Tíminn - 13.02.1975, Blaðsíða 9

8
TÍMINN
Fimmtudagur 13. febrúar 1975
Fimmtudagur 13. febrúar 1975
TÍMINN
9
Ólína M. Magnúsdóttir° Kinnarstöðu m:
O pið fc irél Fti 1 d r. Gunnlaugs Þórðarsonar
Heiöraði Gunnlaugur.
Ég heyrði þig flytja fyrirlestur i
útvarpinu núna fyrir jólin. Ég
man ekki hvaö þú kallaðir fyrir-
lesturinn, en aðalefni hans man
ég. Það var ámátlegt harmakvein
yfir meinsemi bænda við fólk úr
þéttbýlinu og nefndir þú dæmi um
það. En þetta sem fyrirlesturinn
fjallaði um er vandamál, sem
hefur tvær hliðar eins og flest
mál. Þú last bara blaðsiöuna,
sem fjallar um þá hlið málsins,
sem að kaupstaðabúum snýr, en
ég ætla að fletta við blaðinu og
skýra frá þvi, sem er á hinni blað-
siðunni, sem snýr aö bændunum
og nefna dæmi eins og þú.
Mig undrar, þegar gáf-
aðir menn segja frá ann-
arri hlið mála er láta hinnar
ógetið. Það er bæði leiðinlegt og
skaðlegt. Og varla trúi ég þvi, að
þú hefðir kastað þvi svona ein-
hliða fram gegn bændum, þegar
þú varst i framboði hér i Barða-
strandarsýslu. En „það ber ekki
allt upp.á sama daginn”, segir
gamalt spakmæli. Ég hef aldrei
látið neitt i blöð fyrr, enda verður
þetta pár mitt viðvaningslegt.
Sannast á mér það fornkveðna:
,,Nú eru flestir sótraftar á sjó
dregnir”.
Hef ég þá lesturinn á hinni blaö-
siðunni.
Eftir að vegir opnast á vorin og
umferö byrjar, eru oft tugir af
tjöldum meðfram veginum og
það alveg heim viö tún. Ég man
ekki eftir þeim degi að ekki séu
fleiri tjöld en þrjú. Einstaka
prúðmenni biður um leyfi til að
tjalda og leyfi til að tina ber og er
hvort tveggja alltaf leyft án
greiðslu. Tvisvar sinnum hef ég
farið á stúfana, þegar tvær fjöl-
mennar f jölskyldur voru búnar að
vera nokkur dægur heim við tún
og tina ber og krafði þær um
gjald. Það gekk fram af mér ó-
svífnin. Allur fjöldinn tjaldar og
tinir ber eins og þetta sé þeirra
eigið land. Um ber er ekki lengur
að tala fyrir heimafólkið á þeim
býlum, sem eiga berjaland er
liggur að veginum.
Mig minnir að þú segðir eitt-
hvað á þá leið, að kaupstaðarfólk
mætti ekki einu sinni tina ber uppi
á öræfum. Þvi miður er ég ekki
kunnug islenzkum öræfum, en
grunur minn er sá, að þú kæmir
ekki með fullar fötur af berjum
þaðan, þótt þú hefðir frið fyrir
reiðum bændum og illum nautum.
Nei, berin eru i skjólsælum laut-
um i heimalöndunum. Ég skil vel
þörf og þrá fólksins eftir að kom-
ast úr göturykinu og út i friðsæla
náttúruna og ég sé ekkert eftir
berjum heldur. Þau verða eða
urði. of mikið undir snjónum. En
viðkunnanlegra finnst mér að
beðið sé um leyfi. Það vita allir,
þegar þeir eru komnir heim að
túni eða nálægt þvi, þá eru það á-
búendur jarðarinnar, sem leyfið
þarf að fá hjá. Það er þvi ekki
hægt að afsaka sig með þvi, að
þeir viti ekki til hverra er að leita.
Mér finnst minnstu skipta um
berin. Það er annað sem er alvar-
legt og það er hvernig bilarnir
fara með landið. Þar sem slétt
graslendi er verður gróðurlitið
eða gróðurlaust. Bilunum er
þrælað eins langt og hægt er að
koma þeim, ekkert skeytt um
gróðurinn. Þar sem farið er eftir
lyngi verður svört mönin eftir,
sem aldreigrær, svo tekur vindur
og vatn við og þvær ofan i möl.
Fyrir nokkrum árum var gert
hér við heybandsveg, svo að kom-
ast mætti eftir honum á jeppa.
