Tíminn - 28.02.1975, Blaðsíða 9

Föstudagur 28. febrúar 1975
TÍMINN
9

i i /
Otgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur I
Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrif-
stofur I Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðsluslmi 12323 —
auglýsingasimi 19523.
Verð I lausasölu kr. 35.00.
Askriftargjald kr. 600.00 á mánuði. Blaðaprent h.f.
Lánsfjármálin og
atvinnuvegirnir
í forustugrein Visis gat nýlega að lesa þá ákæru
á hendur viðskiptabönkunum, að þeir hefðu á
siðast liðnu ári lánað of riflega til atvinnuveganna,
og þannig átt þátt i þvi, að haldið var uppi atvinnu-
rekstri, sem var rekinn með halla, og hefði þvi átt
að stöðva. Rökstuðningur þessi var m.a. byggður á
þvi, að þessir bankar hefðu orðið að greiða Seðla-
bankanum refsivexti vegna skuldasöfnunar.
Sannleikurinn var sá, að umræddir bankar voru
ekki að gera annað en fullnægja þvi hlutverki, sem
Seðlabankanum er fyrst og fremst ætlað, þ.e. að
tryggja atvinnuvegunum nægilegt lánsfé til þess
að framleiðslugeta þeirra sé hagnýtt á sem fyllst-
an og hagkvæmastan hátt. Þvi miður hefur Seðla-
bankinn ekki fullnægt þessu hlutverki sem skyldi,
og það þvi komið i hlut viðskiptabankanna, eink-
um Landsbankans og útvegsbankans, að hlaupa
hér i skarðið, ef atvinnuvegirnir áttu ekki að
stöðvast. Seðlabankinn komst upp á lag með þetta
i tið viðreisnarstjórnarinnar, en þá voru t.d. kaup
hans á afurðavixlum stórminnkuð, og það hélzt þvi
miður að mestu i tið vinstri stjórnarinnar. Vegna
hækkandi verðlags á aðfluttum rekstrarvörum og
kauphækkunarinnar miklu i febrúar i fyrra, þurftu
atvinnuvegirnir á stórauknu rekstrarfé að halda,
og viðskiptabankar þeirra urðu annað hvort að
gera,að veita þeim aukið rekstrarfé eða að láta þá
stöðvast. Þeir völdu yfirleitt fyrri kostinn,og hefðu
þeir ekki gert það, hefði gjaldeyrisöflunin orðið
stórum minni en ella á siðastl. ári og atvinnuleysi
haldið innreið sina. Fyrir þetta er ekki hægt að
saka þá. Sannleikurinn er einnig sá, að svo furðu-
legt er bankakerfið, að umræddir bankar áttu inni
hjá Seðlabankanum margfalt meira fé en nam
skuld þeirri, sem féll undir refsivexti bankans.
f þessum efnum er vert að athuga það, að fá höft
eru afkomu þjóðarinnar hættulegri en þau, sem
beinast að þvi að takmarka óeðlilega það starfsfé,
sem atvinnuvegirnir þurfa að fá til að geta nýtt
framleiðslumöguleika sina til fulls. Með slikum
höftum er verið að leggja dauða hönd á framtak
einstaklinga og samvinnufélaga i landinu. Það er
meira en litið ósamræmi i þvi að tala hátt um
nauðsyn þess að efla framtak einstaklinga, en
hneppa svo atvinnurekstur þeirra samtimis i
dróma strangra lánsfjárhafta.
Að undanförnu hefur staða viðskiptabankanna
þrengst, og þvi er enn nauðsynlegra en áður að
Seðlabankinn fullnægi skyldu sinni við atvinnu-
vegina. Úr eðlilegum lánum til þeirra má alls ekki
draga. Yrði það gert samtimis þvi og rikisstjórnin
ráðgerir samdrátt á framkvæmdum rikisins og
fjárfestingasjóða, getur það ekki annað en leitt til
atvinnuleysis i landinu. Þvi aðeins getur sam-
dráttur i opinberum framkvæmdum átt einhvern
rétt á sér, að jafnhliða sé reynt að örva rekstur
einstaklinga og samvinnufélaga, svo að þannig
vinnist upp það atvinnutap, sem leiðir af sam-
drætti opinberra framkvæmda. Þetta getur vitan-
lega ekki orðið, ef einkareksturinn og samvinnu-
reksturinn er samtimis settur i fjötra aukinna
lánsfjárhafta.
