur I hjólabúnaði snjóbilsins, og hann fékk sér stundum sæti I koiiinum i simastaurum og tengdi simtæki sitt og
spjallaði við hann Jón i Möðrudal, sem alltaf átti einhver hrcssileg orö og góðan húmör.
fötum. Þegar innar dró, sást ekki
lengur móta fyrir veginum, og
eitthvað greindi þá um, hvert
fara ætti, og það endaði með þvi
að skurður opnaðist undan einum
þeirra, og hann fór þar niður og
bfllinn lika.
Guðmundur Jónasson við einn af bilum sinum.
SNJÓAVETURINN MIKLI 1951
Skömmu eftir lok sið-
ari heimsstyrjaldarinn-
ar komu torfærubilar,
bilar með drif á öllum
hjólum. Þetta var mikil
samgöngubót i jafn erf-
iðu landi yfirferðar og
Island var — og er.
— Á fyrstu áratugum
aldarinnar byrjuðu far-
þegabilar að renna yfir
landið að sumarlagi.
Fyrst voru þetta vöru-
bilar með frumstæðum
húsum og trébekkjum,
sem settir voru á vöru-
bilspalla, en svo var
byrjað að byggja sér-
staklega yfir vörubila-
grindur og „rútan”,
þetta þjóðlega fyrirbæri
og félagsmálastofnun,
varð til, og ferðalög urðu
auðveldari en áður, þeg-
ar ekki var um annað að
ræða en hesta, skip, eða
tvo jafnfljóta til ferða-
laga.
Svo kom tiu hjóla
trukkurinn, eða fram-
drifsbillinn.
Guðmundur Jónasson
Einna fyrstur til þess að taka I
notkun torfærubila var fjalla-
Sögumaður Guðmundur Jónasson er fyrir löngu oröinn landskunnur
fyrir störf sin að akstri um vegi og vegleysur. Nafn hans er viss trygg-
ing fyrir þvi að hlutirnir komist I verk og feröin sé farin, hvernig sem
viðrar, og hann hlaut snemma frægöfyrir svaöilfarir sinar.
garpurinn Guðmundur Jónasson.
Hann kom fram með DODGE
WEEPON bfla frá hernum, sem
hann hafði látið lengja og byggja
yfir, og hann fór allra sinna ferða
i snjó og torfærum, þegar engir
aðrir bflar komust neitt fyrir ó-
færð —og hann gerði meira, hann
byrjaði að aka utan veganna, og
kom þaö sér býsna vel i landi, þar
sem svo til allt var ógert I vega-
málum.
Guðmundur Jónasson hefur
hlotið landsfrægð að launum, ef
til vill dálitið af peningum, og
vonandi eitthvert þakklæti, þvi að
þeir munu fáir, núlifandi Islend-
ingar, sem ekki hafa setzt upp i
rútu hjá honum, — ef ekki á björt-
um sumardegi, þá aö vetrarlagi
uppi á einhverjum heiðum, eða I
óbyggðum.
Viö hittum Guðmund að máli nú
fyrir skömmu og báöum hann aö
segja okkur frá vetrinum 1951,
þegar hann varð bjargvættur svo
margra austur á Héraöi, þegar
snjóþyngsli og heyskortur angr-
aöi bændur og búfé austur þar.
Við ræddum um rútur.
Guömundur sagði:
— Rútubillinn er oröinn gam-
all. Þeir byrjuðu aö byggja yfir
vörubilagrindur strax árið 1929,
og margir voru byggðir alþingis-
hátiöarárið 1930. Þessir bilar
voru yfirbyggðir af þekktum
mönnum eins og Steindóri, Kr.
Kristjánssyni á Akureyri, og
ýmsum fleiri. Siðan varð ekki
nein afgerandi stökkbreyting I
þróun, unz menn fóru að huga aö
kraftmiklum bflum með drifi á
öllum hjólum.
— Hvenær fórst þú aö aka utan
vega og fara fjallaferöir?
— Ég var byrjaður á þvi
löngu áður en ég eignaðist tor-
færubila. Ég vann I nokkur ár I
slmavinnu og hafði oröið mikla
reynslu i torfæruakstri á venju-
legum bilum. Björnes gamli fann
það út, að billinn var miklu ódýr-
ara tæki fyrir simann heldur en
hestarnir, og það var oft erfitt að
fá hesta til símavinnu.