Nokkru seinna kom steypiregn og
vatnsflóð og skolaði sandinum
burtu, svo að vegurinn varð ófær
farartækjum. Þetta var bagalegt,
en nú er ég fegin, það stöðvar æði
bilanna. Heimamenn þræða holt-
in, en hinir fara einnig yfir gróð-
urlendið, sem sizt er of mikið.
Það þarf engan sérfræðing til
að sjá eyðilegginguna, aðeins að
hafa opin augu og vera réttsýnn.
Stundum eru tjaldbúar með eld.
Ég kom þar einu sinni að, sem
eldur logaði I litlum hlóðum I
miðri lyngbrekku, þurri. Ég benti
á að þetta mætti ekki, það gæti
valdið hroðalegu tjóni. Maðurinn
kvaðst gæta eldsins vel: „Börnin
langaði svo til að hafa þetta
svona”.
Oft er tjaldað i réttinni og auð-
vitað meinlaust, en einu sinni var
sagt frá eldi I réttarveggnum. Jú,
mikið rétt, mikil glóð var i einum
veggnum. En ekki voru þaö söku-
dólgarnir, sem sögðu frá eldin-
um.
Enn eru ótalin öll glerbrotin,
sem eru dreifð um allt án þess að
skeyta um það, að skepnur geta
meitt sig á þeim. Annars hefur
umgengnin batnað, hvað rusl
snertir, núna tvö siðustu árin, þó
ekki sé það gott enn.
Seinast minnist ég á það atriði I
ræðu þinni, sem gerði mig svo
sára, að ég gat ekki orða bundizt.
Þú sagðir að ekki mætti einu sinni
skjóta fugla. Furðulegt, að þú
skyldir gerast málsvari sliks ó-
sóma. Það göfgar liklega sálina
að skjóta fugla sér til gamans.
Hvað skyldu sálfræðingar segja
um. Það. Ef til vill væri það gott
fyrir Reykvikinga að svala morð-
fýsn sinni með þvi að leggjast á
sveif með minknum og bana þess-
um fáu fuglum, sem hann skilur
eftir.
Ég legg til að enginn megi eiga
né hafa um hönd byssu, nema
þeir, sem neyðast til að aflifa bú-
pening. Ég skal nefna tvö dæmi
um það, að ferðafólk á ekki að
hafa byssu meðferðis.
Fyrir um það bil 30 árum var
það einn þerrisdag rétt fyrir
göngurnar að bill staðnæmdist á
leitinu milli Kinnarstaða og
Skóga. Menn fara út úr bilnum,
og svo dynja' skotin. Þá tók ég
eftir dilká með svörtu hrútlambi.
Ána þekkti ég. Hún var að heim-
an. Meðan kýrnar voru mjólkaðar
fór ærin að jarma sárt eins og hún
væri búin að missa lambið. En nú
var farið að skyggja og enginn
timi til að athuga um þetta um
kvöldið. Snemma um morguninn
var ærin enn i holtinu jarmandi
og þá fóru þrir að leita um holtið
og þar i grennd, en ekki fannst
lambið og er þó þarna auðvelt að
leita, og lambið kom aldrei. Ég
efa það ekki að lam'bið hefur verið
drepið og þvi kippt i burtu.
1 vor var ég hjá fé minu, þar
sem Hofsstaðavegurinn greinist
frá aðalveginum. Kemur þá bill
brunandi vestan veginn og beygir
út á Hofsstaðaveginn. Ég hélt að
hann ætlaði að hitta mig og fór til
móts við hann, en bílstjórinn
flautaði aðeins og hélt áfram. Ég
sá að mennirnir voru ókunnugir
og R merki var á bilnum. Ég
hugði að hann ætlaði út að Hofs-
stöðum. Fáum minútum seinna
fór ég heim. Þegar ég kom á hæð-
ina, þar sem sér heim að bænum
og einnig inn yfir túnið, sem er I
hvarfi frá bænum kváðu við skot,
tvö- eða þrjú, ég man það ekki
glöggt. Sé ég þá, að billinn hafði
staðnæmzt handan við ána og
manngarmur hafði læðzt heim á
tún og skaut i grið og erg á gæsa-
hóp, sem var á túninu. Þetta
gerðist á þvi herrans ári 1974 á
föstudaginn langa. Helgi dagsins
var ekki virt né réttur bóndans til
að ráða yfir túninu sinu. Þér láð-
ist alveg að geta þess. að „oln-
bogabörnin” mættu ekki einu
sinni renna fyrir silungsbröndu,
þegar á leið þeirra yrði girnileg
veiðiá. En þar hefur lika löggjöfin
sett slagbrand fyrir hurðina og
það veit lögfræðingurinn.
