Tíminn - 25.03.1975, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Þriðjudagur 25. marz 1975.
Jakob
Björnsson
orkumóla-
stjóri:
Raforkukerfi ísland
i
i
framtíðinni
Jakob Björnsson orkumálastjóri
Erindi flutt
á miðs-
vetrarfundi
SÍR 1975
Þær tiðu rafmagnstrufianir, sem
orðið hafa I ýmsum hlutum lands-
ins i vetur og fyrravetur, færa
okkur heim sanninn um það, að
enn er ýmsu ábótavant um raf-
orkukerfi iandsins, en raforku-
kerfi nefnum við einu nafni þau
mannvirki, sem ætlað er þaö hlut-
verk að vinna raforku, flytja hana
og dreifa til notenda. Hlestu hlut-
ar þess eru orkuver, flutnings-
kerfi og dreifikerfi.
Þessir ágallar í raforkukerfum
okkar leiða að sjálfsögðu hugann
að þvi, hverju sé ábótavant I gerö
þeirra, og hversu úr ágöliunum
megi bæta.
Horfur eru á þvi, að notkun raf-
orku til hitunar húsa muni á
næstu árum stóraukast I öllum
þeim hlutum landsins, þar sem
ekki er unnt að afla jarðhita til
húshitunar á sæmilega hag-
kvæman hátt. Orkuþörf til hús-
hitunar er sem kunnugt er mikil,
borið saman við þörfina til ann-
arra almennra þarfa. Rafhitunir
reynir þannig mikið á raforku-
kerfin, bæði orkuver, flutnings-
og dreifikerfi, og gerir stórlega
auknar kröfur til afkastagetu
þeirra. Rafhitun leiðir einnig til
þess, að menn þola rafmagnsleysi
enn verr en áður, sem hefur I för
með sér miklu meiri kröfur en áð-
ur til öryggis raforkukerfanna.
Mjög er nú rætt um iðnvæðingu,
er byggi á orkulindum landsins.
Mikiö af þeim iðnaði myndi nota
raforku I stórum stil. Sumar
greinar hans eru mjög viökvæm-
ar gagnvart rafmagnstruflunum,
eins og kunnugt er. Slík iðnvæðing
gerir þvi miklar kröfur, bæði til
afkastagetu raforkukerfisins og
öryggis þess.
Öll þessi atriði, sem nú voru
talin, (1) ágallar núverandi raf-
orkukerfis, (2) vaxandi notkun
raforku til húshitunar og (3) auk-
in iðnvæðing kalla á stórlega efld
og endurbætt raforkukerfi frá þvl
sem nú er. Ætlunin er að ræða I
þessu erindi um hvernig við þess-
um kröfum skuli brugðið. En
fyrst skulum við lita aðeins nánar
á hugtakið raforkukerfi.
Megingerðir
raforkukerfa
Raforkukerfi taka sem fyrr segir
yfir eftirtaldar tegundir mann-
virkja: (1) orkuverin sjálf, þar
sem raforkan er unnin, (2) flutn-
ingskerfi, þ.e. háspennulínur og
spennistöðvar, sem flytja rafork-
una frá orkuverunum til
notkunarsvæðanna og (3) dreifi-
kerfi, sem dreifa raforkunni inn-
an notkunarsvæöanna til ein-
stakra notenda. Tvö siðasttöldu
kerfin eru gerð úr llnum og
spennistöðvum og má nefna einu
nafni leiðslukerfi til aðgreiningar
frá orkuverunum.
Að byggingu til eru leiðslukerf-
in tvennskonar (1) geislakerfi eða
(2) möskvakerfi. Geislakerfin
einkennast af þvi, að hver leiðsla
gengur eins og geisli eða álma út
frá orkuveri, aðalspennistöð eða
dreifistöð. Einstakir notendur eru
slöan tengdir leiðslunum á þann
■ Djúpivogur
ttfy Siitffsfur/ands.
t'nálae.gri framiið
Crkuftutmnqur / renjuiegum rekstri
'Maqstihik 1 ( Tc/ur'nar takna MW)
fmb 7S JB
hátt, að hver þeirra er aðeins
tengdur einni leiðslu. Bili hún
þeim megin við notandann, þaðan
sem raforkan kemur verður hann
rafmagnslaus. Stundum nægir
bilun einhversstaðar á viðkom-
andi geisla eða álmu til að not-
andinn verði rafmagnslaus.
Möskvakerfin einkennast af
þvl, að leiðslurnar eru tengdar
saman á þann hátt, að þær myndi
lokaðar lykkjur eða möskva.
Samtengipunktarnir nefnast
hnútapunktar. Bili leiðsla milli
tveggja hnútapunkta verða þeir
notendur, sem tengdir eru hnúta-
punktunum ekki rafmagnslausir,
þar eð hnútapunkturinn er áfram
I straumsambandi gegnum þær
hliðar möskvans, sem heilar eru.
Möskvakerfin geta verið ýmist
lokuð eða opin eftir þvl, hvort
leiðslurnar eru I venjulegum
rekstri tengdar saman I möskva,
eða hvort svo er ekki,en unnt er að
gera það á svipstundu, með rofa.
