Tíminn - 21.03.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 21. marz 1975.
Ólafur Jóhannesson viðskiptaráðherra í útvarpsumræðunum í gærkvöldi:
EFNAHAGSLÆGÐIN
MUN GANGA YFIR
Stefnt er að því að stuðla að jafnvægi í þjóðarbú-
skapnum og treysta undirstöður atvinnu og lífskjara
HÉK FER \ú eftir ræöa Ólafs Jó-
hannessunar vibskiptaráöherra I
átvarpsuinræöunum I gærkvöldi.
„Þeir, sem stjórna, hvort
heldur er á þrengra eða viðara
sviði, verða oft að taka vanda-
samar ákvarðanir. Það hefur Al-
þingi og rikisstjórn þurft að gera
á þessu ári, og þarf enn að gera.
Hef ég þá fyrst i huga nýja verð-
skráningu krónunnar og ákvarð-
anir, sem henni þurfa að fylgja.
Gengislækkun er
alltaf neyðarúrræði
Gengislækkun er alltaf, að min-
um dómi, hreint neyöarúrræði.
Henni fylgir margvisleg röskun,
auk ýmiss konar vandamála. En
svo getur staðið á, að hún sé óum-
fiyjanleg. Gengislækkunin i sið-
astliðnum mánuði var að minu
viti ill, en óhjákvæmileg nauðsyn.
Þau vandamál, sem snúa þurfti
til betri vegar, voru fyrst og
fremst aðstaða þjóðarbúsins út á
við og afkoma útflutningsat-
vinnuvega, þó að hagur einstakra
greina væri þar misjafn. Orsakir
þeirra erfiðleika voru, öllu öðru
framar, stórlega versnandi við-
skiptakjör á árinu, en þau voru i
árslok um 30% lakari en i árs-
byrjun. Saman fór verðlækkun á
nokkrum útflutningsafurðum og
stórhækkun á innfluttum vörum
oghráefnum, og þá auðvitað fyrst
og fremst á oliuverðinu. Það þarf
enginn aö ætla, að slik sveifla
gangi sporlaust hjá garði. Auðvit-
að áttu aðstæður innanlands einn-
ig hlut að máli. Kaupgjaldssamn-
ingar 1974 fóru i sumum greinum
út fyrir skynsamleg mörk. Afl eða
vilja skorti til að gera réttar við-
námsaðgerðir i tæka tið. Upprifj-
un þeirrar sögu snýr ekki straumi
við úr þessu, en geymd er hún en
ekki gleymd.
Forsendur Þjóðhags-
spár brugðust
En hvers vegna dugðu ekki þær
ráöstafanir, sem núverandi
stjórn beitti sér fyrir, eftir að hún
komst til valda? Astæðan er fyrst
og fremst sú, að á sfðasta árs-
fjórðungi versnuðu viðskiptakjör-
in gagnvart útlöndum mun meira
en gert hafði verið ráð fyrir, þeg-
ar verið var að ganga frá f járlög-
um, eða um nálægt 10%. Enn
fremur varð innflutningur og
gjaldeyrisnotkun umfram raun-
verulega getu meiri en nokkurt
hóf var á, og gert hafði verið ráð
fyrir i áætlunum. Auk þess má
ekki gleyma óviðráðanlegum á-
föllum af náttúrunnar völdum.
Forsendur þjóðhagsspár, sem
geröar voru á slöasta ársfjórð-
ungi, brugðust. Þannig varð t.d.
viðskiptahallinn þrem milljörö-
um meiri á siðasta ári en spáö var
seint á árinu. Efnahagssérfræð-
ingum getur stundum skjátlazt,
alveg eins og stjörnuspámönnum
fyrri alda, en þeir eru jafn nauð-
synlegir fyrir þvi. Veðurspá reyn-
ist stundum röng, en engum dett-
ur i hug að leggja niður veður-
fréttir fyrir þá sök.
