Tíminn - 18.02.1975, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Þriöjudagur 18. febrúar 1975.
Inngangur
Reyfarar, sem svo eru kallaðir,
eru ákaflega vinsælt lestrarefni
meöal fuiloröinna og eru margir
góöir glæpasagnahöfundar
heimsfrægir fyrir snilldarlega
vel ofinn sögurþáö og skemmti-
legar persónulýsingar. Nægir
þar aö nefna Arthur Conan
Doyle, Agötu Christie, og
George Simenon nú á siöari tlm-
um. Þessir höfundar fylgja
þeim reglum, sem settar eru við
samningu annarra bókmennta-
verka og kasta hvergi til hönd-
um að gera sögur sinar sem
trúverðugastar.
Reyfarar fyrir börn ættu ekki
aö vera undanskildir þeim
höfuðreglum, sem setja verður
um gerð trúverðugrar sögu,
þ.e. aðsöguþráðurinn sé skýr og
atburðarásin rökrétt afleiðing
þess, sem áður er komið, — að
persónurnar séu skýrt mótaðar
og skapaðar, sem einstaklingar,
en ekki eingöngu þeirra ytra
Utliti lýst — að staðarlýsingar
stangist ekki á við söguþráðinn
ef þær eru tilbúnar eða við
raunveruleikann, ef sagan á að
gerast i þekktu umhverfi. Þetta
veröa að kallast lágmarks-
kröfur, sem gera verður til
hvaða höfundar sem er, en
sumir Islenzkir barna- og
unglingabókahöfundar, sem
skrifað hafa á undanförnum ár-
um hafa brotiðeina eða fleiri af
þessum reglum. Ekki vil ég
meina að það sé af þvi að þeir
geti ekki gert betur, heldur
hallast ég að þeirri skoðun, að
þeir gefi sér ekki tima til að
vinna bækurnar sinar nógu vel,
enda eru flestir i fullri vinnu og
geta ekki sinnt skrifum sinum
eins og þörf krefur.
Það hefur veríð áberandi
unfanfarin ár, hve mikið af
frumsömdum Islenzkum barna-
bókum hafa verið annað hvort
sveitalifslýsingar, oft sem
endurminningar frá gömlum
timum, eða leynilögreglusögur
og hálfgerðar glæpasögur, þar
sem börn og unglingar ráða
niðurlögum hættulegra bófa,
smyglara eða glæpamanna uppi
á islenzkum heiðum eða i yndis-
legri kjarrklæddri fjallshlið.
Mikið er einnig þýtt af slikum
reyfurum, þar sem sami
krakkinn eða krakkahópurinn
skjóta öllum lögreglumönnum
ref fyrir rass og handsama alls
kyn óþokka af einskærri snilli
sinni. Siðan fá óþokkarnir, sem
venjulega eru alls ekki
mennskir heldur imynd alls ills,
makleg málagjöld og þurrkast
út úr myndinni til þess að auka
dýrð sigurvegaranna. Einnig
má oft greina i þessum
bókmenntum, nokkurs konar
kynþátta- og/eða trúarbragða-
misrétti. Góða hetjan er annað
hvort auðkennd með fögrum
likama og hreystilegum, eða þá
að gæöin koma fram I þvi að
hann ræðzt til atlögu með guðs-
orð á vör og bibliuna á
brjóstinu. Glæpamaðurinn er
oft svartur eða gulur og nú jafn-
vel farinn aö vinna fyrir rikan
Araba.
Þórir S. Guöbergsson er af-
ksastamikill rithöfundur og eru
bækur hans ritaðar undir þvi
einkennismerki, að hið góða
skuli ávallt sigra, og að
guðstrúin sé bjargvættur alls og
allra. Nýjasta bókin hans „Ljós
að næturlagi” er einmitt samin
undir þessu merki, en i bók sinni
brýtur hann margar þær
meginreglur, sem ég minntist
hér á i inngangi. Gallar þessir
valda þvi að boðskapur
bókarinnar kemst ekki til skila
og kemur stundum hjákátlega
út, t.d. bibliulestur i tjaldi, þar
sem hugur drengjanna er
bundinn við útlenzka glæpa-
menn. Við skulum lita á nokkur
dæmi úr sögunni um það, sem
mér finnst megi fara betur og
má lita á þessi orð sem
ábendingar og áskorun um að
gera betur.
