Tíminn - 25.03.1975, Blaðsíða 13
Þriðjudagur 25. marz 1975.
TÍMINN
13
o Raforkukerfi
Ekki verður staðsetning þeirra
rædd hér, en sem dæmi tekið, að
eitt verði I Eyjafirði, annað á
miðju Austurlandi og hið vest-
firska i grennd við ísafjarðar-
kaupstað. Ekki breytti það niður-
stöðum verulega, þótt aðrir staðir
I nágrenninu væru valdir i stað
þessara. Verðurgert ráð fyrir, að
mesta aflþörf eins sé 68 MW, eða
svipuð og væntanlegrar járn-
blendiverksmiðju á Grundar-
tanga, annars 120 MW, en hins
minnsta þeirra um 20 MW. Að
auki má reikna með, að rafhituri
hUsa sé orðin almenn alls staðar,
þar sem hennar er von á annað
borð.
Um flutningskerfið er það að
segja, að gengið er Ut frá þvi, að
lögð hafi verið riý hásþennulina
frá Hrauneyjafossi að Grundar-
tanga i Hvalfirði og tvær linur
milli Geitháls og Grundartanga.
Þær siðastnefndu væru gerðar
fyrir 220 kV spennu, en linan frá
Hrauneyjafossi fyrir 400 kV, og
yrði hUn fyrsta linan hér á landi
með þeirri spennu. Flutningsgeta
hennar er varla undir 800 MW,
sem er mun meiri flutningur en
þörf verður á i nálægri framtið,
og yrði þvi linan væntanlega rek-
in á 220 kV spennu i fyrstu.
Kosturinn við að gera hana fyrir
400 kV er sá, að hækka má spenn-
una, þegar flutningsþörfin eykst i
staö þess að leggja nýja linu.
Óæskilegt er frá umhverfis-
sjónarmiði, að allt of margar lin-
ur liggi frá Þjórsá og Hvitá hing-
að vestur að Faxaflóa, og ein 400
kV lina flytur á við 3-4 220 kV lin-
ur. Utan suðvesturlandsins litur
myndin þannig Ut nU, að væntan-
leg er byggðalinan frá Grundar-
tanga I Varmahlið, þar sem hUn
tengist við nýlega lagða linu það-
an til Akureyrar. Báðar eru þær
fyrir 132 kV spennu. Vegna
Kröfluvirkjunar þarf að leggja
sams konar linu (132 kV), milli
Kröflu og Akureyrar, og sýnast
ýmis rök hniga að þvi, að hUn yrði
lögö um Laxárvirkjun og leysti
þar með af hólmi nUverandi
Laxárlinu (66 kV), sem er fremur
veikbyggð. í lögunum um Kröflu-
virkjun er gert ráð fyrir linu frá
henni austur til Egilsstaða.
Spenna á þeirri linu getur ekki
verið lægri en 132 kV með sæmi-
legu móti. Loks er þörf á að sjá
Hornafirði og nálægum byggðum
fyrir raforku til hitunar og ann-
ars. Verður það varla á annan
hátt betur gert en með linulögn
frá Egilsstöðum um DjUpavog til
Hafnar i Hornaíirði. Myndi sU
lina þjóna sunnanverðum Aust-
fjörðum auk Hornafjarðar.
Þegar komin er samfelld llna
sunnan frá Hvalfirði norður til
Akureyrar og þaðan austur um til
Egilsstaða og Hornafjarðar, ligg-
ur orðið nærri að spyrja: Er ekki
rétt að loka hringnum um landið?
Leggja linu frá Hornafirði sunnan
jökla vestur um að Sigöldu, þar
sem hUn tengdist Lands-
virkjunarkerfinu. Til þess að slik-
ur hringvegur raforkunnar um
landið, ef ég má komast svo að
orði, komi að notum, má spennan
ekki vera lægri eri 132 kV. Linan
frá Egilsstöðum til Hornafjarðar,
sem að ofan er nefnd, fellur á
náttUrlegan hátt inn i sllkt hring-
kerfi, ef hUn er hönnuð fyrir 132
kV spennu.
Aður en ég vik frekar að þessari
hugmynd um hringtenginguna,
ætla ég að vikja að Vesturlandi og
Vestfjörðum.