Ég var vel settur hjá
Björnes gamla —
hafði nóg af dinamiti
Þessi vinna var framkvæmd
um allt land, og þar þróaðist það
að nota bila fyrst og fremst, lika
utan vegar. Ég var vel staddur i
þessum ferðalögum fyrir Björ-
nes, þvi ég haföi nóg af dinamiti,
og við bara sprengdum bilnum
leið, ef þess þurfti með. Við vor-
um djarfir við þessar sprenging-
ar og sprengdum oft nærri bíln-
um, og hlupum svo i skjól undir
hann, fyrir gusunum og stein-
kastinu frá sprengjunum.
Verst þótti mér, þegar ég kom
heim og var að smala hvellhett-
um i ruslinu undir sætunum, þvi
auðvitað voru þær virkar.
Löngu siðar kynnast Islending-
ar torfærubilum hjá hernum, og
eftir striðið fara þeir að eignast
slika bila. Ég lét t.d. byggja yfir
tvo DODGE WEEPON 14 manna
hús, og þetta gjörbreytti aðstöð-
unni til vetrarferða.
— Hvenær komu svo snjóbil-
arnir til sögunnar?
Snjóbilar 1932
— Fyrstu snjóbílarnir hér á
landi eru miklu eldri en menn
gera sér almennt grein fyrir. Ég
er nú svo gamall, aö ég man vel
eftirfyrsta snjóbiínum, sem hing-
að kom 1931 (held ég). Þá tók ég
að mér fyrir Geir heitinn Zö4Sa
vegamálastjóra að vera með
snjóbil á Holtavörðuheiöi. Það
voru fyrstu snjóbilarnir, og vega-
geröin eignaðist þá. Ég held að
hún hafi fengið fjóra bfla. Það
vannst mikið gagn I vetrarferöum
með þessum bilum
— Þeir voru af Citroén-gerð, og
þeir voru vélarvana. Það ein-
kennilega er, að Islendingar
keyptu alltaf bfla, sem framleidd-
ir voru I löndum, þar sem aldrei
fellur snjór að neinu marki. —
Löndum, þar sem menn berjast
ekki viö þessi vandamál, sem hér
eru. Þessir bflar eru oft geröir
fyrir eyðimerkur og nýtast þar
betur en i snjó.
— Þessir bilar voru vélarvana.
Ford var kallaður 24 hesta, en
snjóbilarnir voru 17—18 hesta.
Þaö var ekki stór vél, þvi þetta
voru þung tæki. Vegagerðin
byggði þá um, setti i þá Ford-
mótora og sterkara axel, og fleira
var gert til endurbóta. En svo
lognaðist þetta útaf. Þetta voru
eyðimerkurbflar og hentuðu ekki
hér.
Kanadískur snjóbill
til landsins
— Svo færð þú sjálfur snjóbil?
— Já, ég hafði orðið fyrir mik-
illi reynslu i ófærð, hafði verið i
mjólkurflutningum og ýmsu
kvalræði á venjulegum vörubil-
um. Auk þess var ég með fólks-
flutningabila. Veturinn 1949 var
hér óskaplegur snjór. Ég komst
þá i kynni við Sigurð Helgason,
sem nú er forstjóri FLUGLEIÐA.
Hann var þá framkvæmdastjóri
ORKU HF, og hann fór að sýna
mér myndir af kanadiskum snjó-
bfl, sem hann vildi kynna hér á
landi.
BOMBARDE (árás) hét þessi
snjóbill, og ég hafði áhuga. Það
var 1950, sem þetta kom á dag-
skrá.
Þetta er franskt nafn. Þeir eru
þó smlðaðir I Quebeck i Kanada,
þar sem er nægur snjór á vetrum,
en það hefur nokkurt gildi, að
bflasmiðirnir þekki til aðstæðna.
Snjóbfllinn kom til landsins
fyrst i febrúar árið 1951. Þá haföi
gengið yfir landið illviðri með
snjó og harðindum, eftir vot-
viðrasamt sumar. Heyskapur
misheppnaðist af þeim sökum
viða, aðallega á Austurlandi, I ná-
grenni Egilsstaða á Héraði. Ég
var að skondrast á bflnum eitt og
annað hérna i nágrenni Reykj-
avikur, fór m.a. með vegagerðar-
menn til þess að kanna snjóalög á
Þrengslaleið, er þá var i undir-
búningi til þess að leysa sam-
gönguvandamálið yfir Hellisheiði
að vetrarlagi.