Söguþráður
Þrir drengir fara I útilegu
eitthvað norður eða vestur á
land. Aður en þeir koma á
ákvöröunarstað hafa þeir slegið
föstu, að útlendingar nokkrir,
sem hafast við I tjöldum I svo-
nefndum Múla (þar sem þeir
hafa hugsað sér aö tjalda) séu
glæpamenn. Tvær stúlkur koma
siöan I útileguna og hafa með
klaufsku sinni nærri komið I veg
fyrir að drengjunum takist aö
koma upp um glæpamennina.
Otlendingarnir reynast siðan
vera fálkaþjófar og stela
fálkaungum fyrir forrikan ara-
blskan oliukóng. A siðustu
stundu koma góða stúlkan og •
amma til hjálpar og með aðstoð
labb-rabb tækis sem amma
hefur á bænum, ná þær beinu
sambandi við oddvitann, sem
gripur útlendingana glóðvogla
og börniii óska þeim langrar
fangelsisvistar fyrir þennan
hræðilega glæp.
Ýmislegt kemur spánskt fyrir
sjónir, þegar rakin er atburða-
rásin. Sérlega er það þó undra-
vert, að strákar, sem fara i
tæprar viku útilegu, séu búnir
að sjá fyrir ótrúleg ævintýr og
uppljóstran um glæpamenn i
friðsælum f jalladal, og það áður
en þeir eru komnir á staðinn og
famir að kynna sér aðstæður.
Ég fæ ekki séð, að
jarðfræðingar sem tjalda uppi I
fjalladal þurfi endilega að vera
glæpamenn, þótt ekki séu ein-
hver stórmerk berglög i kring-
um þá eins og i er látið skina I
sögunni. Gætu þeir ekki verið
ferðamenn? Strax i áætlunar-
bilnum á leið i útileguna er einn
drengjanna látinn segja.,,Og út-
lendingarnir, sem við komumst
I tæri við eru sjálfsagt engin
lömb að leika sér við”. Ekkert,
sem áður er sagt gefur neitt
tilefni til slikra ályktana.
Annað dæmi vildi ég nefna
þessu til skýringar: í áætlunar-
bilnum kemur þeim alls
ókunnugur maður við sögu og er
honum blöskrar skvaldrið i
þeim varpar hann að þeim
spurningunni: „Er það ykkur að
þakka, hve góða foreldra þiö
eigið? Þakkið þeim sem þakka
ber!” Ef maðurinn þekkti þá
ekki, hvernig gat hann þá vitað
að þeir ættu góða foreldra? Les-
andinn fær heldur ekki að
kynnast foreldrum drengjanna,
svo að þessi spurning mannsins
kemur eins og skollinn úr
sauðaleggnum. Ekki gaf heldur
hegðun drengjar.na það til
kynna að þeir væru sérlega vel
upp aldir.
En látum þessi tvö dæmi
nægja til að sýna að hér er ekki
fylgt rökréttu samhengi I
sögunni.
Persónulýsingar
Drengirnir þrir eru allir
kunningjar og undarlegt nokk
bygja nöfn þeirra allra á G.
Gunnar, Geir og Gústi. Tveir
þeirra hafa viðurnefni, sem líka
byrja á g, gárungi og galopi.
Þetta veldur þvi að lesandinn,
hefur mjög óljósa hugmynd um
hver er hver og hver gerir hvað,
aö undanteknum drengnum,
sem alltaf er að fara með ljóð.
Jafnvel um hánótt, þegar
drengirnirhafa séð ljósglampa i
fjallinu og leita sem ákafast að
landabréfinu byrjar hann á
gátunni „Sá ég sitja segg,
sunnan undir vegg....” Svana,
góða, misskilda stúlkan er per-
sóna, sem höfundi hefur hvað
bezt tekizt að skapa i þessari
sögu. Amma er undarlegt sam-
bland af hrukkóttu gamalmenni
og nútima spæjara, sem gengur
um með labb-rabb tæki. Ekki
skal ég taka fyrir að hún sé ekki
einhvers staðar til, en enga
slika þekki ég.
