Tíminn - 22.02.1975, Blaðsíða 7

Laugardagur 22. febrúar 1975.
TÍMINN
7
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur f
Edduhúsinu viö Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrif-
stofur f Aðalstræti 7, sfmi 26500 — afgreiðslusimi 12323 —
auglýsingasími 19523.
Verð i lausasölu kr. 35.00.
Áskriftargjald kr. 600.00 á mánuði. Blaðaprent h.f.
Norræn samvinna
Fundur Norðurlandaráðs, sem hefur verið háð-
ur i Reykjavik undanfarna daga, hefur leitt i ljós
jöfnum höndum styrkleika og veikleika norrænn-
ar samvinnu. Hann hefur staðfest það, sem
Norðurlandaþjóðirnar eiga sameiginlegt, sem er
sagan, menningin, stjórnarhættirnir og lifsvið-
horfin. Þess vegna hafa stærstu áfangarnir i nor-
rænu samstarfi náðst á sviði menningarmála og
félagsmála. Jafnframt hefur svo fundurinn sýnt
enn greinilegar en áður, að samvinna Norður-
landa verður alltaf takmörkuð á sviði efnahags-
mála sökum ólikra hagsmuna og aðstæðna. Von-
brigðin sem hafa verið látin i Ijós i sambandi við
nýlokinn fund, stafa af þvi, að ýmsir voru farnir
að gera sér vonir um, að þar kynni að nást eitt-
hvert meiriháttar samkomulag um samstarf á
sviði iðnaðar og orkumála. Af hálfu hinna, sem
raunsætt litu á málin, var hins vegar aldrei ann-
ars meira vænzt en að athugun þessara mála yrði
haldið áfram, eins og lika varð niðurstaða
fundarins.
Sennilega sýnir landhelgismálið það bezt, hve
ólikir hagsmunirnir eru. Frá sjónarmiði ís-
lendinga gerðist næsta litið á fundinum i þeim
efnum. Við öðru var heldur ekki að búast. Svo
ólikir eru hagsmunirnir. Það eru t.d. hagsmunir
Svia, Finna og Dana, þegar Danir undanskilja
Grænland og Færeyjar, að efnahagslögsagan sé
sem þrengst. Þvi er hætta á, að þetta móti endan-
lega afstöðu þeirra á hafréttarráðstefnunni. Það
eru hins vegar hagsmunir íslendinga og Norð-
manna, að efnahagslögsagan sé sem stærst, en þó
geta skilið leiðir á lokastigi hafréttarráðstefn-
unnar vegna þess, að Norðmenn geta leyft sér að
fallast á meiri undanþágur en Islendingar.
Svipað gildir á ýmsum sviðum efnahagsmál-
anna. Verzlunarjöfnuður íslands við önnur Norð-
urlönd er samanlagt mjög óhagstæður, og engar
likur að breyting verði á þvi. íslendingar verða
að leita annars staðar markaða fyrir helztu út-
flutningsvörur sinar og viðhorf þeirra I viðskipta-
málum hljóta að markast af því. Alger óvissa rik-
ir enn um það, hvort hagstæðara verður fyrir
okkur i framtiðinni að kaupa oliu af Norðmönn-
um en öðrum, eða hvort hagstæðara sé að semja
við Norðurlandamenn en aðra um orkufrekar
framkvæmdir hér á landi. í þessum efnum verða
islenzkir hagsmunir að ráða hverju sinni. Hér
skiptir þjóðerni ekki höfuðmáli, heldur hitt,
hvernig islenzkir hagsmunir verða bezt tryggðir.
Oft er lika reynslan sú, að frændum gengur ekki
betur að semja um efnahagsmál, en óskyldum.
En þótt norræn samvinna vinni engin stórvirki
á sviði efnahags- og orkumála, er hún eigi að sið-
ur mikilvæg og þarf að eflast. Samstarf á sviði
menningarmála og félagsmála hnýtir oft sterk-
ustu böndin og getur þróazt árekstraminnst.
