Tíminn - 28.02.1975, Blaðsíða 11

10
Lasse Hjelt sem Charlie Brown, Martin Kurtén i hlutverki Trampe
greifa og Lennart Snickars leikur Húnvetninginn.
Þið munið hann Jörund
frumsýnt í Finnlandi - geysigóðar viðtökur
gébé-Reykjavik. Fyrir skömmu
var leikritiö Þiö muniö hann
Jörund, eftir Jónas Arnason,
frumsýnt f Vasa Theater I Vasa i
Finnlandi. Sýningunni var geysi-
lega vel tekiö og segir í Vasa-
blaöinu, aö þegar höfundurinn
Jónas Arnason, hafi stigiö upp á
sviöiö aö lokinni sýningu og
geröist forsöngvari, ætiaöi
fagnaöarlátum aldrei að linna.
Leikstjóri er Kristin Olsoni, en
aðstoðarleikstjóri er okkar kunni
leikari Borgar Garðarsson, en
hann fór einnig með hiutverk
Jörundar. Martin Kurtén sem er
annar leikhússtjóri Vasa-
leikhúsanna, lék Trampe greifa.
Búningar eru eftir Grétu Þórs-
dóttur, konu Borgars, en hún
stundar nám i leikbúninga-
teikningu i Helsingfors. Inger
Pálsson þýddi leikinn á sænsku.
Dóma um sýnineuna skrifaði
Gunnil Lindroos i Vasablaðið og
sagði hún, að sýningarinnar hafi
verið beðið með eftirvæntingu og i
slikum tilvikum vilji það oft
henda, að áhorfendur verði fyrir
vonbrigðum, þegar hin stóra
stund rennur upp. Siðan skrifar
hún: En eftir frumsýninguna má
gleðjast yfir þeirri staðreynd, að
hún var ennþá betri en maður gat
imyndað sér, ennþá skemmti-
legri, og liflegri.
Frumsýningargestir voru
látnir taka undir i viðlögum i
irskum, enskum og skozkum
söngvum, sem fléttast inn i
leikinn.
Að lokinni sýningunni, efndu
fslandsvinir i Vasa til þorrablóts,
þar sem islenzkur matur var á
borðum.
„EKKI ER EIN
BÁRAN STÖK"
EKKI ER EIN báran stök upp á
Landeyjasand, kvaö Grlmur
Thomsen. Nú hafa þeir boöar,
sem þangaö skálma, boriö meö
sér ókunnan hlut, sem tslend-
ingar ekki þekkja en svo
margt hcfur veriö rætt um I
fréttum undanfariö, aö visa má
til þess. En tilefni þess aö þetta
er skrifaö er forustugrein i Mbl.,
þar sem fullyrt er aö hér sé um
aö ræöa rússneskt njósnartæki
og Rússar séu berir orönir aö
svo freklegu hlutleysisbroti inn-
an fslenzkrar landhelgi aö ekk-
ert sjálfstætt ríki geti þolaö
slikt.
Hér virðist Mbl. hafa sagt
meira en hægt er að standa við
eftir þvi, sem almennt er vitað.
Hafi blaðið hins vegar sannanir
fyrir slikum afbrotum Rússa,
ætti þaö að leggja þær fram.
1. Er fullsannað að hluturinn
sé rússneskur?
Hann er sagður vera með
rússneskri áletrun en suma
grunar aö vilji menn gera áhöld
sin torkennileg gripi þeir stund-
um til að nota framandi áletrun.
Ósköp eru Rússar hrekklausir
ef þeir merkja sér greinilega
njósnatæki.
2. Er þetta njósnartæki?
Rússar eins og aðrir vinna að
margs konar rannsóknum. M.a.
hafa þeir stundað hafrannsóknir
i norðurhöfum i félagi við Is-
lendinga og Norðmenn. Þessi
dufl, sem rekiö hefur, eru með
eins konar eyrum, sem munu
vera einhvers konar móttöku-
tæki. Veit Mbl. viö hverju þau
áttu að taka?
3. Hvaðan er þessi reki kom-
inn? Þegar ég var i barnaskóla
var mér kennt að hingað bæri á
fjörur rekavið frá Siberiu. Gæti
þá ekki verið að þetta hefði átt
að þjóna utan islenzkrar land-
helgi?