Innantómt glamur
og orðaskak stjórn-
arandstöðunnar
Eftir áramótin blöstu þær stað-
reyndir við, sem drepið var á, og
þaö varö að horfast I augu við
þær. Að mestu leyti voru þær ó-
viöráðanlegar, þó að vitaskuld
megi oft sjá eftir á, að einhverju
hefði mátt haga á annan veg. En
þessumstaðreyndum og þeirri at-
burðarás, sem þeim liggur til
grundvallar, verður ekki breytt
með innantómu glamri og orða-
skaki stjórnarandstöðunnar, sem
á þessu timabili hefur aldrei haft
neitt jákvætt til mála að leggja,
enda hafa þeir stjórnarandstæð-
ingar reynzt falsspámenn i
hverju atriði, jafnt stóru sem
smáu.
Þegar mál lágu ljós fyrir eftir
áramótin, var i raun ekki nema
um tvo kosti að velja: Annars
vegar millifærsluleið i hefð-
bundnum stil, eða hins vegar
gengislækkun með tilheyrandi
hliðarráðstöfunum.
Gengislækkunar-
leiðin valin
Að vandlega athuguðu máli var
gengislækkunarleiðin valin, enda
þótt öllum væri ljóst, að henni
fylgdu ýmsir ókostir. 1 mínum
huga réð þar um mestu, að með
þeirri leið taldi ég meiri trygg-
ingu fyrir þvi, að hægt væri að
halda fast við það höfuðmarkmið
stjórnarstefnunnar að koma i veg
fyrir atvinnuléysi, svo og, að með
réttum hliðarráðstöfunum væri
auðveldara að rétta hlut hinna
tekjulægri og verst settu i þjóðfé-
laginu. Hin leiðin — millifærslu-
leiðin — var af þeirri stærðar-
gráðu, að hún var óframkvæman-
leg, auk þess sem henni fylgdu
allir þeir ágallar, sem slikri til-
færsluleið jafnan fylgja, þ.á.m.
kostnaður, skriffinnska og mis-
notkunarhætta.
Með gengislækkun, ásamt
nauösynlegum hliðarráðstöfun-
um, er stefnt að lagfæringu á
gjaldeyrisstöðu og bættri afkomu
útflutningsgreina. Sá böggull
fylgir txi auðvitað skammrifi, að
erlendar skuldir og erlendir
kostnaðarliðir hækka, og dregst
þannig nokkuð frá ávinningshlið-
inni. Hitt er og augljóst, að geng-
islækkun fylgir llfskjararýrnun.
Markmið hliðarráðstafana er að
draga úr þeirri kjararýrnun hjá
hinum tekjulægri, sem ekkert
mega missa, og létta þeirra byrð-
ar.
Deiluaðilum gefið
svigrúm til að reyna
að nó samkomulagi
Það hefur verið gagnrýnt, að
þessar ráðstafanir, og aðrar sam-
ræmingaraðgerðir, sem fylgja
áttu i kjölfar gengislækkunarinn-
ar, hafi dregizt óeðlilega lengi.
Það má að vissu leyti til sanns
vegar færa. En hér hefur stjórn-
inni verið vandi á höndum. Hún
vildi biða og sjá, hvort sam-
komulag gæti ekki tekizt á milli
aöila vinnumarkaðarins. Hún
hafði tilbúnar tillögur um lág-
launabætur, en frestaði fram-
lagningu þeirra, samkvæmt ósk
beggja deiluaðila. Hún vildi ekki
grlpa fram fyrir hendur þeirra, á
meðan nokkur von væri til þess,
að samkomulag gæti náðst. Æski-
legt heföi og verið, að slikt sam-
komulag lægi fyrir, áður en á-
kvarðanir um aðrar ráðstafanir
væru teknar.