Byggöalinan mun sem fyrr seg-
ir liggja frá norðurströnd Hval-
fjarðar um Borgarfjörð og Holta-
vörðuheiði, norður i HrUtafjörð og
þaðan austur Húnavatnssýslur.
HUn mun þvi liggja gegnum
helstu byggðina á sunnanverðu
Vesturlandi, Borgarfjarðar-
hérað. Hins vegar sneiðir hUn hjá
öðrum hlutum Vesturlands og að
sjálfsögðu Vestfjörðum.
Bæði Vesturland norðan
Borgarfjarðarhéraðs, þ.e. Snæ-
fellsnes og Dalir, svo og Vestfirð-
ir, verða það sem við köllum raf-
hitunarsvæði. Orkuþörf mun þvi
vaxa þar mjög ört nU á næstunni,
vegna hitunarinnar. Að auki þarf
atvinnulifið á verulega meiri raf-
orku að halda, ef stefna á mark-
visst að þvi að efla byggð i þess-
um landshlutum. Virkjunar-
möguleikar eru litlir á norðan-
verðu Vesturlandi. A Vestfjörð-
um eru þeir nokkrirj en að likind-
um verður þar um dýrari orku að
ræða en i öðrum hlutum landsins,
og rannsókn þeirra er skemmra á
veg komin en annars staðar.
Svo virðist sem vænlegasta
leiðin til að sjá fyrir ört vaxandi
raforkuþörf á Vestfjörðum nægi-
lega snemma, sé sU að tengja þá
við það meginorkuflutningskerfi,
sem ég var hér áðan að lýsa, og
þá við byggðalinu i HrUtafirði.
Virkjanir á Vestfjörðum, er siðar
kæmu, myndu svo tengjast þessu
kerfi á sama hátt og i öðrum hlut-
um landsins.
Landskerfi
Niðurstaðan af þessum hug-
leiðingum minum verður þvi sU,
að á þvi stigi, sem ég hefi hér
nefnt I nálægri framtið, hafi verið
komiö upp meginorkuflutnings-
kerfi, er nær til landsins alls.
Kerfi þetta vil ég nefna lands-
kerfi. Það felur i sér hluta Ur nU-
verandi kerfi Landsvirkjunar hér
á Suðurlandi, og væntanlega 400
kV linu frá Hrauneyjafossi i
Hvalfjörð og linur milli Hval-
fjarðar og Geitháls. Til viðbótar
nær það yfir 132 kV linur frá
Hvalfirði norður í land og austur
til Egilsstaða og Hornafjarðar og
þaðan vestur meðfram suður-
ströndinni að Sigöldu. Þá tekur
það til 132 kV lfnu um BUðardal og
Króksfjarðarnes vestur með
norðurströnd Breiðafjarðar að
Mjólká, og áfram þaðan til Isa-
fjarðarkaupstaðar, og linur frá
virkjun i Skötufirði til Mjólkár og
Isafjarðar. Fyrir utan þessa 132
kV hringlinu og Vestfjarðaálmu
geri ég ráð fyrir, að lögð hafi ver-
ið 220 kV lina norður Sprengisand
að Kröflu, og milli Kröflu og
Akureyrar.
Lauslegt riss af þessu kerfi er
sýnt á mynd er hér fylgir með
(„Raforkuver og flutningskerfi
fyrir raforku I nálægri framtíð”).
Við þetta landskerfi hugsa ég
mér, að tengdar séu, auk nUver-
andi virkjana, Sigalda og þær
virkjanir, sem taldar voru hér að
framan, þ.e. Blönduvirkjun (120
MW), Krafla (55 MW), fyrri
áfangi Fljótsdalsvirkjunar (125
MW), 20 MW virkjun i Skötufirði,
og 10 MW I Dynjanda I Arnarfirði,
auk Hrauneyjafoss (210 MW) og
Hengils. Álagið á það, utan Suð-
vesturlandsins, er, eins og þegar
er á minnst, almennt álag og hit-
un, en auk þess 68 MW og 120 MW
i sérstökum iðjuverum norðan-
lands og austan og 20 MW nálægt
ísafirði.
(Þetta álag er sýnt i grófum
dráttum á myndum, er hér fylgja
með, þar sem vinnsla helstu
orkuveranna utan Suðvestur-
lands, er einnig sýnd. Alagstilvik
1 gerir ráð fyrir 120 MW iðnaðar-
álagi i Eyjafirði og 68 MW á
Austurlandi. 1 álagstilviki 2 er
þessum tölum snUið við. í
hvorugu tilvikinu er gert ráð fyr-
ir, að Akureyri verði rafhituð,
enda þótt enn sé ekki endanlega
skorið Ur þvi máli).
