Tíminn - 18.03.1975, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 18. marz 1975.
TÍMINN
11
Þessi bók kom út sfðla árs
1974 hjá bókaútgáfunni Skjald-
borg sf. á Akureyri og seldist
upp fyrir áramótin. Onnúr út-
gáfa á að koma árla þessa árs,
ef hún er ekki þegar komin.
Aðalheiti bókarinnar er:
Þingeyskt loft. Felst i þvi
gamansöm kynning höfundar-
ins á sjálfum sér sem Þingey-
ingi. Allir, sem til þekkja, vita
að hjalið um yfirlæti Þingeyinga
ermarkleysa, þvi að Þingeying-
ar eru ekki montnari en aðrir
Islendingar — og sizt um efni
fram.
Jón Bjarnason vikur að þessu
I bókinni i orðaskiptum við
Eyfirðinga, sem töluðu um
þingeyska loftið:
Þessi heyrist ærið oft
öfundsjúkra kliður,
Eyfirðingar eiga loft,
en anda þvi bara niður.
Jón frá Garðsvik er kunnur
skemmtimaður á mannamót-
um, dýrkandi gleði og fyndni.
Hann er vitmaður, sem blandar
gamansemi i alvöru, til þess að
forða alvörunni frá þvi að verða
leiðinleg að óþörfu og fráhrind-
andi, sem hana getur hent. Hins
vegar þarf gamansemin á sam-
fylgd alvöru að halda innan um
og saman við til þess að fá inni-
hald og lifsgleði. Jón yrkir i
krafti þess, að hvorug megi án
annarrar vera, gamansemin né
alvaran, eða langt frá hinni.
Það er umhugsunarefni, að
íslendingum gengur yfirleitt illa
með útgáfu gamanmála.
Tilraunir, sem gerðar hafa ver-
iðhvað eftir annað með útgáfu á
„Speglinum” sýna þetta. Hann
selst ekki nægilega. Aftur á móti
seldist bók Jóns i Garðsvik upp
fyrir jólin. Er það ekki af þvi að
hann kann að blanda saman
gamninu og alvörunni, sem
menn lifa og hrærast i?
Þeir, sem skrifa hin annars
orðlipru dagblöð og vikublöð ná
alltof sjaldan skæðri háðfyndni
inn i málflutning sinn. Háð-
fyndnin mundi fækka erindis-
lausum uppivöðslumönnum á
ritvellinum frá þvi, sem nú er,
og væri það til sórra bóta. Hún
er stundum eins og sótthreins-
un.
Jón bjó i Garðsvik á Sval-
barðsströnd i S.-Þing i 28 ár.
Þessi sveit er búsældarrik, en
ekki verður þar á allt kosið, þótt
frekar sé en viða annars staðar.
Ljóðabók þessi lýsir öðrum
ljóðabókum betur lifi bóndans,
eljusemi hans og önn. Meðal
annarra, sem gott hefðu af að
kynna sér hana, eru þeir, sem
telja bóndastarfið við busa hæfi
og bændurniar bera of mikið úr
býtum. Hvilik kórvilla! „Bóndi
er bústólpi —bú er landstólpi.”
Og þjóðinni vetir ekki af upp-
eldisáhrifum sveitanna til þess
að viðhalda þjóðerniskostum
sinum.
Eitt af ágætum bóndastarfs-
ins, sem bókin leggur beint og
óbeint áherzlu á, er hve bónda-
starfið er lifrænt og hve það
hnippir oft i sálina svo hún vak-
ir:
Gaman er að fá af fjalli
friða hjörð i tún og hlið.
Þó vill flestu fylgja galli.
Farðu bölvuð, sláturtið!
Jón yrkir Minni Svalbarðs-
strandarog slær til gamans úr
og i um kosti og galla byggðar-
innar. En þar er þetta
myndræna erindi, sem enginn
gæti ort nema sá, sem er skáld:
Er kvöldið leggur hægri hönd
á hafgolunnar brá,
og báran hinzta leggst við lönd
og lognið dettur á,
þá hverfur sól i hafsins skaut
og hinzti geislinn skin,
á sjóinn leggur logabraut,
sem liggur beint til þin.
Kvöldfegurðin beinist svo
persónulega til ibúa þessarar
strandar, að hún leggur loga-
braut til þeirra hvers og eins.
Þetta er snilldarlega athugað og
túlkað hjá höfundi kvæðisins.
Kvæðið Svanaflug ber lika
samlikingahugsuðinum og
skáldinu gott vitni:
KVÆ
OG

STOKUR
eftir Jón Bjarnason fró Garðsvík
Nú fljúga svanir suður yfir fjöllin
með söngvaklið um vorsins bláa geim
á breiðum vængjum bjartir eins og mjöllin.
Með barnsins þrá ég stari á eftir þeim.
Og feginn vildi ég vera orðinn svanur
og væng i himinblámans lindum þvo.
En ég er orðinn foldarviðjum vanur
og verð að láta nægja fætur tvo.
En þótt ég aldrei megi með þeim fara
og minni þrá ég hljóti að visa á bug
þá getur enginn meinað mér að stara
úr maursins byggð á þetta glæsta flug.
En veröld guðs er gerð af stórum huga,
þar gjörast viða ævintýri merk.
Sjá: Yfir lækinn flýgur litil fluga.
Sú för er engu minna kraftaverk.
Oft hefur Jón Bjarnason glatt
granna sina með ljóðum á
merkisdögum þeirra og er hlut-
verk sveitarskáldsins ekki litils
virði i þeim efnum. Vini sinum
Óskari bónda I Kolgerði flytur
hann 16 erinda kvæði á
sextungsafmæli. Lýkur þvi
þannig hnitmiðað og háttvis-
lega:
Sextugi sæmdarmaður
signi ég full þitt nú.