Geislakerfin hafa þann kost að
vera ódýrari en möskvakerfin, og
einfaldari I rekstri. Megingalli
þeirra er sá, að llkurnar á raf-
magnsleysi eru miklum mun
meiri en I lokuðu möskvakerfi. I
opnu möskvakerfi eru straum-
leysislikurnar oft svipaðar og i
geislakerfi, en straumleysið
stendur miklum mun skemur, þar
eð einungis þarf að loka rofa á
réttum stað til að straumur kom-
ist á aftur. Að visu geta komið
fyrir svo viðtækar bilanir i
möskvakerfum að til straumleys-
is hljóti að koma i lengri tima en
þetta, en reynslan sýnir að svo
vlðtækar bilanir eru miklum mun
sjaldgæfari en þær er leiða til
straumleysis i geislakerfum.
Lokuð möskvakerfi eru þannig
öruggustu raforkukerfin, opin
möskvakerfi ganga þeim næst, en
geislakerfi eru óöruggust. Eink-
um eru likur til að straumleysi
standi miklu lengur i geisla-
kerfunum en hinum, þar eð það
þarf að gera við bliunina áður en
straumur kemst á aftur.
Raforkukerfi
hér á landi nú
Langsamlega mestur hluti dreifi-
kerfa hjá islenskum rafveitum
eru lögð sem geislakerfi. Opin
möskvakerfi er nokkuð notuð i
þéttbýli en lokað möskvakerfi er
aðeins I einu hverfi i Reykavik,
svo ég viti til. Oti i strjálbýlinu
eru geislakerfin einráð að heita
má I orkudreifingunni.
Flutningskerfi hér á landi eru
einnig að heita má eingöngu
geislakerfi. Möskvakerfi er að
skapast á Landsvirkjunarsvæð-
inu eftir að seinni linan var lögð
frá Búrfelli.
Annars er þróun flutningskerf-
anna mun skemmra á veg komin
hér hjá okkur en i nágranna-
löndunum. Ástandið nú einkenn-
ist af svæðisbundnum kerfum,
flestum geislakerfum, að mestu
án samtenginga sin i milli. Eigin-
legt landskerfi, svipað og I ná-
grannalöndunum, er enn ekkert
til hjá okkur.
Meö hliðsjón af þvi sem að
framan er sagt um minna öryggi
geislakerfa gagnvart rafmagns-
leysi er ekki að undra þó við bú-
um við tiðari rafmagnstruflanir
en við sé unandi, metið eftir kröf-
um I öðrum löndum.
Raforkukerfi hér á
landi i framtíðinni
Meginmarkmið þessa erindis. er
að ræða- spurninguna um það,
hvert skuli haldið þaðan sem nú
stöndum við i þessum efnum.
Hverskonar raforkukerfi eigum
viö að stefna að þvi að eignast i
framtiðinni.
Til þess að takmarka viðfangs-
efnið ætla ég að sleppa að ræða
dreifikerfin. Það er ekki vegna
þess,að þau séu ómerkari en hinir
hlutarnir, flutningskerfin og
orkuverin. Þvert á móti. Sum
umfangsmestu verkefnin á næst-
unni I Islenskum raforkumálum
eru einmitt bundin dreifikerfun-
um, ekki hvað sist i strjálbýlinu,
þar sem gera þarf stórátak á
næstunni, m.a. vegna hitunar
með raforku I sveitum, vegna
krafna um þriggja fasa rafmagn
þar sem nú er aðeins einfasa fá-
anlegt, og af fleiri sökum. En ætla
má, að sumpart megi nota sams-
konar lausnir i dreifikerfum
allstaðar á landinu og I annan
stað koma i raforkudeifingunni
nokkur sömu meginsjónarmiðin
við sögu og I raforkuflutningnum,
sem hér er ætlunin að ræða. Yrði
þvi sumpart um endurtekningu
að ræða ef fjalla ætti bæði um
dreifikerfin og flutningskerfin.
Þar eð hlutverk raforkukerfa
er að vinna raforku og flytja hana
til notendanna, er augljóst, að það
tvennt sem mestu ræður um gerð
þeirra er stærð og staðsetning (1)
orkuveranna og (2) markaðs-
svæðanna, þ.e. notkunarsvæð-
anna. Nú munum við Islendingar
fyrst og fremst nota vatnsorku og
að einhverju leyti jarðhita til raf-
orkuvinnslu I framtiðinni, og
hljóta þvi raforkukerfi okkar að
ráöast af virkjunarmöguleikum
annars vegar og búsetudreifing-
unni I landinu hins vegar.
Hagkvæm virkjunarskilyrði
vatnsafls er að finna I flestum —
ef ekki öllum — hlutum landsins,
þótt Suðvesturland og Austurland
ráði yfir mestu vatnsafli að
magni til, en þar á eftir Norður-
land. Byggðardreifingin i landinu
er hins vegar mun ójafnari, eins
og kunnugt er. Undanfarna ára-
tugi hefur verið stöðugur straum-
ur fólks til Suðvesturlandsins. Svo
virðist, sem flestir séu sammála
um að þessi þróun sé óæskileg, og
svonefnd byggðastefna, þ.e. við-
leitni til að jafna meira en verið
F.i ÍSJB