Ef við i bili sleppum linunni yfir
Sprengisand, sem ég hugsa mér,
aö verði siðasti áfanginn að þvi
þróunarstigi, sem ég hefi nefnt ,,I
nálægri framtið” má segja, að
höfuðeinkenni þess meginflutn-
ingskerfis, sem ég nU hefi lýst sé
það, að það myndar lokaðan
hring, möskva, er þræðir allar
helstu byggðir landsins, mpó
álmu Ut Ur til Vestfjarða. pott
möskvinn sé aðeins einn, hefur
kerfið samt þann helsta kost
möskvakerfa, að öryggi notenda
þeirra er við það eru tengdir, eru
til muna meira en ef hringurinn
væri ekki lokaður.
Ég hefi athugað, hvernig kerfi
þetta (þ.e. án Sprengisandslinu)
bregst við, ef einhver hlekkur
þess bilar, t.d. linan milli Akur-
eyrar og Varmahliðar, Kröflu og
Akureyrar eða milli Laxárvatns
og HrUtafjarðar. Niðurstöðurnar
eru þær, að I öllum þessum tilvik-
um og fleirum sé alls staðar unnt
að anna öllu þvi álagi, sem hér að
framan var lagt á kerfið, án
hjálpar varastöðva. Notandinn
ætti ekki að verða var við neitt
annaö en að ljós dofni rétt sem
snöggvast, þótt hringurinn slitni á
einum stað, sama hvar sá staður
er.
Með sllku kerfi er þvi stigið
stórt skref i áttina til þess að
mæta þeim auknu öryggiskröf-
um, sem ég taldi hér að ofan, og
gerðar yrðu til raforkukerfa i
framtíðinni.
Fróðlegt er að skoða flutning
orkunnar um einstaka hluta
kerfisins, bæði i venjulegum
rekstri og eins ef bilanir verða.
Niðurstöður slikra orkuflutnings-
reikninga, er byggðar eru á ofan-
greindum forsendum um álag og
orkuver, eru sýndar á myndum,
er hér fylgja með. Tölurnar tákna
megawött, og örvarnar sýna
stefnu orkuflutningsins. A
myndunum er kerfið sýnt bæði i
venjulegum rekstri, og við mis-
munandi bilanatilvik. Athyglis-
vert er, hversu orkuflutningur um
einstaka kerfishluta breytist mik-
iðfrá einu bilanatilviki til annars,
enda þótt álagið sé óbreytt og
sömuleiðis vinnsla orkuveranna
utan Suðvesturlands (Fyrir ein-
faldleika sakir er sleppt að sýna
orkuflutninginn innan kerfis
Lndsvirkjunar). Þetta er einmitt
til marks um sveigjanleika
kerfisins og hæfni þess til að
bregðast við margvislegum
bilanatilvikum, án þess að þjón-
ustan við notendur rýrni. Einmitt
það er meginauðkenni möskva-
kerfa, og þeirra mikli kostur.
Eins og landskerfið er hér sýnt,
nær meginmöskvinn ekki til Vest-
fjarða, en innan þess landshluta
er þó sérstakur möskvi (Mjólká
— Gemlufall — ísafjörður —
Skötufjörður — Mjólká). Verði
linubilun einhvers staðar milli
HrUtafjarðar og Mjólkár, eru
Vestfirðir slitnir Ur sambandi við
meginlandið, og fullri raforku-
notkun verður ekki haldið uppi
nema með varastöðvum á Vest-
fjörðum, sem á þessu þróunar-
stigi kerfisins — i nálægri framtið
— þyrftu að vera milli 20 og 25
MW. Siðar mun ég vikja að þvi,
hvemig bæta megi Ur þessum
ágalla á kerfi Vestfjarða, er fram
liða stundir.