En það er ekki hægt að biða
lengur. Nú hefur stjórnin lagt
fram frumvarp um tilteknar
efnahagsaðgerðir, sem einmitt
eiga að miða að þvi marki, er ég
áöur nefndi, að létta byrðar
þeirra, sem lakar eru settir, en
leggja nokkrar kvaðir á þá, sem
betur mega. Þar er þó ekki á-
kvæöi um jafnlaunabætur, sem
menn með miðlungstekjur eða
lægri verða óhjákvæmilega að fá
við núverandi aðstæður. Það er
enn rétt að biða og freista þess að
ná samkomulagi. Er vonandi, að
sanngjörnum og góðviljuðum
mönnum takizt að finna þar leið,
sem menn geta sætt sig við. Það
er þó augljóst, aö ekki er enda-
Ólafur Jóhannesson viöskipta-
rábherra.
laust hægt að biða. En I þessu
frumvarpi er að finna verulegar
skattaivilnanir, bæöi i beinum
sköttum, þ.e. tekjuskatti og út-
svari, og óbeinum sköttum, þ.e.
lækkun söluskatts á tilteknum
matvælum. Þar eru ákvæði um
skyldusparnað þeirra tekjuhærri,
ferðaskatt eða flugvallargjald,
eins og þaö er kallaö, heimild til
lækkunar ríkisútgjalda og lán-
tökuheimildir vegna opinberra
framkvæmda og Framkvæmda-
sjóðs.
Frumvarp um lóns-
kjör opinberra fjór-
festingarlónasjóða
A næsta leiti er svo frumvarp
um ráðstafanir i sjávarútvegi,
sem nauðsynlegar eru i kjölfar
gengisbreytingarinnar og af öör-
um ástæðum.
Þá er og á næstunni væntanlegt
frumvarp um lánskjör opinberra
fjárfestingarlánasjóða. Með þvi
er stefnt að samræmingu reglna
um það efni. Markmið þeirra á
m.a. að vera að hamla nokkuð
gegn verðbólgu.
Þá hafa og verið settar reglur,
byggðar á samkomulagi Seöla-
bankans og viðskiptabankanna,
um stöðvun útlánaaukningar til
mailoka. Gildir þessi útlánatak-
mörkun um öll lán, nema endur-
kaupanleg afurða- og birgðalán,
einkanlega til sjávarútvegs, iðn-
aðar og landbúnaðar, og reglu-
bundin viðbótarlán til þessara
greina. Með þessari útlánatak-
mörkun er stefnt aö þvi að bæta
gjaldeyrisstöðuna og lausafjár-
stöðu bankanna.
Þessi ákvörðun er i raun og
veru neyðarvörn vegna ástands-
ins, eins og það er. Það má og
segja, að hún sé timabundin til-
raun, og um framhald hennar fer
auövitað eftir fenginni reynslu að
reynslutlmanum liðnum. Og vita-
skuld verður að framkvæma
þessar reglur með vakandi auga
á atvinnuástandi. Atvinnuvegirnir
þurfa að geta gengið. Það er og
verður fyrsta boðorðið.
Ég mun ekki ræða f einstökum
atriðum þær efnahagsaðgerðir,
sem I framlögðu frumvarpi fel-
ast, enda hefur það verið gert af
öðrum. Ég vil aðeins undirstrika,
að markmið þeirra er það, er
fram kemur i heiti frumvarpsins
— að stuðla að jafnvægi i þjóðar-
búskapnum og treysta undirstöð-
ur atvinnu og lifskjara.
Að sjálfsögðu er þetta frum-
varp að sumu leyti byggt á mála-
miðlun, eins og jafnan er um þess
konar frumvörp samsteypu-
stjórna, en endurspeglar ekki al-
gerlega þá stefnu, sem hvor
flokkur fyrir sig myndi helzt
kjósa, ef hann mætti einn ráða.
Ég bendi þó á, að i þessu frum-
varpi er að finna sum þeirra atr-
iða, er voru i efnahagsmálafrum-
varpi þvi, er ég beitti mér fyrir sl.
vor, en þá hlaut ekki fylgi.