Falaður til Austur-lands
með snjóbilinn
— Ég var ekki búinn að vera
lengi með bflinn, þegar búnaðar-
málastjóri, vegamálastjóri og
Eysteinn Jónsson alþingismaöur
höföu samband viö mig og
spurðu, hvort hugsanlegt væri, að
ég gæti annazt hey- og fóður-
bætisflutninga á Fljótsdals-
héraði. Þar var ægilegt ástand.
Héraðið bókstaflega fennt i kaf,
og bændur heylitlir, eöa jafnvel
heylausir, með skepnur sinar, og
útilokað var að koma til þeirra
fóðurbirgðum vegna snjóalaga.
Allt var fennt i kaf.
— Ég færðist fremur undan
þessu, einkum vegna þess að ég
þekkti I rauninni ekki þetta nýja
tæki og hafði ekki til. hlitar
kannað möguleika þess og tak-
markanir. Enda var þetta
tilraunabill. Sigurður Helgason
hafði fengið hann til landsins án
þess aðgreiða erlenda kostnaðinn
við kaup hans, beinlínis vegna
þess að litið var á þetta sem
tilraun.
— Það varð þó úr að ég for til
Með tiu hjóla
trukk i Fornahvamm
— Þetta var óskar Sigurðsson,
einhver duglegasti maður, sem
vegagerðin hafði á að skipa. Hann
býr I Hafnarfirði núna.
— Það er ekki að orðlengja það,
aö við fórum af stað með bflinn
þetta sama kvöld, áleiðis norður i
land, og komumst langleiðina I
Fornahvamm. Þar rákumst við á
yfirgefinn bil I slóðinni, og þá
varö ekki lengra komizt. Nú voru
góö ráð dýr, en svo kom okkur
saman um að kanna,hvort ekki
væri unnt að komast með ein-
hverju móti upp i Fornahvamm
og fá þar planka til þess að geta
losað snjóbilinn af pallinum.
Óskar fór út af veginum og yfir
ána, og var nú ekki mjög glæsi
legt, og svo höktum við upp ár-
farveginn og gilið. Það var slæmt
veöur, snjókóf og erfitt að fara að
moka við þessar aðstæður, til
þess að unnt væri að renna biln-
um aftur af trukknum. Við náum i
Fomahvamm einhvern tima um
nóttina og sváfum það sem
eftir var nætur. Næsta dag náöum
viö bilnum af pallinum, og það
var eitthvað frumstætt, þvl aö
Oskar héldur þvi fram, að ég hafi
ekiö honum af pallinum eftir
tveim tveggja tommu plönkum.
Ég lagöi nú af staö, og til Egils-
staða komst ég og fylgdi vegun-
um alla leið.
„Póstleiðina”
norður
— Ferðin norður var að ýmsu
leyti erfið. Ég varð t.d. að fara
„póstleiöina” gömlu yfir Oxna-
dalsheiði. Snjódyngjur voru
hrikalegar I hlíðinni, og ég for
upp árgflið, sem nútimamönnum
þykir kannski ótrúlegt. Ég hafði
einhvern tima heyrt um þessa
leið, og á hentugum stað skellti ég
mér niður i gilið og gekk ágætlega
upp á heiðina. Undir var áin
gaddfreðin.
— A Akureyri svaf ég eina nótt.
Annars var ekki mikið um svefn,
venjulega 3-4 timar. Ég gisti hjá
foreldrum minum i Múla i Húna-
vatnssýslu, i Varmahlið og svo á
Akureyri.
Menn flykktust að til þess að
skoða tækið og ég fór i reynslu-
ferð með einhverja fyrirmenn á
Akureyri inn eftir firðinum. Þeir
voru velbúnir þessir menn, á lág-
um skóm og á sínum venjulegum
Tarfur fastur
i skafli
— Viö náðum bilnum og mannin-
um aftur, og ég fór með þá aftur
til Akureyrar og lagði siðan á
Vaðlaheiði. Þar var mikill snjór
og erfitt yfirferðar. Snjórinn var
laus og viða erfiðar hengjur i hlið-
inni. Við stóðum I mitti I lausa-
mjöll, þegar við fórum út úr bfln-
um. Þegar utar dró var snjórinn
orðinn harðari, og þá gekk allt
eins og i sögu, það er að segja að
Fnjóská I Fnjóskadal. Við fórum
yfir brúna, en þegar yfrum var
austan til við brúna, þegar yfrum
var komið, var allt á kafi I sneið-
ingnum að vestanverðu við ána,
upp frá brúnni. Þar voru tveir
sveitamenn með tarf, og sat tarf-
urinn fastur i skaflinum, i snjó
upp á lendar.
haföi simasamband við menn til
að kanna aðstæður. Ég hafði sima
frá Landsimanum og tengdi hann
bara við Hnurnar, þegar mér
sýndist, enda var ekki hátt upp i
þær alls staðar.