Norðurlandaráð hefur verið mikilvægur vett-
vangur fyrir þetta samstarf. Fundurinn i Reykja-
vik var tvimælalaust áfangi i þá átt að treysta
þetta samstarf. Hér er enn mikið verk að vinna.
öll ástæða er þvi til að ætla, að Norðurlandaráð
haldi áfram að gegna mikilvægu og vaxandi hlut-
verki i framtiðinni. Helzta hættan i þessum efn-
um er sú, að menn ætli þvi stærri hlut en kring-
umstæðurnar leyfa. Norræn samvinna verður
eins og annað, sem þróast á réttan hátt, að'snfða
sér stakk eftir vexti.
AAelvyn Westlake, The Times:
Þróunarríkin vilja
stofna hróefnasjóð
Hlutverk hans verður að verðtryggja hráefnin
FYRIR miðjan febrúar var
haldin i borginni Dakar ráð-
stefna um hráefni og stóð i
fimm daga. Fulltrúar rúm-
lega hundrað vanþróaðra
þjóða stóðu að sameiginlegri
yfirlýsingu við lok ráöstefn-
unnar, og þar kemur fram það
álit, að efling náttúruauölinda
og vald á þeim sé undirstaða
efnalegs sjálfstæðis þessara
þjóða. Dakar-yfirlýsingin
hvetur ennfremur til samtaka
um athafnir til verndar verði á
útflutningsvörum þjóðanna.
Fulltrúar hins svonefnda
þriðja heims hafa áður komið
saman og gengið frá
hástemmdum og hljómmikl-
um ályktunum af þessu tagi.
Raunar eru slikar ályktanir
orðnar svo hversdagslegar, að
þær valda varla öðru eða
meiru en tómlegri axlayppt-
ingu embættismanna i höfuð-
borgum Vesturlanda. Þeir eru
þó sýnilega teknir að hafa af
þvi nokkrar áhyggjur, hve
vanþróuðu rikin þjappast æ
betur saman til andspyrnu
gegn iðnþróuðu þjóðunum.
ÞAÐ hefir naumast verið
einskær tilviljun, að Wilson
forsætisráöherra lýsti yfir að-
eins fáeinum klukkustundum
eftir aö ráðstefnunni lauk, aö
hann ætlaði, þegar forsætis-
ráöherrar samveldislandanna
koma saman i Kingstone á
Jamaica i aprillok, að bera
þar fram tillögu um verð-
tryggingu nokkurra nauð-
synja.
Niðurstaða ráðstefnunnar i
Dakar staðfesti samstöðu
oliusölurikjanna og þeirra
rikja, er selja önnur hráefni.
Ljóst er orðið, að hollusta
þriðja heimsins viö málstað
ollusölurikjanna þrátt fyrir
mjög tilfinnanlegar þrenging-
ar vegna oliuhækkunarinnar,
er nú endurgoldin.
Sambúð þessara tveggja
rikjahópa hefir stundum verið
erfið, en sýnilegt er, að við-
leitni Bandarikjamanna til aö
ala á ágreiningi milli þeirra
ætlar ekki að bera árangur.
Til dæmis má nefna þau
ákvæöi bandariskra laga, sem
meina sölu á iðnvarningi frá
Venezuela og Ekvador á
Bandarikjamarkaði af þvi að
þau eru i samtökum oliusölu-
rikjanna. Þessi ákvæði hafa
einungis orðið til þess aö efla
andstöðu flestra Suður-
Amerikurikja gegn lögunum.
FULLTROAR oliusölurikj-
anna launa nú hollustu þriðja
heimsins meö þvi að krefjast
þess, að framleiðendur hrá-
efna fái fulltrúa á orkumála-
ráðstefnunni, sem fyrirhugað
er að efna til siðar á þessu ári.