Ég vona, að þessar aðgerðir
beri tilætlaðan árangur. Við erum
að sumu leyti I efnahagslegri
lægð, þótt að öðru leyti séum við
betur á vegi staddir en margar
þjóðir, þar sem atvinnuleysi er
orðið tilfinnanlegt, en hér er ekki
enn hægt að tala um það. Ég er
ekki i vafa um, að efnahagslægðin
mun ganga yfir, enda höfum við
oft átt við meiri erfiðleika að etja,
þó að sveiflan sé stór frá þvi, sem
bezt var. Með góðum vilja og
samstilltu átaki munum við sigr-
ast á þeim erfiðleikum, sem nú er
viö að fást. Það má þó ekki búast
við of snöggum umskiptum. Það
verður að gæta viss meðalhófs i
öllum efnahagsaðgerðum. Ann-
ars getur slegið i baksegl. Annars
vegar er nokkur samdráttur
nauðsynlegur um sinn, og á hinn
bóginn þarf að gæta þess, að hann
verði ekki svo mikill, að hann
leiði til atvinnuleysis eða stofni
viðurkenndri byggðastefnu i
nokkra tvisýnu. Þetta meðalhóf
getur verið vandþrætt. Við skul-
um heldur ekki gleyma þvi, sem
reynslan hefur kennt okkur, að
við erum mjög háðir efnahags-
framvindunni i umheiminum. Og
það lögmál má heldur aldrei
gleymast, aö þjóðfélagið i heild
getur ekki til lengdar eytt meira
en það aflar.
Unnið að landhelgis-
mólinu af fullum
krafti
Þvi skal ekki neitað, að timi
rikisstjórnarinnar til þessa hefur
mjög farið I það að sinna aðsteðj-
andi efnahagsmálum. Það hefur
þvi verið minni timi en skyldi til
aö sinna hinum stóru framtiðar-
málum. Þó hefur verið unnið að
landhelgismálinu að fullum
krafti. Og munu þar raunar allir
vera sammála að meginstefnu til.
Uppbygging og efling atvinnu-
Hfsins er meginmarkmið núver-
andi stjórnar. Þar hefur svo
sannarlega góður grundvöllur
verið lagður: Ný og góð skip á
nær þvlhverri höfn. Fiskvinnslu-
stöðvar viðs vegar byggðar og
bættar. Afkomuskilyrði fólks I
sjávarplássum allt i kringum
landið viðast hvar gerbreytt frá
þvi, sem áður var. A þessum
grundvelli verður áfram að
byggja.
Framfarir i landbúnaði, á sviði
lll
■illiBl

ræktunar, vélvæðingar og húsa-
geröar, hafa verið örar og stór-
stigar. Vinnslustöðvar landbún-
aðar hafa verið, og eru, viða I
endurnýjun og uppbyggingu. Þær
gegna tvöföldu hlutverki, breyta
afurðunum i verðmætari vörur og
veita mikla vinnu. Hér þarf að
halda áfram á sömu braut. Hjá-
róma úrtöluraddir eru eins og
nátttröll á glugga við dagsbrún.
Það er þó ekki hvað sizt i iðnað-
inum, sem mikilvæg framtiðar-
verkefni biða. Þess vegna 'eru
orkumálin ofarlega á blaði i
stefnuskrá stjórnarflokkanna. 1
þeim efnum þarf að gera sérstök
átök til virkjana fallvatna og
jarðvarma. Það er undirstaða
iðnaðar, hvort heldur er i stærri
eða smærri stil, og húshitun með
slikum innlendum varmagjafa
þarf að leysa oliuna af hólmi. Hér
er mikið verk að vinna.