„Hvað höfðingjarnir hafast að
hinir meina sér leyfist það”, segir
Hallgrimur Pétursson og það er i
gildi enn.
Ef til vill hefur þessi fyrirlest-
ur þinn ýtt undir undirleita
drenginn, sem kallar sig ritstjóra
Visis, þegar hann vill fækka
bændum. Hann bjóst við, að þá
myndu bætast við óbyggð svæði,
eyðibýlum fjölga (samkvæmt
viðtali i sjónvarpi). Þá yrði
rýmra fyrir ferðafólk, segi ég. En
umgengni ferðafólks á eyðibýlum
er með þeim endemum, að ég
nenni ekki að eyða orðum að þvi.
Ég vik að þvi I lokin, að þetta
sem hér ræðir um er stórmál og
vandamál, sem greindir, réttsýn-
ir og góðgjarnir menn þurfa að
fjalla um og laga ef mögulegt er.
Ef unnt væri að innræta æskunni
ást og virðingu fyrir lifinu, hvort
sem er gróður eða dýr, og virð-
ingu fyrir eignaréttinum, þá
mundu skemmdarvargarnir ekki
íyrirfinnast hjá islenzku þjóðinni,
þegar stundir liða.
Kinnarstöðum 6. jan. 1975.
ólina M. Magnúsdóttir
Rannsók d tjóni af völdum flugvargs:
Hrafninn óræðn-
ari við fé en
svartbakurinn
A undanförnum árum hafa
menntamálaráðuneytinu alloft
borizt kvartanir frá bændum eða
félags- og hagsmunasamtökum,
þeirra vegna tjóns af völdum
hrafns og svartbaks, sérstaklega
i sambandi við sauöburð og æðar-
rækt. Einnig hefur verið kvartað
um aö þessir fuglar — sérstak-
lega þó hrafn — ætu fræ f flögum
og svartbakurinn laxaseiði i ám,
einkum þegar niðurgönguseiðum
er sleppt.
A siöastliðnu vori réð ráðuneyt-
ið Arna Heimi Jónsson liffræðing
til þess að ferðast um landið og
safna upplýsingum um meint tjón
af völdum þessara fugla en jafn-
framt var honum falið aö gera
tilraunir með svefnlyf til fækkun-
ar áöurnefndum fuglategundum.
Upplýsingasöfnun þessi og
tilraunirnar fóru fram i júni, júli
og ágúst sumarið 1974 en timi
vannst þó ekki til aö ljúka tilraun-
um meö svefnlyfin fyrr en I
septembermánuði.
Ami Heimir ferðaðist um 20
sýslur og ræddi við 337 bændur
um tjón, sem hrafnar og mávar
valda á sauöfé, yfirleitt nýborn-
um lömbum eöa lömbum I fæð-
ingu.
Af bændum, sem spurðir voru,
uröu 76 eða 22,5% fyrir þannig
tjóni slðastliöið vor. Þess ber að
geta aö Arni Heimir reyndi að
fara á sem flesta bæi þar sem
frétzt haföi um tjón.
Aðurgreindir bændur, sem
spurðir voru um tjón, áttu um 11-
12% af þeim ám sem voru á fóðr-
um siðastliðinn vetur. Mesta
hugsanlega tjón, sem fuglarnir
valda, er 0.08% af fjölda lamba
sem fæðast. Ef öll þau lörnb hefðu
lifað til siðastliðins hausts og lagt
sig á 5000 krónur hvert er tjón að
meöaltali á hvern bónda með 250
ær nálægt 1300-1400 krónum og er
þá um algjör efri mörk að ræða að
þvi er Arni Heimir telur.
Tjón fer i stórum dráttum eftir
gæzlu um burð. Af þeim bændum,
sem létu bera að mestu leyti inni,
urðu 5% fyrir tjóni. Samsvarandi
tala fyrir þá, sem létu bera „við
hús” eða ,,á húsi”, er 29% og úti i
haga 47%.
Einnig drápu fuglarnir að sögn
bænda 19 kindur sem höföu orðið
afvelta, fengið doða eða festst I
gaddavir.
Það viröist nokkuð útbreidd
skoðun hjá bændum að það séu
ákveðnir fuglar, „sem komast
upp á lag með að drepa”.
Yfirleitter ekki gert upp á milli
fuglapna að þvi er tjón varðar en
almennt var hrafninn talinn
áræðnari við fé og flestir töldu
aðkomuna verri eftir hann.
