Tíminn - 19.02.1975, Blaðsíða 9

TÍMINN
Sveinn Einarsson, þjóöleikhússtjóri.
Miðvikudagur 19. febrúar 1975. Miðvikudagur 19. febrúar 1975.
KRISTENRÖKT
UNDER JÖKULEN
AV
HALLDÓR LAXNESS
Rætt vlð Þjóðleikhússtjóra um leikferðir, leikhús og
sýningar ó Kristnihaldinu í Noregi
Mikil gróska virðist nú
vera i leikstarfi i land-
inu, sem vera ber um
þetta leyti árs. Farið er
til útlanda með leiki, og
ný verk eru tekin til sýn-
inga hér heima. Ein-
hverjar raddir voru þó
uppi um það, að leikhús-
in hefðu verið „sein i
gang” i vetur, og á
dögunum (27. jan.) hitt-
um við að máli Svein
Einarsson þjóðleikhús-
stjóra, sem haft hefur
mörg járn i eldinum að
undanförnu, — og fyrsta
spurningin var:
Leikhúsin
,,Sein i Gang”?
— Voru leikhúsin „sein i gang”
í vetur?
— Já, heyrt hefur maður það,
en þetta er samt misskilningur.
Fólk virðist gleyma nokkuð fljótt,
aö viö vorum með listahátið i
fyrravor, og þjóðleikhúsið var t.d.
með fjórar sýningar þá, þar á
meðal þrjár frumsýningar, sjálfa
Þrymskviðu, Litlu fluguna, og
svo ballettinn. Þessar sýningar
fækkuöu auðvitaö frumsýningum
i byrjun starfsárs, eða frumsýn-
ingum á hausti.
Bak viö hverja frumsýningu
liggur mikil vinna, og þegar unnið
er viö frumsýningar siðla vetrar
og fram á sumar, þá hlýtur það að
koma niður á haustinu, fækka
frumsýningum þá. Við tókum þvi
forskot á sæluna vegna listahá-
tiðar. Þar viö bættist, að vegna
þjóðhátiðarinnar vorum við með
opin I sumar, og aðsókn að Þjóð-
leikhúsinu sló öll met árið 1974.
— Að þessu sinni vorum við
með þrjár frumsýningar, þar
með'talið stórt barnaleikrit,
KARDIMOMMUBÆINN, en við
teljum hér, að sýningar verði að
vera fyrir börnin, — annars sé
verið að bregöast þeim.
— Barnaleikritið var dálitið
fyrr á ferðinni i vetur heldur en
venjulega, en það er vegna þess
að viö vorum með mafgar sýn-
ingar i gangi frá fyrri hluta árs.
Barnaleikrit eru sýnd á daginn,
og þau taka ekki rúm frá kvöld-
sýningunum, sem geta haldið
áfram með eðlilegum hætti.
Hvernig er
heilsan?
— Við höfum hins vegar notað
timann vel, og fyrir skömmu var
frumsýning i Þjóðleikhúsinu á
HVERNIG ER HEILSAN? eftir
þá Bengt Bratt og Kent Anderson,
tvo Svia, sem eru orðnir nokkuð
þekktir hér á landi, þvi að I fyrra-
haust var Þjóðleikhúsið með ann-
að verk eftir þá: ELLIHEIMIL-
IÐ.
ELLIHEIMILIÐ gekk vel og
vakti veröskuldaða athygli.
— Þetta leikrit er i svipaðri tón-
tegund, það gerist á heilsuhæli og
hefur sömu kosti. Vandamálin
eru kynnt á skemmtilegan hátt.
Við heyrum
betur en við
sjáum, þegar
við förum í
leikhús
Það er brugðið upp ýmsum
myndum og úrvinnsla á þeim fer
fram eftir mismunandi sjónar-
miöum einstaklinganna. Það er
sem sé ekki komið með einhvert
„patent” i byrjun leiks, sem leys-
ir allan vanda i eitt skipti fyrir öll.
Okkur er sýndur minnihluta-
hópur sem lifir til hliðar við sam-
félagiö, en slikt er sem betur fer
þó að hverfa. Það er athyglisvert,
aö viö gerð þessa verks, uppsetn-
ingu þess hér, var haft samstarf
við hliðstæðar stofnanir hér á
landi, til þess að fá trúverðuga
mynd.
INÚK til
annarra landa
— Þið hafið einnig verið meö
leik um Grænland, hvernig stóð á
þeirri sýningu?
— Ég get svo sem sagt frá þvi.
Þannig var mál með vexti, að ég
hitti Harald Ólafsson lektor, sem
þá var nýbúinn að halda erindi i
útvarp um Afriku og mér varð þá
ljóst hversu langt var orðið siðan
ég las landafræðina mina. Allt
haföi breytzt, ný riki höfðu verið
stofnuð, önnur höfðu liðið undir
lok og þjóðirnar voru að vakna og
áttu nýja drauma og nýjar vonir.