Hér er ekkert fullyrt en reynt
að greina milli þess, sem við
vitum og vitum ekki.
Eyjólfur Konráð sagði nýlega
á Alþingi að Mbl. væri ekki
flokksblað. Samt er litið á það
sem málgagn forsætisráðherr-
ans, hvað sem um eignarrétt er.
(Á flokkui'inn blaðið, blaðið
flokkinn eba sömu eigendur
hvort tveggja?) Það er vel skilj-
anlegt að blaðið langi til að geta
sagt eitthvað ljótt frá Rússum.
En þó okkur langi til að geta
sagt eitthvað ljótt og illt um
aðra, verða þó virðulegir aðilar
að neita sér um þaö þangað til
þeir vita eitthvaö. Blaði for-
sætisráðherra sæmir ekki að
vera með gifuryrði án ein-
hverrar vitneskju.
A það má minna að áöur hefur
svipað dufl fundizt hér við land.
Það fór i hendur varnarliðsins
án þess að þvi þætti ástæða til að
gefa rikisstjórn fslands nokkra
skýrslu. Hefði' þó vissulega átt
að gera þaö, ef sá reki hafði
verið sönnun fyrir einhverju
hlutleysisbroti.
Hvers vegna hirðir varnar-
liðið þennan reka?
Með þessum orðum vil ég
gera Mbl. ljóst að það þarf að
fylgja ásökunum sínum miklu
betur eftir og a.m.k. færa fram
einhverjar likur til stuðnings
fullyrðingum sinum um afbrot
Rússa gegn islenzku þjóðinni i
þessu efni.
Halldór Kristjánsson.
TÍMINN
Föstudagur 28. febrúar 1975
Föstudagur 28. febrúar 1975
Gísli Kristjánsson:
GETUR RJÚPAN
ORÐIÐ
ALIFUGL?
Alþjóðmun vistkunnugt um, að
um undanfarin ár hafa náttúru-
fræðingar stundað rannsóknir á
lifi og hátterni rjúpunnar og til
þess valið Hrisey i Eyjafirði.
Um þær athuganir skal ekki
rætt hér, frásögn af árangri, sem
þar fæst við nefndar rannsóknir,
verður sjálfsagt komið á fram-
færi þegar við þykir eiga.
Hitt vita þeir, sem i Hrisey búa,
að þar hefur rjúpunni fjölgað að
undanförnu og einnig það, að
friöland hennar i eynni hefur gert
hana svo djarfa i umgengni við
fólkiö, að hún etur með hænsnun-
um, sé þeim gefið fóður úti. Að
maður tali nú ekki um heimsóknir
hennar i kálgarðana, en þær hafa
nú lengi verið þekktar, einnig um
Þingeyjarsýslu og viðar þar sem
rjúpa er annars nærri manna-
vistum.
Þessa sögu skal annars ekki
rekja frekar, heldur geta atriða
af skyldu tagi, sem gerist hjá
frændum okkar, Norðmönnum,
en tilefni þess er, að til min var
hringt fyrir skömmu og spurt
hvort ekki væri liklegt að temja
mætti rjúpuna og hafa hana til
nytja, hliðstætt hænsnum, en
hugsanlegt er að rjúpan gæti séð
sér fyrir fæðu á sumrin á viða-
vangi.
Vafalaust er hægt að temja
rjúpu, ekkert siður en ýmsa aðra
fugla, en um arðsemi hennar og
hagkvæmni i búskap skal ekkert
tjáð, þó liklegt sé, að með ræktun
i nokkur hundruð eða þúsundir
ættliða ætti að vera unnt að
breyta framleiðsluháttum
hennar, rétt eins og annarra
hænsnfugla. En það var frásögn
um athæfi frænda okkar i Noregi,
sem hér var á dagskrá.
Háskólinn i Troms
Fyrir fáum árum var stonfaður
háskóli i TROMS i Noregi.