Sú ráðstefna var upphaflega
hugsuö sem samningafundur
oliuseljenda og oliukaupenda,
en fái Alsirmenn vilja sinum
framgengt á ráöstefnan að
snúast um hráefni og fram-
þróun á breiðum grunni. Þetta
væri I samræmi við hugmynd-
ir Giscard d’Estaing Frakk-
landsforseta um slika ráð-
stefnu, en fellur Bandarikja-
mönnum ekki i geð, enda hafa
þeir sýnt tregðu til þátttöku i
undirbúningsfundum i næsta
mánuði.
Alsirmenn ætla að kalla
saman sérstakan fund i New
York innan skamms til þess að
kveða á um fulltrúaskipan
þeirra þróunarrikja, sem ekki
selja oliu, og eins um sam-
eiginlega afstöðu á orkumála-
ráðstefnunni. Stungið hefir
veriö upp á, að fulltrúar frá
Brasiliu, Indlandi, Zaire, og ef
Boumediene forseta Alsfr hef-
ur orðið vel ágengt f þvf að
fylkja þriðja heiminum um
oliusölurfkin.
til vill einu riki enn komi fram
fyrir hönd þeirra þjóða þriðja
heimsins, sem ekki selja oliu.
SVO er að sjá, sem forustu-
menn Efnahagsbandalagsins
hafi fallizt á hugmyndir
Frakklandsforseta um orku-
málaráöstefnuna. Yfirlýst álit
þeirra á þvi, hvaða riki eigi aö
senda fulltrúa fyrir þær þjóðir
þriðja heimsins, sem ekki
selja oliu, mun þó talið tilraun
til að ráða afstöðu ráðstefn-
unnar og verður þvi varla
samþykkt.
En nokkrar likur eru á, aö
slik ráöstefna mistakist, jafn-
vel þó að takast mætti að yfir-
vinna þá erfiðleika, sem drep-
ið hefir veriö á. Litlir mögu-
leikar gætu jafnvel virzt á öðr-
um árangri en að ala á ágrein-
ingi.
Hitt er þó ljóst, að iðnaðar-
rikin eru komin i varnarstöðu,
og hinir herskáu fulltrúar
vanþróuðu rikjanna eru stað-
ráönir i að ganga á lagið og
herða baráttu sina fyrir
„nýrri skipan efnahagsmála”.
Þeir ætla að berjast meö oddi
og egg á þeim mörgu minni-
háttar ráðstefnum, sem fyrir-
hugaðar eru, en orkumálaráö-
stefnan er sú fyrsta.
Annar viðræðufundurinn er
fyrirhuguö ráðstefna um
heimsviðskipti, en undir-
búningur undir hana er að
hefjast i Genf á vegum GATT.
Samkvæmt Tokyo-yfirlýsing-
unnier fulltrúum á þeirri ráð-
stefnu skylt aö tryggja hag
vanþróuðu rikjanna, en slikt
hefir ekki áöur skeð.
Auk áðurnefndra viðræðna
má benda á fjórðu ráðstefnu
UNCTAD, en hún verður hald-
in i Nairobi snemma á árinu
1976. Efalaust veröur barist
hart þar eins og á fyrri fund-
unum þremur.
ÞANNIG er ástatt þegar
verið er aö móta hin ýmsu
áform um stööugt verölag á
nauðsynjum og nýja skipan
efnahagsmála. Mikið er um
að vera, margir fundir eru
fyrirhugaðir og nær viðleitnin
hámarki á næstu mánuðum.
87 þjóðir standa aö þeirri
nefnd UNCTAD, sem fjallar
um verzlun sérstaklega. Full-
trúar þeirra komu saman 10.