Ný heiti og ný nöfn komu fram.
— Mér kom til hugar, hvort ekki
væri unnt að setja saman fróðlega
skólasýningu um þessi mál, sýn-
ingu, sem farið gæti i heimsóknir
i skólana, til þess að kynna lönd-
in.
— Um þetta leyti hafði einnig
vaknað hugmynd um að gera
verk um Vinlandsferðir i sama
skyni.
— Það varð úr, að ég fékk
Brynju Benediktsdóttur til að
leikstýra dálitlum hópi leikara,
sem við höfðum valið saman. Hún
og Haraldur ólafsson tóku verk-
efniö til meðferðar og úr þvi varö,
að ákveðið var að taka Eskimóa
og menningu þeirra til meðferð-
ar. INÚK er grænlenzkt orð og
þýðir nánast: MAÐURINN og
fellur heiti leiksins vel að við-
fangsefninu.
Blöndun á
staðnum
— Leikurinn er unninn i hóp-
vinnu, — blöndun á staðnum —.
Allir, sem að þessu koma eru
höfundar leiksins. Þetta tók tölu-
veröan tima og var unnið i ihlaup-
um, þvi að sumt af þessu fólki var
bundið i öðrum störfum. Hópur-
inn fór til Grænlands, og þar
breyttust öll þeirra viðhorf. Þau
höfðu með sér mikið af sögum og
ljóöum frá Grænlandi, sem þau
nýta I textanum, ennfremur
grænlenzka tónlist, eða Eskimóa-
tónlist. Ennfremur var mikið leit-
að fanga i fræðibókum.
— A Grænlandi kynntust þau
grænlenskum formum og ýmsum
siöum, þar á meðal dönsum.
— Flokkurinn kom til Ang-
mangsalik. Bæjarstjórnin þar var
INÚK til Norður-
landanna og
Frakklands....
á tslandi um þetta leyti og þau
kynntust þeim og fóru siðan i
heimsókn norður til þeirra. Enn-
fremur var ferðazt eitthvað norð-
ur á bóginn, þar sem eru staðir og
þjóðhættir, sem likari eru upp-
runalegu lifi Grænlendinga.
Þarna var að finna ýmsa forna
menningarþætti, sem nú eru á
undanhaldi fyrir nýjum sið. Þau
fengu meðal annars að hitta
gamlan særingantann (angakok),
sem framdi fyrir þau seið og
dans. Það var ekki seinna aö
vænta, þvi að gamli maðurinn dó
mánuði siðar, eða þar um bil.
Þetta var á elliheimilinu i An-
magsalik.
— Við héldum sýningar á INÚK
siðla i fyrra vetur, þá fyrst fyrir
skólastjóra, en siðan var verkið
flutt fyrir skólanemendur bæöi þá
um vorið og nú i haust.
Skólasýningar
á INÚK
INÚK er sýnt i skólunum, en
hefur ekki verið sýnt á leiksviðinu
i Þjóðleikhúsinu. -Aöeins ein
opinber sýning hefur verið á
verkinu, en hún var i Norræna-
húsinu, samkvæmt ósk þaðan og
forsvarsmenn þess urðu svo
ánægðir, að þeir tóku leikinn með
sér norður til Húsavikur, þar sem
stjórnarmenn Norræna-hússins
héldu með sér fund. Þeir voru
hrifnir af leiknum og vildu endi-
lega koma honum á framfæri i
Nordkalotten, þvi þeim fannst að
þau vandamál, sem um er f jallað,
myndu höfða til þess fólks, sem
býr i nyrztu byggðum Noregs,
Sviþjóðar og Finnlands.
— Við höfum nú sýnt INÚK allt
að fimmtiu sinnum i hinum ýmsu
skólum. Við höfum fengið boð frá
Folketheatret i Danmörku um að
Sviftsmynd úr IIVERN'IG ER IIEILSAN, sem frumsýnt var hjá Þjóöleikhúsinu nýveriö. Fariö var inn á
nýjar hrautir i uppsetningu verksins, þar sem haft var samband við „hliðstæöar” stofnanir I Reykjavik,
en leikurinn gerist á taugahæli.
Bessi Bjarnason á æfingu I HVERNIG ER HEILSAN
það komi með sýningu til íslands.
Þetta var meðfærileg sýning til
að ferðast með hingað og jafn-
framt spurðu þeir hvort við gæt-
um ekki komið með eitthvað ti!
þeirra til endurgjalds sem auð-
velt væri að ferðast með milli
landa.