Mjög sterk tilhneiging er til
mismunar á milli kynja og
finnst mér heldur átakanlegt á
þessu ári að lesa niðrandi
ummæli um kvenkyns sögu-
hetjurnar og yfirleitt bæði af
vörum gömlu konunnar og i öll-
um lýsingum á þeim. Þær
komast hvergi i hálfkvisti á við
strákana A éinum stað er gamla
konan látin segja við strákana:
Nú likist þið strákum, en ekki
uppstoppuðum brúðum.... Mér»
finnst alltaf eins og strákar eigi
að vera strákar og stelpur stelp-
ur. Þó leiðist mér ekki, þó ég
sjái hrausta og snaggaralega
stelpu, sem minnir mig á strák,
en frekar ef ég sé straák,, sem
minnir mig allt of mikið á
stelpu.” Ekki er þetta góður
vitnisburður um kvenfólkið! Og
nokkru seinna segir Gústi: „Svo
koma stelpurnar lika á
morgun...Við fáum vist nóg að
gera við að hjálpa þeim.” Þær
fá ekki að sofa I tjaldi eins og
strákarnir, en það fyrsta sem
þær gera er að steikja pylsur
handa þeim!
Staðarlýsingar
Eins og áður er getið gerist
sagan I friðsælum fjalladal ein-
hversstaðar á íslandi og er ekk-
ert sérstakt við það að athuga.
Kjarrilmurinn og fuglakvakið
geta átt við hvaða stað sem er.
En strax á fyrstu siðu kemur
fyrir einkennileg lýsing á
akstri áætlunarbils frá
Umferðarmiðstöðinni, út úr
bænum og út á Vesturlandsveg,
þar sem leiðin liggur beint upp
Hringbraut og Miklubraut.
„Enginn þekkti þessa leið þó
einsvel og ökumaðurinn sem ók
gætilega hverja götuna á fætur
annarri, unz hann kom út fyrir
borgina og tók stefnuna vestur á
bóginn....” Að visu er ekki
beinlínis sagt, að hér sé átt við
Reykjavík, en þar sem talað er
um borgina verður að álykta að
svo sé. Svona lýsingar
gera kannski ekkert til, en það
er ekkert meiri fyrirhöfn fyrir
höfundinn að hafa lýsinguna i
samræmi við staðhætti alla.
Niðurstaða
Bókin „Ljós að næturlagi” er
heldur hroðvirknislega unnin og
hugmyndirnar settar fram nær
hráar og óunnar.
Höfundur hefði þurft að
leggja miklu meiri vinnu i
byggingu sögunnar og persónu-
Sigrún Klara Hannes-
dóttir bókasafnsfræðing-
ur mun framvegis rita
um barna- og unglinga-
bækur I Timann, en raun-
ar birtist ritdómur eftir
hana um Söguna af Jóni
Oddi og Jóni Bjarna eftir
Guörúnu Helgadóttur í
blaðinu fyrir jólin.
Sigrún Klara teiur
barnabækur sérstaklega
mikilvægar bókmenntir.
1973 kynnti hún sér ritun
barnabóka i Sviþjóð og
Danmörku, er hún var
þar I kynnisferð.
Sigrún Klara Hannes-
dóttir starfar nú á
Fræösluskrifstofu
Reykjavikurborgar við
uppsetningu skólabóka-
safna. Aður hafði hún
unnið á bókasöfnum I
Bandarikjunum, Perú og
hérheima. Hún lauk B.A.
prófi frá Háskóla islands
i ensku, islenzku, og
bókasafnsfræði og M.Sc.
prófi i bókasafnsfræði frá
Wayne State University i
Detroit.
Sigrún Klara hefur rit-
aö greinar um barnabæk-
ur I Samvinnuna,
Menntamál og viðar.
sköpunina til þess að þetta gæti
talizt góð barnabók.
Bókin er snotur að sjá og
myndirnar punta heiimikið upp
á hana. En af hverju er ekki
getið um hver myndskreytir?