Það er að minum dómi mikill
kostur við hringkerfið, að linur
þess þræða allar helstu byggðir
landsins. Þær gegna þvi ekki að-
eins þvi hlutverki að mynda
þennan lokaða hring eða möskva,
heldur geta þær jafnframt séð
landssvæðum þeim fyrir raforku,
er þær liggja um. Þannig getur
linan frá Sigöldu austur með
suðurströndinni flutt raforku i
byggðir Vestur-Skaftafellssýslú
og öræfin, jafnframt þvi sem hUn
lokar hringnum. Þessu væri ekki
svo farið, ef lina þessi lægi um
óbyggt hálendi. Hér er um hið
sama að ræða og bent var á sem
mikinn kost við að leggja tengi-
linuna milli Norður- og Suður-
lands um byggðir fremur en um
Kjöl eöa Sprengisand. Þetta gæti
jafnframt verið röksemd fyrir
þvi, að Ifnuna frá Hornafirði
sunnan jöklanna til Sigöldu ætti
að leggja á undan linunni yfir
Sprengisand. Hér er þó þess að
gæta, að Sprengisandslina getur
orðið nauðsynleg snemma, ef
veruleg stóriðja ris upp á austan-
verðu Norðurlandi eða i Eyja-
firði, meiri en 132 kV kerfið ræÖ-
ur við.
Héraðskerfi
Flutningskerfi það, sem lýst var
hér að framan, liggur um alla
landsfjórðunga. Af þeim sökum
hefi ég nefnt það hér landskerfi.
Hlutverk þess er að flytja raforku
eftir landsfjórðungnunum og frá
einum þeirra til annars. Kannske
er þessu hlutverki landskerfisins
best lýst með þeim myndum, er
sýna orkuflutninginn i venjuleg-
um rekstri og i mismunandi
bilanatilvikum. Þar sést greini-
lega, hvernig orka er flutt Ur ein-
um landshluta i annan, og
hvernig sá flutningur er breyti-
legur, eftir þvi hvar bilun (linu-
slit) verður á hringnum.
En ekki er nóg að skutla þannig
raforku fram og aftur eftir endi-
löngum landsfjórðungum og milli
þeirra. Henni þarf einnig að koma
til kaupstaða, kauptUna og sveita
Ilandshlutunum, og áfram til ein-
stakra notenda. Þessi siðasti
áfangi á leið raforkunnar er
dreifikerfið, sem ekki verður
rætt hér, svo sem áður er að vik-
ið. En um flutninginn til kaup-
staða, kauptúna og sveita innan
landsfjórðunganna er ætlunin að
fjalla nokkuð hér.
Linukerfi það, er gegna skal
þessu hlutverki, vil ég nefna
héraðskerfi til aðgreiningar frá
landskerfinu. Héraðskerfin eru
tengd við hnútapunktana i lands-
kerfinu. Eru sumir þeirra orku-
ver,sumir spennistöðvar, en aðr-
ir einungis greinipunktar. Frá
hnútapunktum héraðskerfanna
fer raforkan siðan Ut i dreifikerfin
til einstakra notenda. Stórir not-
endur eru tengdir beint við
héraðskerfin.
Það, sem hér að framan var
sagt um kosti möskvakerfa frá
öryggissjónarmiði, á að sjálf-
sögðu jafnt við um héraðskerfin
og la'ndskerfið, enda er raf-
magnslega séð enginn munur á
þessu tvennu, hann er fyrst og
fremst landfræðilegur.
Af þessum sökum verður, að
minum dómi, að hafa héraðskerf-
in möskvuð lika. A mynd, er fylg-
ir þessu erindi, er sýnt hvernig ég
hugsa mér, að þau geti i stórum
dráttum litið Ut á þvi stigi, sem ég
hefi hér nefnt I nálægri framtiö.
Landskerfið er jafnframt sýnt.
Myndin sýnir greinilega, að með
þessu móti yrðu allir helstu þétt-
býlisstaðir landsins, og raunar
margir minni staðir einnig,
tengdir hnútapunktum i möskva-
kerfi, og eiga þannig kost á raf-
orku um tvær eða jafnvel þrjár
aöfærslulinur, sem oftast nær
liggja ekki sömu leið. Eru þvi
likumar á þvi, að báðar (eða all-
ar) bili samtimis mjög verulega
minni en likurnar á, að ein þeirra
bili. öryggi drefiveitna og stór-
notenda, sem tengdir eru hnúta-
punktunum á þessu kerfi, er þvi
bersýnilega verulega miklu
meira en flestra þéttbýlisstaða
nU.