Þess vegna þarf það að liggja ljóst fyrir áður en
hægt er að ræða um einhvern samdrátt opinberra
framkvæmda i alvöru, að lánsfjárstaða atvinnu-
veganna verði frekar bætt en hið gagnstæða.
Það er eitt helzta stefnuatriði núverandi rikis-
stjórnar að tryggja atvinnuöryggið. í samræmi við
það verður að móta stefnuna i peningamálum.
Eftir megni verður að forðast höft, sem þrengja að
atvinnurekstrinum. — Þ.Þ.
Spartak Beglov, APN:
Er hlutleysisstefna
Svía að breytast?
Viðhorf Sovétríkjanna til Norðurlanda
t eftirfarandi grein Beg-
lovs er lýst viðhorfi Sovét-
rikjanna til Norðurlanda að
nýloknum fundi Norður-
landarsðs I Reykjavik. Af
greininni er ljóst, að þessi
viðhorf hafa komið fram I
málflutningi finnsku fulltrú-
anna á fundum Norður-
landaráðs, þegar þeir gagn-
rýndu t.d. hlutleysisstefnu
Svia og mæltu með aukinni
þátttöku Rússa I samstarfi
Norður-Evrópuþjóöa. Grein
þessier athyglisverð fyrir þá
sök, að hún sýnir viðhorf
Sovétrikjanna til Norður-
landa um þessar mundir.
REGLULEGT þing Norður-
landaráðs, sem nýverið var
haldið i Reykjavik hefur vakið
athylgi, ekki aðeins i hinum
fimm beinu aðildarlöndum
samtakanna: Sviþjóð, Dan-
mörku, Noregi, Finnlandi og
Islandi. Þar sem Evrópa öll
tekur nú þátt i sameiginlegri
leit að virkari leiðum til frið-
samlegrar og gagnkvæmt
hagstæðrar samvinnu, þá læt-
ur enginn sér lengur á sama
standa um það, hvaða afstöðu
Noröurlöndin taka og hvaða
hlutdeild þau ætla sér að eiga i
allsherjarfriðarþróuninni. Að
þvi er Sovétrikin varðar, þá
skýrir landfræðileg lega
þeirra vel áhuga þeirra á mál-
um, er varða þennan heims-
hluta.
Af skrá yfir þau mál, sem
rædd voru á fundi Norður-
landaráðs, má ráða, að þátt-
takendur hafi verið knúðir til
þess aðbeina sérstakri athygli
að sameiginlegum ákvörðun-
um á sviði efnahagsmála og
orkumála i tengslum við vax-
andi kreppu. 1 þvi skyni að
mæta yfirvofandi ógnun, er
ætlunin að koma á samvinnu á
sviöi orkumála á grundvelli
nýfundinna oliuauðæfa Nor-
egs, svo og að stofna sam-
eiginlegan f járfestingar-
banka. Það er erfitt fyrir
fréttaskýranda i Moskvu að
dæma um,hve þessum málum
hefur raunverulega miðað á-
leiðis, þar sem ekki var sam-
þykkt nein lokaályktun.
ÞAÐ eina, sem visbendingu
gefur, er sú staðreynd, að
Noregur mun ekki, a.m.k. á
næstu fimm árum telja sér
kleift að láta félögum sinum
innan Norðurlandaráðs i té ol-
iu þvi að allri oliu landsins er
þegar „ráðstafað af öðrum”,
þ.e. af félögum og fjármagni
vestanhafs. Jafnframt stafar
rökstudd varfærni gætinna
aöila, bæði innan Skandinaviu
og utan, af visbendingum, sem
fram hafa komið um hugsan-
lega nýtingu norku oliulind-
anna i þágu hernaðarskuld-
bindinga og hagsmuna Nató,
sem býður þeirri hættu heim,
að þær verði hafðar að yfir-
skyni fyrir auknum umsvifum
hernaðarbandalagsins i
Norður-Evrópu, og gerir þvi
kleift að beita þrýstingi og á-
hrifum sinum tilað vinna gegn
friöarþróuninni.