þessa mánaðar til tólf daga
undirbúningsfundar. Þar er
meðal annars rætt um þá
bjartsýnu uppástungu sam-
takanna aö efna til sjóðs aö
upphæð 11 milljaröar dollara
til þess að styrkja verðlag 18
vörutegunda, en verzlun meö
bær nemur þremur fimmtu af
hráefnisverzlun heimsins,
þegar olia er frá talin. Þessar
vörur eru mais, hveiti, hris-
grjón, sykur, kaffi, kakóbaun-
ir, te, bómull, juta, ull,
gúmmi, eir, blý, sink, tin,
bauxite, álún og járngrýti.
Hagfræðingurinn Gamani
Corea frá Sri Lanka var i for-
sæti þegar UNCTAD var faliö
að ganga frá hinni samræmdu
áætlun um verzlun með ýmsar
nauðsynjavörur. Þetta gerðist
i fyrra að loknum sérstökum
fundi Sameinuðu þjóðanna um
hráefni, en þangað má I raun
og veru rekja baráttu þriðja
heimsins fyrir „nýrri skipan
alþjóölegra efnahagsmála.”
Samkvæmt áformum
UNCTAD á að mynda fyrr-
nefndan sjóð til tryggingar
veröi 18 vörutegunda með
framlögum bæði seljenda og
kaupenda. Litlar líkur eru þó
á, að þessi áform nái fram aö
ganga vegna andstöðu hinna
auðugu þjóða, einkum Banda-
rikjamanna, Japana og Vest-
ur-Þ jóðverja.
BANDARIKJAMENN eru
andvigir öllum afskiptum af
hinni frjálsu verðmyndun
nauðsynjavara enda hafa þeir
sýnt verulega tregðu til þátt-
töku i alþjóðlegum samþykkt-
um um viðskipti. Þessi af-
staða Bandarikjastjórnar kom
greinilega fram hjá Harald
Malmgren sendiherra, þegar
viðræðurnar hófust.
Neiti fulltrúar iðnþróuðu
rikjanna að fallast á áform
UNCTAD eru allar horfur á,
að vanþróuðu rikin reyni að
koma á svipaðri skipan á eigin
spýtur. Um það varð sam-
komulag i Dakar og var
Layachi Yaker viðskiptaráö-
herra Alsir mjög fylgjandi
þvi, ásamt ymsum fleiri
fulltrúum oliusölurikjanna,
sem sennilega legðu fram
meginhluta fjárins. Sam-
þykktu þeir að koma á fót
sérstökum sjóöi, sem tryggði
arðvænlegt verð helztu hrá-
efna.
Fulltrúar 18 rikja frá Asiu,
Afriku og Suður-Ameriku eiga
að kanna samþykktirnar, sem
gengiö var frá i Dakar, og
leggja álit sitt fyrir ráðstefnu
hlutlausra rikja, sem haldin
verður i Lima i marz. Þessi
ákvörðun var mikilvægur sig-
ur fyrir Alsirmenn i baráttu
þeirra fyrir þvi, að nota oliuna
til þess að tryggja framleið-
endum annarra hráefna hag-
stæðari viðskipti en áður.
ENN liggur ekki ljóst fyrir,
hvort hinum fyrirhugaða sjóði
er ætlað að stuðla að svipuðum
einokunarsamtökum og sam-
tök oliusölurikjanna hafa
reynzt. Margar þjóðir eru
andstæöar slikum samtökum
eins og Júgóslavar, til dæmis.
En Alsirmönnum hefur tekizt
að fá flestar vanþróuðu þjóð-
imar á sitt band, aö minnsta
kosti i bili. Og framhald gæti
oröiö á þeirri samstöðu, aö
minnsta kosti meðan verö
margra nauðsynja heldur
áfram að lækka.
Verð hráefna eins og spuna-
vöru og málma ei^ nú 30 af
hundraði lægra en það var
fyrir rúmu ári. Af þvi leiöir að
viðskiptakjör flestra vanþró-
uðu rikjanna hafa versnað
mjög frá þvi sem var á vel-
gengnisárunum 1972-1974.
Frh. á bls. 15
—Þ.Þ.