Ég sagði þeim frá INÚK, og frá
þvi efni, sem þar er tekið til með-
ferðar, hvernig vestræn siðmenn-
ing skellur á fornri þjóðmenningu
Grænlendinga. Þeir sýndu þessu
mikinn áhuga, en markmið
Leiklistargagnrýni
fer batnandi
þeirra var að koma á leikhátið,
þar sem verk og leikhópar kæmu
frá öllum Norðurlöndunum.
Þeir voru i samfloti um þetta
með Sænska rikisleikhúsinu.
INÚK hlaut styrk
frá Norræna
menningarmálasjóðn-
um
— Það var sótt um styrk til
þessara sýninga i Norræna menn-
ingarsjóðinn af þvi fé, sem þar er
veitt til gestaleikja, en þar var
öllu hafnað, nema þvi að islenzki
flokkurinn kæmi með INÚK til
Norðurlandanna i leikför. Við
fengum bréf hingað, þar sem til-
kynnt var, að þvi miður gæti ekki
orðið af styrk til Folketheatret
vegna Islandsferðar, en flokkur
Þjóðleikhússins hlyti ferðastyrk
til Danmerkur og Sviþjóðar og
flokkurinn gæti fengið viðbótar-
styrk, ef hann gæti einnig sýnt i
Finnlandi og i Noregi. Okkur bár-
ust boð frá Þrándheimi og Vasa.
Þarna verður þvi um að ræða
tvær höfuðborgir, Stokkhólm og
Kaupmannahöfn, og svo tvær
aðrar borgir, sem sé Þrándheim
og Vasa.
— Ilvernig er með tungumálið.
Skilur nokkur maður þennan leik,
sem ekki skilur islenzku?
Tungumálaöröugleikar
hverfandi litlir
— Auðvitað eru víssir ann-
markar á þvi að leika á islenzku
fyrir útlendinga. A þessu er þó
dálítill munur milli einstakra
leikrita. 1 þessu verki er mjög
mikið lagt upp úr þvi sýnilega, —
efni er tjáð með hreyfingum og
búningum. Tónlist og söngur
kvæða á einnig að vera aðgengi-
legt hverjum manni. Þá er i siðari
hluta verksins frásögn „sögu-
manns”, sem er fararstjóri með
ferðamannahópi til Grænlands.
Þetta verður þýtt á viðkomandi
TÍMINN
Grænienzk stúlka i þjóðbúningi. Myndin er tekin I Kúlúsúk i Grænlandi. Núverandi þjóðbúmngur
Grænlendinga er mjög litrikur og er saumaður perlum. Grænlendingar komust snemma I kynni við*
hollenzka sjómenn, sem komu að Vesturströnd Grænlands til hvalveiða á 16. öld. Þeir fluttu með sér
glepperlur. Fyrir þann tima var þjóðbúningurinn skrcyttur mislitum skinnum, sem var ákaflega fag-
urt, sambærilegt við „sauðalitina” í islenzkri ullarvöru. Þúsundir af perlum fara i hvern búning.
mál. Þá er einnig hugsanlegt að
túlkað verði jafnóðum i heyrnar-
tæki.
— Þessi þýðingarmáti er al-
gengur. Er notaður á öllum
meiriháttar ráðstefnum og var i
leikhúsi þjóðanna i Paris.
— Undirbúningur undir þessa
leikför er nú i fullum gangi.
Sýningin var miðuð við skóla-
kerfi, tók 35 minútur i sýningu.
Nú hefur leikurinn verið lengdur
og er nú tæpa klukkustund i flutn-
ingi.
— Nokkur frekari ferðalög
fyrirhuguð með þennan leik?
— Ef til vill. Hingað kom maður
frá alþjóðlegu leiklistarhátiðinni i
Nancy i Frakklandi og sá leikinn.
Að visu sá hann leikinn ekki i
endanlegri gerð, eða i þeirri
mynd sem hann fer til Norður-
landanna. Honum leizt vel á
þetta, en fannst sýningin of stutt.
Nú standa yfir bréfaskriftir og
endanlegt svar er væntanlegt um
það hvort okkur verður boðið
þangað með leikinn. Við höfum
einnig fengiö fleiri fyrirspurnir,
m.a. frá Frakklandi, sem teknar
yrðu þá til athugunar, ef af ferð-
inni til Nancy getur orðið.
— Má telja þetta upphaf aö ein-
hverju nýju i samskiptum is-
lenzka leikhússins við erlendar
stofnanir og leikhús?
— Það er ef til vill of mikið að
segja að svo sé.