Tilhneiging i þessa átt, svo
og tilraunir til að valda breyt-
ingum til hins verra á sænskri
hlutleysisstefnu, hafa að und-
anförnu valdið rökstuddum á-
hyggjum i höfuðborgum
Norðurlanda. 1 þessu sam-
bandi er ekki aðeins um að
ræða tilboð um sölu á sænsk-
um Viggen-orrustuþotum til
Nató, en það felur i sér skuld-
bindingu til að sjá fyrir vara-
hlutum i þær á striðstimum
(svo). Sömuleiðis vekur at-
hygli, að i sérstakri skýrslu, er
Synnergren hershöfðingi, yfir-
Rússar gagnrýna nú hlut-
leysisstefnu Paíme ekkert sið-
ur en Bandarikjamenn.
maður sænska hersins, samdi,
eru samvinna Sovétrikjanna
og Finnlands á sviði flutninga
meö járnbrautum og bifreið-
um og sú sögulega staðreynd,
að járnbrautir þessara
tveggja grannlanda hafa
samskonar spor, og túlkuð
sem „ógnun” við litil og með-
alstór lönd i Norður-Evrópu.
Eins og ýmsir fréttaskýr-
endur i Moskvu hafa bent á,
gefur sú staðreynd, að spor
járnbrauta i Sovétrikjunum og
Finnlandi eru sömu stærðar,
en þrengri i Sviþjóð og annars
staðar i Vestur-Evrópu,
sænskum hernaðaryfirvöldum
enga ástæðu til þess að sýna
„Natóþröngsýni” i afstöðu
sinni til mála er varða trygg-
ingu friðar og öryggis i
Noröur-Evrópu. Slikar vanga-
veltur geta aðeins komið þeim
til góða, sem vilja skapa það
andrúmsloft i Norður-Evrópu,
er réttlætir hernaðarstarfsemi
Nató á þessu svæði. Hinar já-
kvæðu breytingar, sem auð-
sæjar eru i Evrópu, og lifs-
hagsmunir Norðurlandanna
krefjast þess fremur en
nokkru sinni fyrr, að stutt sé
það frumkvæöi, er beinist að
þvi að auka friðsamlega sam-
vinnu, og að hagnýtt sé
reynsla, sem fengizt hefur af
góðum grannaskiptum landa,
er búa við ólikt þjóðskipulag.
SVO VIKIÐ sé aftur að þingi
Norðurlandaráðs, þá er nauð-
synlegt aö benda á, að löndin
fimm takmörkuðu sig ekki að
þessu sinni við umræður um
gagnkvæm samskipti sin á
milli, heldur fjölluðu meira en
nokkru sinni áður um vanda-
mál umheimsins. Af þvi má
draga þá ályktun, að norræn
samvinna sé engan veginn
neinn valkostur gagnvart
evrópskri eða alþjóðl. sam-
vinnu. Og þetta merkir einnig,
að raunverulegar þarfir og
hagsmunir norrænnar sam-
vinnu takmarkast ekki við
landamæri fimm-þjóða ráðs-
ins. Framtið viðtækari nor-
rænnar samvinnu er nátengd
friðarþróuninni á öllu megin-
landi Evrópu, nýjum leiðum,
sem þjóna hagsmunum landa
bæði i Austur- og Vestur-
Evrópu. Hér er átt við, að það
er nauðsynlegt fyrir Norður-
Evrópu að fá aukinn hlut i á-
vinningi þessarar þróunar,
m.a. ávinningi á sviði öryggis.
