Tíminn - 08.03.1975, Page 7
Laugardagur 8. marz 1975
TÍMINN
7
Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur f
Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrif-
stofur í Aöalstræti 7, sfmi 26500 — afgreiöslusfmi 12323 —
auglýsingasimi 19523.
Verö i lausasölu kr. 35.00.
Askriftargjald kr. 600.00 á mánuöi. Blaöaprent h.f.
Samvinnufélögin
Siðustu árin hefur margt verið rætt og ritað um
byggðastefnu og allir tjáð henni meira og minna
fylgi sitt. Sumir virðast jafnvel halda að hér sé
einhver alveg ný stefna á ferð.Þvi fer vissulega
fjarri. Á stjórnmálasviðinu rekur byggðastefnan
rætur sinar til stofnunar Framsóknarflokksins,
þvi að það var i upphafi eitt aðaltakmark hans að
vinna gegn óeðlilegum fólksflutningum úr dreif-
býlinu. Á félagslegu sviði er byggðastefnan miklu
eldri. Það má segja, að þar reki hún upphaf sitt til
þess er búnaðarfélögin og samvinnufélögin voru
stofnuð. Með þeim var raunverulega hafið við-
nám til að efla viðkomandi héruð og byggðalög og
treysta blómlega afkomu þar. Fyrst og fremst
hefur þó hlutur samvinnufélaganna verið stór i
þessum efnum. f mörgum þeim byggðalögum,
þar sem einkaframtakið hefur gefizt upp eða talið
arðvænlegri skilyrði annars staðar, hefur það
orðið hlutverk samvinnufélaganna ekki aðeins að
annast verzlunina heldur að styðja margvislega
aðra atvinnustarfsemi, sem afkoma viðkomandi
kauptúna og héraða hefur byggt á. Þannig er
þetta enn i dag. Mjög viða um landið eru sam-
vinnufélögin sá burðarás, sem mest veltur á.
Það gildir um samvinnufélögin eins og flesta
aðra aðila, sem fást við atvinnurekstur, að þau
hafa við ýmsa erfiðleika að glima um þessar
mundir. í mörgum tilfellunum er aðstaða þeirra
erfiðari en ella sökum þess, að samgönguskilyrði
og markaðsskilyrði eru oftast örðugri i dreifbýli
en þéttbýli. Af þessum ástæðum krefst atvinnu-
rekstur þar iðulega meira lánsfjár og hærri
álagningar en ella, svo aðeins tvennt sé nefnt.
Tvimælalaust er það mjög viða mikilvægasti
þáttur byggðastefnunnar, að samvinnufélögum
séu tryggð viðunanleg rekstrarskilyrði og fullt
tillit sé tekið til þeirrar sérstöðu, sem vikið er að
hér að framan.
Ýmsir nýir hlutir, sem nú eru ráðgerðir á vett-
vangi byggðastefnunnar, eru vissulega lofsverð-
ir. Þvi má hins vegar ekki gleyma, að oftast
reynist bezt og notadrýgst að styrkja það, sem
fyrir er. Þetta gildir þá vitanlega ekki sizt um
þau fyrirtæki, sem margar kynslóðir hafa byggt
upp með samstarfi og félagsrekstri i viðkomandi
byggðalögum. Þar hefur vissulega verið lagður
sá grunnur, sem traustast er að byggja á aukið
starf.
Oft hefur það verið svo, að samvinnufélögin
hafa eflzt mest á erfiðum timum. Þá hefur fólk
fundið og skilið bezt hve mikilvægt starf þeirra
er. Þannig var þetta á árunum eftir fyrri heims-
styrjöldina og á kreppuárunum milli 1930-1940.
Efling samvinnufélaganna væri ekki siður
þýðingarmikil nú fyrir almenning, þegar kreppir
að á margan hátt. Þess vegna má ekki hefta
starfsemi þeirra með óeðlilegum hömlum.
Þess er vert að minnast, að allt það fjármagn,
sem safnast hjá samvinnufélögum, helzt varan-
lega i viðkomandi byggðalögum, en verður ekki
flutt þaðan. Það heldur stöðugt áfram að ávaxt-
ast þar og verður komandi kynslóðum til vaxandi
ávinnings. Þannig tryggir uppbygging sam-
vinnufélaganna varanlega byggðastefnu.
Mikilvægt er að ibúar dreifbýlisins geri sér þetta
ljóst og leggi sitt af mörkum til að efla samvinnu-
starfið. Þá er ekki siður þýðingarmikið að opin-
berir aðilar gefi þessu fullan gaum.