Eitthvað „dökkleitt”
framundan
Við komumst nú einhvern
veginn fram hjá tarfinum og
héldum okkar striki austur. Það
varð ómögulega komizt framhjá
Ljósavatni I Ljosavatnsskarði, og
lagði ég beint á vatnið. Það var
náttmyrkur og snjókóf. Ég náði
mikilli ferð á vatninu, en allt I
einu sá ég eitthvað dökkleitt
framundan, og nam þvi staðar.
Var þá vatnið opið þarna, og ég
sneri strax til lands og fór með
löndum austuryfir.
Gekk mér nú þolanlega. A Akur-
eyri hafði ég tekið einhvern
varning, eins og ég þorði að taka
meðferðis. Var þetta tóbak fyrir
karlana i Mývatnssveit og eitt og
annað. Þar á meðal var stór
tóbakssending i Reykjahlið (eða
Reynihlið). Er ég kom að Más-
koti, sem er við Másvatn, kom
út bóndinn þar Ari i Máskoti, og
fór að spyrja mig um tóbakið, þvi
hann vantáði neftóbak.
— Ég sagði eins og var, að ég
væri með tóbakssendingu, sem
fara ætti i Reykjahlið, og varð
það úr að hann fékk eina krukku
af þessari sendingu og varð mjög
glaður við.
Til móts við
Mývetninga
— Næsti áfangi var Mývatn. Ég
vissi af jarðhita I þvi og það var
ekki freistandi að fara að aka þar
um I byl og náttmyrkri, svo að ég
tengdi simann og óskaði eftir
mönnum, sem væru á skiðum eða
skautum og visuðu mér veginn
upp að Reynihlið, eða eftir
vatninu.
Ég komst upp að Kráká, og var
eitthvað að snúast þar,vissi að ég
var einhvers staðar hjá brúnni.
Það var snjókóf og allt á bólakafi
i snjó. Það endaði með þvi að þeir
fundu mig þarna, hann Sverrir i
Reynihlíð og þeir, sem farið höfðu
til þess að leiðbeina mér. Og við
ókum eitt bank yfir vatnið að
Reynihlið. Það gekk fljótt.
— Þarna sváfum við, en ég
gleymdi vist að geta þess, að mér
var fenginn maður frá vega-
geröinni á Akureyri til fylgdar,
og hann var með mér alla leið til
Egilsstaða, en þaðan fór hann
heim. Ég hef þvi miður gleymt
hvað hann hét.
— Næsta morgun var svo haldið
áfram ferðinni. Þarna ætlaði ég
aö taka bensin, en það gekk nú
ekki vel. Bensintankurinn var á
kafi I djúpri snjódyngju, og við
urðum að byrja á þvi um
morguninn að grafa hann upp.
Þarna efra var slik ófærð, að
ekkert tæki kom til að taka
bensin, og þvi hafði tankurinn
verið látinn grafast niður.
Yfir Mývatnsöræfi
— Við héldum frá Mývatni sem
leið liggur yfir Mývatnsöræfin.
Feröin gekk vel til Grimsstaða á
Fjöllum.
Kom ég þar um hádegið 18.
marz. Við vorum með einhvern
flutning þangaö og einnig i
Vlðidal og I Möðrudal. Fegurð
og tign landsins verður ei lýst,
þetta var annar heimur. Lifs-
skoöun þeirra, sem þarna þreyja
veturinn veröur ekki betur lýst en
I viðhorfi þess til þessara
flutninga á snjóbilnum. Þaö vildi
ekkert fá fyrir sjálft sig —
skepnurnar sátu i fyrirrúmi.
Fóðurbætir og hey vár það sem
gladdi það meira en nokkuö
annað. Þetta, sem við höfðum
meðferðis á þessa afskekktu bæi,
var einmitt fóðurbætir.
Það voru nokkrir
erfiðleikar að komast niður
Jökuldalinn. Þar er vegurinn
utan I hlið og um erfið gil. T.d.
hlaut að verða erfitt að komast
yfir Gilsá við Skjöldólfsstaði.
Stefán sá mikli málari, sonur
Jóns I Möðrudal, fór með okkur
frá Möðrudal niður til Egilsstaða.