Dr. Jóhann M. Kristjdnsson:
Góður liðsmaður norrænnar
samvinnu
1 SUNNMÖRPOSTEN, dagblaöi I
Aalesund, frá 7. desember s.l., las
ég nýlega eftirfarandi grein, sem
birtist hér i lauslegri þýðingu.
„Góðurvinur Noregsá Færeyj-
um, ræöismaður, lögþingsmaður
og framkvæmdastjóri eigin
skipasmiöju, Kjartan Mohr i
Tórshavn, verður 75 ára sunnu-
daginn 8. desember.
Mohr er þekktur maður i at-
hafnalifi Færeyinga, Ariö 1936
stofnaði hann i Tórshavn „Tórs-
havnar Skipasmiðju" sem siðan
hefur vaxiö svo, að hún er eitt
stærsta fyrirtæki eyjanna. Skipa-
smiðjan byggir stálkúttera fyrir
færeyska fiskiflotann, og þess ut-
an strandferðaskip og ferjur. Hún
er stærsti vinnuveitandi i Tórs-
havn, með 120 til 150 starfsmenn.
Meðan á siöari heimsstyrjöld-
inni stóð, héldu margir Norömenn
vestur á bóginn, og kom þá fjöldi
norskra fiskibáta til Færeyja.
Kjartan Mohr var þá traustur
vinur og hjálparhella þessara
norsku landflóttamanna. Hann
var eftir striðiö sæmdur Frihets-
kors Haakonar konungs VII.
Sfðan 1949 hefur Kjartan Mohr
verðiö athafnasamur i færeysk-
um stjórnmálum, bæði i bæjar-
málum og einnig sem þingmaður
i færeyska Lögþinginu. Tvö tima-
bil hpfur hann verið borgarstjóri i
Tórshavn, og fyrir nokkrum ár-
um stofnaði hann sinn eigin
stjórnmálaflokk, „Fremskritt-
partiet”.”
Það er viöeigandi, einmitt nú,
aö minna á Kjartan Mohr meðan
þing Noröurlandaráðs stendur,
þvi svo virkan þátt og gott for-
dæmi hefur hann gefið með eigin
verkum til þess, sem einmitt er
tilgangur og verkefni þessa þings,
en þaö er að efla norræna sam-
vinnu.
Það er alveg vist, að tslending-
ar i hundraða tali gætu sagt það
sama og Norðmenn um þennan
stórbrotna færeyska stjórnmála-
mann og iöjuhöld. Þar yröu fyrst-
ir islenzkir sjómenn, sem um
margra ára bil hafa notið aöstoð-
ar skipasmiðju hans með báta
sina og önnur skip, og ýmsa
fyrirgreiðslu aðra, eins og Norð-
menn, þótt ekki væri striösá-
stand.
Rlkisstjórn lslands bauð Kjart-
ani Mohr og öðrum færeyskum
stjórnmálamönnum til islands
árið 1972, og hann var einnig boð-
inn af borgarstjórn Reykjavikur
til hátlðahaldanna i tilefni ellefu-
hundruö ára afmælis þjóðarinnar
s.l. sumar. lslenzkir stjórnmála-
menn þekkja þvi lika og kunna
vel aö meta þessa færeysku
kempu.
Ég þekki færeysku þjóðina vel,
og ef ég skrifaði endurminningar
minar myndi ég bera henni góöa
sögu.
Ég minnist þess, að Mohrættin
er mikilsmetin af Færeyingum
sjálfum. Þetta er stór ætt, ó-
venjulega myndarlegt og duglegt
fólk, skapgerðin sterk. Mohrættin
kemur viða viö sögu, bæði til sjós
og lands, i færeysku þjóðlifi.
Þegar ég las um afmæli Kjart-
ans Mohri SUNNMÖRPOSTEN,
hugði ég gott til þess að sjá
hann á þingi Norðurlandaráðs,
sem I vændum var, og freista þess
að fræðast meira um merkan
æviferil hans — kannski skrifa
góða afmælisgrein. Þaö uröu mér
þvi persónuleg vonbrigöi,
er ég frétti, að aðeins þrir
færeyskir stjórnmálamenn væru
á skrá erlendra gesta þings-
ins, þeir væru komnir, en meðal
þeirra væri ekki Kjartan Mohr.
Frh. á bls. 15
Kjartan Mohr