Þ.Þ.
Benedikt Ásgeirsson:
Stjórnin í Bonn og
atvinnulýðræði
Dæmi um takmarkaðan árangur hennar innanlands
ÞETTA er sjötta árið, sem
stjórn SPD/FDP fer meö völd
i Þýskalandi. í utanrikismál-
um hefur hún komið á bættri
sambúð við kommúnistarikin.
Innanlands hefur hún hins
vegar ekki gert neinar róttæk-
ar breytingar. Það er reyndar
ekki hægt að gagnrýna Sosial-
demokrata fyrir vöntun á póli-
tisku imyndunarafli. Hug-
myndir og áætlanir þeirra um
breytingar á þjóðfélaginu eru
bæði fjölþættar og róttækar.
Af ýmsum ástæðum er aðal-
vandamálið að framkvæma
þær. 1 fyrsta lagi er öllum
breytingartillögum, sem hægt
er að kenna við kommúnisma
hafnað. I öðru lagi er öllum
umbótum og breytingum, sem
samrýmast ekki sparnaðar-
stefnu kanslarans, frestað um
óákveðinn tima. t þriðja lagi
eru breytingartillögur oft ,,af-
vatnaðar” áður en þær eru
lagðar fyrir Sambandsþingið i
Bonn, svo að Flokkur f rjálsra
demókrata geti fallist á þær.
Ýmsar tillögur, sem Sam-
bandsþingiö samþykkir, eru
felldar af Sambands ráöinu, en
þar ræður CDU/CSU yfir
meirihluta atkvæðanna.
Niðurstaðan er sú, að stjórn
SPD/FDP hefur komið mun
færri breytingum i fram-
kvæmd en búast mætti við,
þegar markmið og yfirlýsing-
ar sosialdemókrata eru
athugaðar.
EIN AF athyglisverðari
umbótum, sem SPD/FDP hef-
ur ákveðið að framkvæma á
kjörtimabilinu, miðar að
auknu atvinnulýðræði. Slikar
áætlanir eru ekki nýjar af nál-
inni, og frumvarp SPD/FDP
hefur verið lengi i undirbún-
ingi. Aðalatriði þess eru:
Jafnrétti atvinnurekenda og
launþega i stjórnum fyrir-
tækja. Hlutafjáreigendur og
starfsmenn eiga að hafa jafn
marga fulltrúa I stjórn fyrir-
tækisins.
Fulltrúar launþega eru ekki
kosnir beint. Þeir kjósa fyrst
hóp trúnaðarmanna, sem sið-
an velja þá, er sitja i stjórn
fyrirtækisins.
Allir starfshópar fyrirtækisins,
þ.e. almennir verka- og skrif-
stofumenn ásamt deildar-
stjórum og forstjórum, eiga
sina fulltrúa i stjórninni. Enn-
fremur eiga verkalýðsfélögin
að kjósa tæpan þriðjung full-
trúa starfsmanna.
Þetta frumvarp hefur ýmsa
galla. A það hefur verið bent,
að fulltrúar launþega i stjórn
fyrirtækisins verði i mjög
óeðlilegri aðstöðu við gerð
kjarasamninga. Að vissu leyti
eru þeir að semja við sjálfa sig
um kaup sitt og kjör. Sem full-
trúar launþega er óliklegt, að
þeir taki mikið tillit til hags-
muna atvinnurekenda. Hægri
sinnaðir lögfræöingar halda,
að hér sé um breytingar að
ræða, sem samrýmast ekki
stjórnarskránni. Ef stjórnir
fyrirtækja verða skipaðar á
þann hátt, sem gert er ráð fyr-
ir i frumvarpinu getur hæg-
lega komið upp sú staða, að
ekki verði hægt að taka neinar
ákvarðanir, vegna þess að all-
ir fulltrúar hlutafjáreigenda
annars vegar og fulltrúar
launþega hins vegar verði á
öndverðum meiði. Talsmenn
verkalýðssamtakanna halda
þvi hins vegar fram, að full-
trúar launþega muni vegna
ábyrgðar sinnar sem stjórn-
endur fyrirtækisins ekki taka
eingöngu tillit til hagsmuna
launþega. Ennfremur er
sennilegt, að fulltrúar úr hópi
deildarstjóra og forstjóra
verði að miklu leyti á sama
máli og umboðsmenn hluta-
fjáreigenda.