Ami Heimir ræddi samtals við
67 bændur sem stunduðu æöar-
rækt eða voru nýhættir þvi. Sam-
anlagt dúnmagn úr æðarvarpi
þeirra var að sögn 604 kg. vorið
1974.
Hjá þeim, sem höfðu æðarvarp.
var það i samdrætti hjá 60% i
vexti eða stóð i stað hjá 40%. Sem
aöalskýring á samdrætti nefndu
bændur aukin áhrif eftirtalinna
þátta: svartbakur, hrafn, minkur
og verri umhirða. Við þetta má
svo bæta sem hugsanlegri skýr-
ingu stóraukinni veiði hrognkelsa
I net en bændur töldu að mikið af
æðrarfugli dræpist i netunum.
Ekki virðist sem svefnlyf hafi
náð tilætluðum árangri við efl-
ingu æðarvarps þó að ýmsir telji
sig ná góðum árangri við fækkun
„vargfugla” með þessum lyfjum.
Margt virðist mótsagnakennt
þegar rætt er um áhrif hrafns og
svartbaks á æðarvarp og má I þvi
sambandi benda á aukningu
æðarvarps á Suðvesturlandi, þar
sem mikið er af „vargfugli” en
hnignun æðarvarps viöa á Vest-
fjörðum þar sem menn hafa náð
hvað mestum árangri við fækkun
ofangreindra fuglategunda.
Af þeim svefnlyfjum sem reynd
voru til fækkunar hrafni og svart-
baki, reyndist efnið fenemal bezt
en chloralose óhæft sökum kvala-
fulls dauða fuglanna. Avertin
reyndist ekki eins vel og fenemal-
ið, sérstaklega ef það er látið I
egg- •
Bændur eru almennt þeirrar
skoðunar, að hrafninn sé áræðn-
ari við sauöfé en svartbakurinn.
Breytt stjórnarstefna
í Svíþjóð:
Kapp
lagt
a ao
auka
og
efla
land-
búnað
EFTIR heimsstyrjöldina siðari
kom á daginn, að sænskur land-
búnaður hafði dregizt aftur úr
og var ekki samkeppnisfær.
Þetta leiddi til þess, að háværar
raddir fóru aö predika samúrait
á sviði landbúnaðar, og komu
þeir ár sinni svo fyrir borð, aó
stjórnarstefnan tók nokkurt mið
af þessu. A árunum 1964—1967
var 7% af ræktuðu landi i Svi-
þjóð breytt I bithaga eða tekið til
skógræktar.
Þetta var talin hagræðing,
sem átti að stuðla að betri nýt-
ingu vinnuafls I landinu.
Slðan hefur breyting á orðið.
A ný er það efst á baugi, að Svi-
ar verði sjálfir að framleiða
sem mest af landbúnaðarvöru,
svo aö þeir geti dregið til muna
úr innflutningi og verið sem
mest sjálfbirgastir. Undir þessa
nýju stefnu hefur svo orku-
kreppan ýtt nú hin siðustu miss-
eri.
Sænskir bændur hafa þess
vegna komizt að hagstæðari
samningum við stjórnarvöld um
Eitt frægasta kynbótanaut Svia, haft til kynbóta i nær hálfan annan áratug. Niöjarnir eru orðnir
fimmtíu þúsund, og þó að þessi stæöilegi gripur sé sjálfur fallinn, eru honum enn að fæðast kálfar,
þvi að hann lét eftir sig væna innistæðu i sæðisbankanum.
verð á landbúnaðarvörum en
áður, og gildir það þó einkum
ummjólkurverðiði samræmi við
það fjölgaði mjólkurkúm til
verulegta muna árið 1973 og
hefur enn fjölgað siðan.
Nú er einnig stefna sænskra
stjómarvalda að auka kornrækt
til muna og rækta yfirleitt alit
það land, sem hagfellt er að
rækta.
Meðalbændur i Sviþjóð hafa
nú til umráða fimmtiu til hundr-
að hektara ræktaðs lands, en
margir verða þó að láta sér
nægjafimm tilsexhektara, sem
þykir smátt skammtað. Sænskir
bændur, sem ýmist stunda
griparækt, jarðyrkju eða skóg-
yrkju, eru um eitt hundrað og
fimmtlu þúsund, og eru lang-
flestir þeirra i einhverjum
bændasamtökum. Bændasam-
tökin hafa einkarétt á mjólkur-
sölu, og auk þess reka þau 85%
allra sláturhúsa og annast 40%
allrar niðursuðu á kjöti. Vinnsla
og sala landbúnaðarafurðanna
er með samvinnusniði, þar sem
kaupfélögin i landinu eru drif-
fjöðrin, og þau sjá bændunum
fyrir flestu þvi, er þeir kaupa til
búreksturs sins og heimilis-
halds. Arið 1973 nam velta 621
kaupfélags tólf milljörðum
sænskra króna.