Fregnir hafa borizt af þvi, að þar
hafi verið teknar upp nokkrar
nýjungar i verkefnavali og þar á
meðal i rannsóknum á tilveru
hreindýra og rjúpu á viðavangi,
en einnig er rjúpan tekin til at-
hugunar undir verndarhendi
mannsins sem eins konar
búgrein, eða nokkuð i þá átt. Þar
skal kanna liffræðileg fyrirbæri i
ljósi þeirra athafna, sem falla að
umhverfismálum eða Terristrisk
ökologi.eins og þeir nefna það á
fræðamáli.
Sá heitir Johan B. Steen, sem
þar er prófessor og hefur
rjúpurannsóknirnar á sinu sviði.
Við háskólann hefur verið efnt til
búskaparlegra athafna með-
rjúpurnar, þar sem 600 ferm. hús
hefur verið reist, og auk þess
nokkur búr notuð utan þess en i
Noregi er rjúpan algeng og má
vera að umræddar rannsóknir og
tilraunir geti leitt til þess, að vist
hennar og tilveru alla megi efla
þar i landi, en það er hugmyndin
að kanna hvort svo geti orðið,
segir prófessorinn i bréfi til
undirritaðs. Meðal annars, sem
telst til athafna á þessu sviði,
verða fóðrunartilraunir gerðar.
Liffræði rjúpunnar er og verður
könnuð þarna, bæði i hagnýtum
og vísindalegum tilgangi. Þar
veröur reynt að ala upp unga og
sleppa þeim siðan merktum og
kanna þar á eftir allar afhafnir
fulganna svo sem unnt reynist. A
þennan hátt er hugsanlegt að
styðja megi og efla lifsskilyrði
rjúpunnar á viðavangi, segir i
forsendum athafna þar.
Hvað á svo að gera?
Verkefnaröðin er fjölþætt, enda
eru starfandi við stofnunina svo
margir visindamenn, að þar er
hægt að kanna mörg svið, og skal
hér aðeins drepið á nokkur.
Skyldleikaræktun stunduð með
alsystkini, 15 karlar og 15 hænur.
Gert er ráð fyrir að hana verði að
endurtaka, i nokkra ættliði, til
þess að komast að raun um með
öryggi, hvort hún hefur einhver
áhrif á frjósemi, lifsþrótt, vaxtar-
hraða eða aðra eiginleika i fari
fuglanna.
Arfgengir eiginleikar eru .
kannaðir með heiðarjúpu og
blöndun stofna og til þess haföar
30 hænur og 15 karrar. Frá og
með 1973 var verkefnið vikkað og
þá fengnir stofnar frá ýmsum
landshlutum, en Noregur er lang-
ur og þvi vel hugsanlegt að
óskyldir stofnar i' ýmsum lands-
hlutum ráði yfir breytilegum
eiginleikum.
Tegundablöndun komst á dag-
skrá 1973-’74, þar sem reyna skal
blöndum kynja og stofna, skyldra
fugla, en Norðmenn hafa: heiöa-
rjúpu, fjallarjúpu, orra og fleiri
skógarfugla að vinna með á þess-
um sviðum.
Það er vitað, að all-fjarskyldir
fuglar þessara tegunda geta
timgazt saman, en afkvæmin
verða einattófrjó. Þessi fyrirbæri
verða rannsökuð nánar. Hér
kemur vel til greina að prófa
gervifrjóvgun.
Fóðrunartilraunir eru að sjálf-
sögðu ofarlega á verkefna-
skránni, en þar um ræðir uppeldi
unga, könnun á viðhaldsfóðri full-
vaxinna fugla og svo
prófun ýmissa fóðurtegunda og
áhrif þeirra á frjósemi fuglanna.
Hér um ræðir einkum könnun á
próteintegundum og magni
þeirra i fóðrinu, svo að hugsan-
lega megi einnig lengja varptima
fulganna, ef niðurstöður tilrauna
benda til að unnt sé.
Hátternisvenjurverða einnig til
athugunar, meðal annars verður
leitazt við að kanna þéttbýli á
vissum landssvæðum, þegar
fuglinn er frjáls að athöfnum og
fæðuvali á viðavangi, en hér er
um að ræða fjölþætt verkefni með
bæði þá stofna, sem aldir hafa
verið upp i forsjá manna og svo
hinna, sem alltaf eru og voru á
víðavangi.