Ég vil taka það skýrt fram að
við erum þarna að túlka menn-
ingarsvið, sem okkur er i raun-
inni jafn framandi og flestum ibú-
um þeirra landa sem við heim-
sækjum. Mjög ákveðin hugar-
farsbreyting hefur orðið á
Norðurlöndum gagnvart menn-
ingu þeirra er byggja nyrztu
byggðir. Á ég þar við t.d. Sama,
og Eskimóa. Viss áhugi hefur
veriö vakinn á þessum þjóðum,
tilvist og menningu þeirra. Áhugi
manna á INÚK er þvi kannski
framhald af áhuga manna á
Norðurlöndum á að kynna menn-
ingu strjálbýlis og afskekktra
staða i Norðurálfu.
— Fyrsta sýningin verður 11.
febrúar i Stokkhólmi.
Við heyrum
betur......
— Hvað segja menn um aðferð-
ina, tilurðina sjálfa?
— Þetta þykir yfirleitt sjálfsagt
að gripið sé til slikrar vinnu.
örðugast á þetta þó uppdráttar á
tslandi, þar sem menn eru
bundnari orðinu meira en gerist
og gengur. Ritnöfundum hér
finnst þetta sumum vera fráleitt,
orðið sé grundvöllur allrar sögu.
Við sjáum þetta lika hjá áhorf-
endum hér. Til skamms tima þá
átti vel orðuð setning og fyndin
setning miklu greiðari aðgang að
hjartanu og hláturkirtlunum en
vel gerð hreyfing, sem sagði þó
kannski það sama. Við sjáum
þetta ekki aðeins i okkar leikhúsi,
heldur einnig i þeirri leikritun,
sem hér er stunduð. Núna er t.d.
veriö að sýna Kaupmanninn i
Feneyjum.
Shakespeare er orðsins maður,
Við erum mjög
hamingjusöm að
fó að lifa þessa
grósku, sem
verið hefur í
leikritagerðum
en sýningin er mjög mikið fyrir
augað, jafnt i búningi sem
hreyfingu og að hlusta á hana
meö lokuð augu segir hálfan
sannleikann. Þvi miöur er það
landlægt á Islandi að við heyrum
betur en við sjáum, þegar viö för-
um i leikhús.
Kristnihald
undir jökli
— Þú settir upp Kristnihaldiö i
Noregi. Hvernig bar það að?
— Það bar til þannig að mér var
boðið að setja leikinn þar upp.
Mér haföi reyndar verið boðið það
áður, að setja upp leiki erlendis,
en hafði aldrei haft tækifæri til
þess fyrr að þiggja slikt boð.
Þarna stóð óvenju vel á og ég fékk
leyfi til þess að fara utan þessara
erinda, en sýningin var i Þránd-
heimi. Þarna er gamalt leikhús,
afskaplega skemmtilegt og það
var byggt árið 1817 að mig minn-
ir. Þarna var írumstæður tækni-
búnaður, en ágætt starfslið tækni-
manna.
— Ég var vanur litlu sviði úr
Iðnó, og þvi var ég ósmeykur við
að setja leikinn upp á litlu sviði i
Noregi. Þeir eru nú að spá i nýtt
leikhús þarna, en ég vona að það
gamla verði varðveitt, þvi yfir
þvi er mikill þokki.
— Leikhópurinn þarna var
ágætur, að visu misgóður, eins og
viðast hvar er og ýmsar aðstæður
voru erfiðar, en þetta fólk tók mér
afskaplega vel. Bar mig á hönd-
um sér og var mjög áhugasamt.
Allir fóru að lesa
bækur eftir Laxness
— Hvernig þótti því umhorfs
undir Jökli?
— Hugarheimur leiksins var
þvi mjög framandi i fyrstu, en svo
breyttist það og ný svið opnuðust
og áður en varði voru allir farnir
að lesa Halldór Laxness. Ekki að-
eins þetta verk, heldur allt sem
fáanlegt var. Sama var uppi á
teningnum með áhorfendur. Ann-
að hvort voru þeir með á nótunum
og voru hrifnir, eða þetta var
þeim lokað svið.
— Er Kristnihaldiö „lokalt"
verk, eða er það auöskiliö t.d. fyr-
ir útlendinga?
— Já, en það segir ekki alla sög-
una. Áhorfandi, eða lesandi getur
lika verið „lokal" og gert um sig
einhver svipuð landamæri. Ef
rætt er um Kristnihladið i þessu
sambandi, þá varð ég ekki var við
að menn meðtækju leikinn á ann-
an hátt en t.d. islenzkir áhorfend-
ur gerðu þeir sem á annað borð
gengu inn i jökulinn. I þessu sam-
bandi má geta þess hér, að Is-
lendingar voru ekki allir reiðu-
búnir að meta Laxness. þótt hann
sendi frá sér hvert snilldarverkið
af öðru.
Frh. á bls. 15