Vegna breyttrar stefnu
stjórnarvalda má nú fastlega
vænta þess, að sænskur land-
búnaður færist i aukana og
framleiðsla og velta aukist, er
betur er búið að bændum en áð-
ur og sitt gert til þess að glæða
vilja fólks til búskapar. Meðal
annars er nú unnið ötullega að
þvi að koma sem viðast sjálf-
virkum útbúnaði til fóðurgjafar
I gripahús og sjálfvirkum
hreinsitækjum i fjós til þess að
létta erfiði af fáliðuðum bænd-
um.
Vaka eða víma
Drykkjuskapur
í sjónvarpi
Það er áberandi munur á þvi
hvernig drykkjuskapur er sýnd-
um I sjónvarpsmyndum. Al-
kunnugt er það að I fjölda
mynda er áfengisnautn sýnd
sem sjálfsagður hlutur, — allir
drekka áfengi eins og annað
komi ekki til greina.
Stundum skortir allt raunsæi i
þessar myndir. Tökum til dæm-
is brezku myndina Bræðurna.
Vinskápur á vinnustað. Komi
gestur I skrifstofuna þá er farið I
skápinn og drukkið, — venju-
lega viský. Svo gengur það allan
daginn og þegar komiö er heim
frá vinnunni er venjulega byrj-
að á þvi að gá sér i glas. Þetta
gildir jafnt um konur og karla.
Þó sér yfirleitt aldrei vin á
nokkrum manni. Fólkið stendur
upp frá brennivinsdrykkjunni
og ekur bil sinum eins og ekkert
hafi i skorizt.
Svo undarlegt er það aö hitta
má greindarfólk, sem ekki hef-
ur gert sér ljóst aö þetta sé nein
fjarstæða, en hefur trúað þvi, að
Bretar drekki svona. Þeir séu
svo vanir þessu og þoli þetta svo
vel.
Brezkir togaramenn hafa
komið hér viö land og Islenzkir
menn fengið að sjá hver áhrif
áfengið hefur á þarlenda menn.
Hér má nefna Seyöisfjörð, Þing-
eyri og tsafjörð til dæmis.
Ætli það sé ekki raunsannari
mynd en kvikmyndin?
Sjónvarpið okkar hefur sýnt
finnskar myndir sem sýna
drykkjuskap eins og við þekkj-
um hann. Er það nýjast að
nefna Söng Sólveigar. Amman I
myndinni, kvenhetjan, sem
bjargaði þvi, sem bjargað varð,
sagöi við Sólveigu:
„Og leiktu þér aldrei að á-
fengi”.
Ég man eftir fjórum finnskum
myndum öðrum þar sem áfeng-
ið hafði sömu áhrif og i veru-
leikanum i kringum okkur.
Menn verða hreifir og málglað-
ir, sumir flflalegir, svo dregur
mátt úr mönnum, sumir gleyma
ætlun sinni og erindi, aðrir
veröa uppstökk fól og niðast á
konum og börnum.
Hér má lika nefna Vesturfar-
ana, — atriöið þar sem Róbert
frelsar Arnvið frá þvi aö verða
mannsbani, — sennilega I fyrsta
sinn sem hann er ölvaður. Það
er raunsönn mynd og minnir á
það að menn þurfa ekki að vera
langvanir ofdrykkjumenn til að
vera i hættu. Stundum hefur
fyrsta drykkjan verið örlagarik.
Hennar vegna hafa góðir menn
týnt lífi sinu — eða annarra.
Hvers vegna er þessi munur á
kvikmyndum? Hvers vegna
leyfa sumir kvikmyndafram-
leiðendur sér að sniöganga
veruleikann svo mjög, að þeir
sýna drykku áfengis eins og hún
væri jafn meinlaus og vatns-
drykkja? Getur þaö komiö af
ööru en meöhaldi? Og skyldi
það meðhald ekki oftast eiga
eitthvað skylt við fjárhagslegan
ávinning?
Svo mikiö er vist að sumar
kvikmyndir, sem annars hafa
ýmsa kosti, hafa þann leiöa
galla að vera skaðlygnar i þess-
um efnum eins og þeim væri
ætlaö að auglýsa áfengi.
H.Kr.