Birtutiminn og ljösmagnið er
áreiðanlega nokkur þáttur i
lifsrás fulganna og hann ekki
veigalitill.
1 þvi sambandi eru lifeðlisleg
fyrirbæri nátengd, svo sem fiður-
skiptin þar sem rjúpan er hvit að
vetri en dökk á sumrin. Aður
geröar athuganir benda til þess,
að litarbreytingarnar eigi rót að
rekja til ljósáhrifa og slikt skal
staðfest ef unnt reynist. Þetta
skal prófað við mismunandi dag-
lengd, en vitað er að ljósáhrifin
móta að nokkru hormónafram-
leiðslu, er stýrir innri eiginleikum
að meira eða minna leyti.
Hugsanlega er einnig með þessu
hægt að stýra að nokkru
frjósemiseiginleikum fuglanna.
Næringarfyrirbæri verða ræki-
lega könnuð með þvi að fóðra með
ýmsum tegundum fóðurs og
skoða svo meltingarstigið i ýms-
um hlutum meltingarvegarins.
Frjálst fæðuval þekkja menn að
mestu, en hvað skeður þegar bera
skal i búr allt annað en náttúru-
legar tegundir? Þetta er fýsilegt
til fróðleiks.
Það er þekkt, að lögmál
meltingarinnar eru ekki hin sömu
hjá fuglum og jórturdýrum. Það
þekkja menn frá rannsóknum
með hænsni, en hvað um
rjúpuna?
Sitthvað fleira er til meðferðar
og rannsókna það, er snertir
tilveru og þrif norsku rjúpunnar
og þar á meðal hitabreytingar,
áhrif súrrar úrkomu, en svo sem
þekkt er berst mikið af verk-
smiðjulofti frá iðnaðarlöndum
Evrópu til Noregs og mengar
jarðveg og jurtalif þar. Og svo
eru og verða auðvitað til
meðferðar sjúkleg fyrirbæri, sem
liffræðingar og dýralæknar
kanna nánar.
Sérlega áhugavert fyrirbæri er
einnig kannað, en það gildir
„isotópmerkingu” fóðurs i þeim
tilgangi m.a. að geta siðar
staðfest á viðavangi hvort hreiður
byggja á þessum eða hinum
siöðum fuglar, sem aldir hafa
verið upp við Háskólann i Tro.ms
eða þar eru fuglar af viðavangi
tilverunnar.
Verkefnin eru fjölþætt og yfir-
gripsmikil, og vel má vera að
þarna komist visindin inn á leiðir,
sem miða að hagnýtum hlutum,
og þá m.a. gefi tilefni til að
álykta.hvort vænlegt sé að kanna
nánar hvort islensk rjúpa geti
komizt á dagskrá, sem bústofn
bænda hér á landi. — Um það er
spurt, en hver vill eða getur
svarað? —
G.
Rjúpur i l'æðuleit — dálitið tortryggnar, þegar myndasmiðurinn nálgast með myndavél sina, en láta sér þó ekki bregöa svo mjög, því aö
þarna hafa þær ekki veriö hvekktar.
TÍMINN
11
Á VETRARDEGI
Flestir taka sumar
fram yfir vetur og vor
fram yf ir haust. Þó hef ur
hver árstíð sína sérstöku
fegurð, og ekki eru skíða-
brekka og skautasvell
óhollari þeim, sem þeirra
geta notið, en blómastóð
og berjalaut, þótt góð séu.
Það unir sér líka vel,
unga fólkið á þessum
myndum. Stúlka rennir
sér á skautum niður
brekku hjá Sólvangi í
Hafnarfirði, önnur hefur
fengið sér gönguferð á
Haf narf jarðarhrauninu,
og tekið hund sinn með
sér (hann varð nú
reyndar heldur ókátur
framan í myndavélina,
eins og sjá má) og ungir
piltar eru nýstignir á land
eftir busl i Læknum í
Hafnarfirði. Oðrum varð
að vísu hált á þeirri
skemmtun, þvi að hann
fór of djúpt og fékk vatn í
stígvélin sín. En ,,það
skeður margt á sæ" og
ekki nein ástæða til þess
að kvarta, þegar áföllin í
útiverunni eru ekki stærri
en þetta.
Timamyndir: Róbert.