ÞAÐ ER einmitt i þessu ljósi,
sem skoða ber þaö frumkvæði,
sem Finnar hafa haft um það
mál, að Norður-Evrópa verði
breytt i kjarnorkuvopnalaust
belti. Það skiptir ekki máli,
hve mörg orð hafa verið látin
um það falla, að Norðurlönd
séu þegar „i reynd kjarnorku-
vopnalaust belti”, hreinn orð-
hengilsháttur getur aldrei
komið i staðinn fyrir traustar
skuldbindingar varðandi
kjarna vopnaleysi, sem
tryggðar eru með ákvæðum i
alþjóðalögum. Tilraunir til að
gera litið úr frumkvæði Finn-
lands með þvi að gefa i skyn,
að það sé „ekki sjálfstætt” i
þessu máli, eru ekki aðeins ó-
viöeigandi, heldur gefa þær og
til kynna fastheldni við rang-
túlkanir á raunverulegu eðli
sovézk-finnskra samskipta.
Hætta af rangfærslum felst i
þvi, að þær geta hindrað menn
i að meta réttilega ástandið
og taka ákvarðanir, er byggj-
ast á langvarandi lifshags-
munum.
Það er ekki úr vegi að minna
enn einu sinni á, að i Evrópu
fer nú fram enduruppbygging
rlkjasamskipta, og við þær að-
stæður væri það ákaflega ó-
hyggilegt að sleppa tækifær-
inu til að hrinda i framkvæmd
hugsjónum og tillögum, sem
útiloka þessi eða önnur riki,
eöa heilu landsvæðin, frá vig-
búnaðarkapphlaupi og kjarn-
orkuvopnahættu. Utnanrikis-
ráðherrar Norðurlanda höfðu
rétt fyrir sér, er þeir að lokn-
um fundi sinum i lok ágúst s.l.
settu i yfirlýsingu sina ákvæöi
varðandi nauðsyn þess að
auka viðleitnina til að koma i
veg fyrir framleiðslu kjarna-
vopna. Gildi slikra yfirlýsinga
er þó metið eftir gerðum
manna.
AÐ LOKUM er rétt að segja
nokkur orð um hlutdeild
Sovétrikjanna i samstarfi
innan Norður-Evrópu. Allan
Hemelius, sænskur fulltrúi á
þingi Noröurlandaráðs, setti
fram kenningu, er að hans á-
liti leysti vandamálið á auð-
veldastan hátt. „Sovétrikin
tilheyra ekki Norður-
Evrópu”, sagði hann. Margir
andkommúniskir stjórnmála-
menn á 20. öld hafa reynt að
„útiloka” Sovétrikin, en af-
íeiðingin hefur jafnan reynzt
óhagstæð friði og samstarfi.
Hlutverk og mikilvægi reynsl-
unnar af góðu nábýli og vin-
samlegum samskiptum Sovét-
rikjanna við önnur Noröur-
Evrópulönd eru of alþekkt til
þess að orðum sé eyöandi að
þvi að andmæla staðlausum
og órökstuddum fullyrðingum
i anda Herneliusar. Bengt
Lundvall, varaaðmiráll frá
Sviþjóð, sem tekur þátt i
undirbúningi að alþjóðlegri
ráðstefnu sjómanna, sem 16
riki taka þátt i og haldin verð-
ur i júnimánuði n.k., hefur lát-
iðþessi athyglisverðu ummæli
falla: „Sérstaklega áhuga-
verð fyrir Eystrasaltslöndin
er sú reynsla, sem fengizt
hefur af siglingum skipa um
islögð höf. A þvi sviði hefur
Sovétrikjunum orðið verulega
ágengt”. Og ekki aðeins á
þessu sviði, þvi hafa ber i
huga, hvernig þau hafa siglt
friðartillögum gegnum is-
hröngl kalda striðs timanna.
Viðtæk samvinna innan
Noröur-Evrópu, með þátttöku
landa, er búa viö ólikt þjóð-
skipulag, ákvarðast af timan-
um og lifshagsmunum þjóð-
anna.