TILHÖGUN við kosningar
fulltrúa launþega hefur sætt
mikilli gagnrýni. Þessi að-
ferð hefur réttilega verið köll-
uð ólýðræðisleg. Forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar
halda þvi fram, að einstakir
launþegar, einkum verka-
menn, hafi ekki nógu mikla
þekkingu á frambjóðendunum
til að geta dæmt um hæfni
þeirra til að sitja i stjórn fyrir-
tækisins. Það liggur nærri að
álykta, að slikir launþegar séu
heldur ekki hæfir til að taka
þátt i þingkosningum, vegna
þess að þeir þekki frambjóð-
endur ekki nógu vel! Af-
leiðingar þessa fyrirkomulags
eru þær, að almennir launþeg-
ar hafa mjög litil eða engin
áhrif á það hverjir verða um-
boðsmenn þeirra i stjórn
fyrirtækisins. Þeirgeta aðeins
kosið trúnaðarmennina. Þeir
ráða þvi hverjir verða kosnir i
stjórn fyrirtækisins.
Frumvarp þetta eykur
verulega völd verkalýðs-
hreyfingarinnar. Tæplega
þriðjunguraf umboðsmönnum
starfsmanna verða kosnir af
þeim. Verkalýðsfélögin hafa
einkum beitt sér fyrir þvi, að
fulltrúar launþega verði kosn-
ir óbeint af trúnaðarniönnum.
Þau munu trúlega hafa mikil
áhrif á það hverjir verði boðn-
ir fram sem trúnaðarmenn. Ef
það verða aðallega fulltrúar
verkalýðsfélaganna, þá er lik-
legt, að þeir muni eingöngu
kjósa sina menn i stjórn fyrir-
tækisins. Allar likur benda þvi
til þess, að fulltrúar launþega
verði einkum talsmenn og
starfsmenn verkalýðs-
hreyfingarinnar. Þetta ólýð-
ræðislega kosningafyrirkomu-
lag virðist eiga að tryggja að
svo verði.
FRUMVARP þetta hefur
veriögagnrýnt af ýmsum aðil-
um. Atvinnurekendur halda
þvi fram, að með þvi sé veriö
að skerða eignaréttinn og
koma i veg fyrir frjálsa kjara-
samninga. Verkalýðssamtök-
in vilja auka áhrif starfs-
manna, einkum verkamanna,
i stjórn fyrirtækja. Siðast en
ekki sizt hefur FDP gagnrýnt
kosningafyrirkomulagið
mjög harkalega undanfariö og
telja það andstætt frjálslynd-
um grundvallarsjónarmiðum.
Frjálsir demókratar óttast
lika, að frumvarpið sé ekki i
samræmi við stjórnarskrána.
Þessi gagnrýni sætir nokkurri
furðu, þvi FDP hafði fallizt á
þetta frumvarp áöur en það
var lagt fram. Þessi skoðana-
skipti eiga rætur sinar að
rekja til þess, að Frjálsir
demókrataróttast að falla
alveg i skuggann af sósial-
demokrötum. Eftir kosninga-
ófarir siðasta árs hefur FDP
gert ýmsar tilraunir til að
vekja athygli á þvi hvað
greini þá frá SPD. Fyrrnefnd
gagnrýni er tvimælalaust slik
tilraun.
Afdrif þessa frumvarps,
sem á að auka atvinnulýðræöi,
þó i mjög takmörkuðum mæli
sé, eru óviss. Það væri hins
vegar mikið áfall fyrir SPD og
reyndar FDP lika, ef það væri
ekki samþykkt á þessu kjör-
timabili. Ýmsar umbótatillög-
ur SPD hafa hlotið frekar
dapurleg örlög. Endurbótum á
skattalöggjöfinni var að
nokkru hafnað i Sambands-
ráðinu, tillögur um róttækar
breytingar á æðri menntun
voru lika felldar i Sambands-
ráðinu, lög um frjálsari
fóstureyðingar liggja fyrir
Hæstarétti, sem ákveður
hvort þau séu i samræmi við
stjórnarskrána. Fleiri tillögur
SPD mætti nefna, sem hefur
verið hafnað, eða breytt veru-
lega á lokastigi. Það er ekki
nægjanlegt fyrir SPD, að
halda nokkurn veginn i horf-
inu i efnahags — og fjármál-
um. Sosialdemókratar verða
lika að sanna, að þeir geti
framkvæmt hugmyndir sinar
um breytingará þjóðfélaginu.
Göttingen, 23.2.1975
Heimut Schmidt kanslari