Aðhald í verzlunar-
mólum
Framleiðsluatvinnuvegirnir
eru og verða undirstaða afkomu
þjóðarbúsins. Þær undirstöður
verður auðvitað að treysta á allan
hátt. A þeim hornsteinum hvílir
flest annað I þjóðfélaginu. En
margs konar þjónustustarfsemi
er einnig mikilvæg, og þá ekki
hvað sizt verzlunin. Við íslend-
ingarerum flestum þjóðum frem-
ur háðir viðskiptum við önnur
lönd. Innflutningsverzlun, hvort
heldur er heildsala eða smásala,
er mikilvæg, og það skiptir miklu,
að hún sé rekin af hagsýni og á
heilbrigðan hátt. Vitaskuld þarf
hún að búa við eðlileg starfsskil-
yrði, en jafnframt þarf að veita
henni nauðsynlegt aðhald, bæði
frá neytendum og af opinberri
hálfu, þvi að um hendur þeirra, er
hana stunda fer feiknamikið f jár-
magn, sem þýðingarmikið er frá
þjóðhagslegu sjónarmiði, hvernig
á er haldið. í samræmi við mál-
efnasamning rikisstjórnarinnar
verður undirbúin löggjöf um við-
skiptahætti, verðmyndun og
verðgæzlu. Það þarf að finna leið-
ir til þess að láta þá, sem góð inn-
kaup gera, njóta þess.
(Jtflutningsverzlunin og mark-
aðsmálin eru þó ekki siður mikil-
væg. Ég held, að þeim málum
þurfi að sinna með vaxandi skiln-
ing. Við eigum mikið undir dugn-
aöi og árvekni þeirra manna, sem
við þau fást. Þjóðfélagið hlýt-
ur að láta sig þau mál miklu
varða, t.d. leit nýrra markaða.
Athugandi er, hvort ekki þarf að
skipuleggja utanrikisþjónústuna
með þau mál meira i huga en
hingað til hefur verið gert. E.t.v.
ætti að stofna hér útflutningsráð,
svo sem sums staðar þekkist,
skipað fulltrúum útfluntingsat-
vinnuveganna, sem væri ráðu-
nautur viðskiptaráðuneytisins og
hefði frumkvæði um markaðsleit
o.fl.
Það eru þessi mál, að ógleymd-
um heilbrigðismálum, félagsmál-
um og menningarmálum, sem
eru hin stóru framtiðarverkefni
stjórnvalda. Á þau öll þarf að
horfa með byggðastefnu i huga,
og má þá sizt af öllu gleyma sam-
göngumálunum. Það þurfa sem
flestir að taka höndum saman um
að sækja fram á þessum sviðum.
Það skiptir þjóðarhag mestu. Það
held ég, að mikill meirihluti þjóð-
arinnar hljóti að skilja og láti sér
fátt um finnast sundrungariðju
stjórnarandstöðunnar. Ég trúi
ekki öðru, en menn hafi veitt þvi
athygli, hvernig stjórnarand-
stæðingar hafa snúizt, i hverju
málinu á fætur öðru, eftir þvi,
hvort þeir voru i stjóm eða
stjórnarandstöðu. En það er
þeirra mál, og ástæöulaust að
vera að fást um slikt.
Vinnufrið verður
umfram allt að
tryggia
En það er eining, en ekki sundr-
ung, sem þjóðin þarf nú á að
halda. Vitaskuld hljóta ýmiss
konar hagsmunaárekstrar að
eiga sér stað. Auðvitað deila
menn um tekjuskiptingu og önnur
kjaramál I lýðfrjálsu þjóðfélagi.
Slikt er ekki nema sjálfsagt. En
verkföll verða alltaf neyðarúr-
ræöi og valda óumræðilega miklu
tjóni, bæði fyrir atvinnurekendur
oglaunþega. Vinnufrið verður um
fram allt að tryggja. Það má ekki
gleymast, að endir verður að vera
allrar þrætu. Og enn er hiö forna
boöorð I fullu gildi, að með lögum
skal land byggja en með ólögum
eyða”.