Blessuð sé stund og staður,
starf þitt og myndarbú.
Gunnreifur enn og glaður
gakktu með þinni frú.
Kveddu svo háaldraður
heiminn i góðri trú.
Áttræða grannkonu, Kirstjönu
Jónsdóttur, i Sveinbjarnar-
gerði, ávarpar hann með 10
visna ferskeytiuljóði. Þetta eru
siðustu visurnar:
Hönd og skylda sömdu sátt.
Samt var hægt að dreyma.
Sumir geta aðeins átt
ævintýrin heima.
Góða visu, gleymdan hátt,
grófstu fram úr leynum.
Þar sem hjartað hefur átt
hóp af óskasteinum.
Heill og glaður hugurinn
haldi sinni vöku.
Ennþá mæli munnur þinn
marga glettna stöku.
Vist mun sjóli himna hár
hærur þinar blessa.
Lifðu sæl um öld og ár
annars heims og þessa.
Ég grip þetta tvennt sem
sýnishorn af þessari tegund
innihalds bókarinnar. Leiður
yfir að geta ekki plássleysis
vegna haft sýnishornin fleiri.
Það er ekki litil veizluprýði og
menningarsvipur, sem fylgir
svona ávörpum. Eðlilegt að Jón
hefir verið mikill aufúsugestur,
þar sem leiðir hans hafa legið.
Glæsireiðer kvæði, sem hefst
á bls. 38. Þar segir frá Sgiurði L.
Vigfússyni, á Fosshóli, er
hann var gestur á hestaþingi i
Skagafirði. Þetta kvæði ráðlegg
ég mönnum að lesa. Yrkisefnið
er gott — og kvæðið ort af mikilli
hagmælsku og hugarfjöri.
Gamanmál. „Ræða Gunnars
Bjarnasonar hrossaræktar-
ráðunauts á bændaklúbbsfundi
á Akureyri 1960’.’
Þetta er einstakt kvæði, — á
sér enga hliðstæðu, enda við-
frægt orðið. Það er ort sem
endursögn ræðu, em flutt var I
óbundnu máli. Sennilega er
þetta eitt af mælskumestu
kvæðum, sem ort hafa veriö á
tslenzku fyrr og siðar. Gáskinn
leikur þar lausum taumi og fer á
kostum. Kvæðið er afreksverk á
sinn hátt. Ef kvæðið væri verð-
launað, sem það verðskuldaði
vissulega, þá ættu verðlaunin að
skiptast milli Jóns og Gunnars.
En i hvaða hlutföllum? Það er
eftir að vita, — og fólkið
rannsóknarefni á nútima mæli-
kvarða.
Við blasir óhrekjanlega að
Jón frá Garðsvik snoppungar
meðkvæði þessu, þá kauða,sem
telja islenzkuna ekki nógu frjóa
lengur fyrir stuðla og rim og
yrkja — að þeir segja — þess
vegna i lausu máli, en vilja eigi
að siður telja sig fullgild ljóð-
skáld og meira en það. í kvæð-
inu er sýnt nálega takmarka-
laust þanþol islenzkunnar i ljóð-
máli. Jafnframt er ræðu Gunn-
ars Bjarnasonar, bjargað frá
þeim ásæknu örlögum óbundna
málsins að lærast ekki og
gleymast.
Ég hef borið mikið lof á
kvæðabók Jóns frá Garðsvik,
eins og ég tel að hún verðskuldi.
Hann beinir oft broddum skops-
ins að sjálfum sér, eins og
taugasterkra gamanmanna er
siður. Hann segir:
Fjöll og heiðar, fé og stóð
fylltu brjóst mitt ljósi.
Yrki þó mitt æviljóð
undir kúm i fjósi.
En hann kemst óskemmdur
undan kúnum. Það sýnir meðal
annars þessi undurfagra vor-
visa hans.
Fögnuð öllu lifi ljær
loftið ilmi blandið.
Sólin skin og grasið grær.
Guð er að vekja landið.
Ég hefi ekki sett út á neitt i
bókinni. Það er ekki af þvi að
það væri ekki hægt. Alltaf er
hægt að finna að, svo sem tina
upp prentvillur og rimlýti. En
ég fæ mig ekki til þess, þegar i
hlut á kostamörg ljóðabók
annrikismanns, sem kemur til
dyra eins og hann er klæddur
frá kúm sinum og ám. Ef til vill
eru lika sum aðfinnsluefnin
'horfin i endurprentuninni.
Að einu leyti verð ég þó að
finna að við höfundinn. Ég held
að hann hafi ekki tekið skáld-
gáfu sina nógu alvarlega. Ekki
litið nógu stórt á sig sem skáld.
Gengið út frá þvi ranglega að
aðstaðan meinaði sér háveginn
dregið af sér — sjálfrátt og
ósjálfrátt — þess vegna.
Við Jón Bjarnason megum
teljast samtimamenn, þótt hann
sé nokkru yngri. Við höfum lika
talsvert orðið samferða á lifs-
leið okkar. Ég hefi oft notið
góðrar skemmtunar af skop-
skyni hans og fyndnigáfu. Og ég
hefi einnig haft ánægju og
ávinning af að kynnast raunsæi
hans i mannfélagsmálum. Ég
ber virðingu fyrir djúprótum
skáldgáfu hans.
Ég þakka Jóni Bjarnasyni
fyrir viðkynninguna á lifsleið-
inni og ljóðabókina
margslungnu.
Karl Kristjánsson.
Vf?
Jón Bjarnason frá Garðsvfk