Þetta var eftir að hann hafði
orðið fyrir 64 klukkustunda
villunni, eða hvaö það nú var, og
karlinn var með litinn kompás i
vettlingstotunni, þvi að hann
langaði ekki i aðra svoleiöis
„törn”.
— Gilið var auövitað ófært eins
og við var að búast og við fórum
einhvern veginn upp fyrir
Skjöldólfsstaðahnúk og komum
svo niöur brekkurnar rétt innan
við Skjöldólfsstaði. Ég kann nú
varla aö fara með leiðarlýsingu á
þessu, nema þetta gekk og við
gistum á Skjöldólfsstöðum.
Það var nú ekki allt búið með
þetta. Fleiri ófær gil var yfir að
fara. Ekki var heldur fýsilegt að
fara neðar og velta svo kannski
ofan i hana Jökulsá.
— Mér var afskaplega vel tekið á
öllum sveitabæjum á Héraði og
hvar sem ég kom. Fólkið vildi allt
fyrir mig gera og ég veit ekki
hvaö um mig hefði orðið, ef ég
heföi þegið þær veitingar sem
boðnar voru. Ég kom kannski á 6-
8 bæi i hveri ferð og alls staðar
átti ég að drekka kaffi.
Ægileg snjóþyngsli
á Héraði
— Snjóþyngslin voru ægileg. Ég
man að ég kom aö Hróarstungu.
Ég var að taka hey af vagninum
handa einum bóndanum. Þá kom
rolla og fór að japla utan i heyið,
utanúr bögglunum.Bóndinn fór þá
að stugga viö kindinni og hún
hvarf niður i jöröina, en ekkert
sást þarna húsið Þá var bara
grafinn rangali gegnum snjóinn
niður i fjárhúsið.
— Annað dæmi um snjóþyngslin
var það, að það voru 19 sima-
staurar týndir, fenntir i kaf á
Jökuldal og maöur var oft flæktur
með snjóbilinn i simalinunum.
Þær voru annað hvort eins og
giröing, eða lágu rétt undir
snjóskorpunni.
Oft tók maður sér smáhvild,
settist á kollinn á simasturunum
og tengdi simtækið góða og
spjallaöi við Jón i Möðrudal, eða
einhvern viðlika upphafinn og
skemmitlegan mann, til þess að
halda góðu skapi.
Flutningur á
fóðurvörum
— Það var mikið verk fyrir hönd-
um. Korni og heyi varð að aka
með jaðýtum og snjósleðum aftan
I þeim yfir Fagradal og til Egils-
staða. Þar tók snjóbfllinn viö.
— Ég veit ekki hvað við fluttum
mikið magn á þessum bil og á
sleða, er tengdur var aftan i
snjóbilinn • En það var mikið. Ég
var með vasabók, þar sem ég
færði þetta inn með bleki, en svo
blotnaði hún og allt varð ólæsi-
legt.
— Maður vann við þetta dag og
nótt, eða allt að þvi. Fyrstu
ferðirnar voru erfiðastar, en
þegar maður var búinn aö fara
þetta einu sinni, þá var þetta
enginn vandi og maður renndi i
slóöina. Það flýtti feröunum, og f
þá fékkst einhver svefn. Mér er
nær að halda, að við höfum flutt
hálft annað tonn i ferð á bflnum
og sleðanum. Við tókum sætin úr
bflnum og fluttum fóðurbætinn
þar, heyið var á sleðanum.
Versti áfanginn var búin á
Jökulsá. Þar kóf alltaf i hengju og
ég varð að moka mig i gegn.
Þetta var 2ja metra hár skafl.
Siðan varö ég að renna bflnum
yfir — og til þess aö billinn hefði
sig upp, þá varð égað skilja
sleöann eftir og draga hann svo á
kaðli 20 metra löngum, þegar ég
var kominn upp úr gljúfrinu.
Þetta var versji farartálminn i
sjálfum flutningunum.
— Var orðiö alveg heylaust?
Heylaus með700 fjár
— Já, viða var þaö. I raun og
veru var ástandið alveg ægilegt.
Fólkið var samt æðrulaust. Ég
man eftir að einu sinni stanzaði
ég við bæ, þar sem var margbýlt
Frh. á bls. 15
Skriöbelta-snjóblll Guömundar Jónassonar á sýningarferö um Hellisheiði 1975. Ef til viil er þarna fund-
in leið til þess aö mæta snjóþyngslunum á Islandi og tryggja landveginn á vetrum.