Raforkukerfi í
fjarlægari framtið
Að lokum skal hér reynt að
skyggnast lengra inn I framtiðina
og gera sér mynd af þvf, hvernig
raforkukerfi landsins gæti þá litið
Ut. Þetta verður að sjálfsögðu af-
ar lausleg og óviss mynd, og ber
alls ekki að skoða sem spá, heldur
aðeins sem hugsanlegan mögu-
leika. Þessi möguleiki er sýndur á
mynd, er fylgir þessu erindi, og
nefnd er „raforkuver og flutn-
ingskerfi fyrir raforku I fjarlægri
framtið”. Hér skal ekki farið út i
að rekja viðbæturnar frá ,,ná-
lægri framtið”, heldur visað til
myndanna. 400 kV kerfið hefur
stækkað og nær nú til Austur-
lands. Sama er að segja um 220
kV hlutann. Aðalbreytingin á 132
kV kerfinu er sU, að Vestfirðir eru
ekki lengur tengdir við megin-
landið með einni linu heldur
möskvum. Héraðskerfin með
þessari spennu hafa vaxið mjög á
kostnað 66 kV kerfanna. Margar
nýjar virkjanir hafa komið til,
eins og sjá má með þvi að bera
myndirnar saman. Þróunin til
þessa síðara stigs einkennist af
viðbótum við það, sem komið var
fremur en að nýtt kæmi i stað
þess eldra (nema i hluta héraðs-
kerfanna).
Niðurstöður
Niðurstöðurnar af þvi, sem hér
hefur verið rakið, má draga sam-
an i stuttu máli þannig:
1. Vaxandi húshitun með raforku
og vaxandi iðnvæðing munu
gera stórlega auknar kröfur til
raforkukerfa landsins, bæði um
afkastagetu og öryggi gegn raf-
magnsbilunum.
2. Til að mæta þessum kröfum er
nauðsynlegt að stefna að þvi að
gera flutningskerfið Ur garði
sem möskvakerfi i stað geisla-
kerfanna, sem við búum nU við.
Dreifiveitur og meiri háttar
einstakir notendur yrðu tengdir
við hnútapunkta þessara
möskvakerfa. Þetta gefur not-
endum stórlega aukið öryggi
frá þvi sem nU er. Varastöðvar
munu samt verða nauðsynleg-
ar fyrir lifsnauðsynlegustu
þjónustu, svo sem sjúkrahús og
fjarskipti.
3. Mikilvægur fyrsti áfangi i þess-
ari þróun raforkukerfisins væri
að koma á hringtengingu, er
lægi um helstu byggðir landsins
með álmu til Vestfjarða I
fyrstu, en möskvatengingu sið-
ar. Kostur sliks hrings umfram
t.d. linur yfir hálendið, er sá að
hann flytur raforku til byggð-
anna, er hann liggur um jafn-
framt þvi að tryggja öryggi.
Stefna þarf markvisst að þvi að
ná þessum áfanga sem allra
fyrst. Slika hringtengingu
þyrfti svo að styrkja siðar með
línum yfir hálendið.
4. Kerfi þetta yrði að byggja upp i
áföngum en nauðsynlegt er að
gera sér þegar i upphafi sem
gleggsta mynd af þvi heildar-
kerfi er að skuli stefnt til þess
að unnt sé að velja og timasetja
áfangana skynsamlega.
Fjármálaráðuneytið,
21. marz 1975.
Söluskattur
Viðurlög falla á söluskatt fyrir febrúarmánuð
hann ekki verið greiddur I siðasta lagi 25. þ.m.
Viðurlög eru 2% af vangreiddum söluskatti fyrir hvern
byrjaðan virkan dag eftir eindaga uns þau eru orðin
10% en síðan eru viðurlögin 1 1/2% til viðbótar fyrir
hvern byrjaðan mánuð, talið frá og með 16. degi næsta
mánaðar eftir eindaga.
Athygli þeirra smáatvinnurekenda, sem heimild hafa
til að skila söluskatti aðeins einu sinni á ári, er vakin á
þvi að þeim ber nU að skila söluskatti vegna timabils-
ins 1. janúar—28. febrúar.
Tilkynning
Að gefnu tilefni viljum vér hér með
vekja athygli á eftirfarandi reglu, er
gildir um úthlutun ferðagjaldeyris til is-
lenzkra ferðaskrifstofa:
Yfirfærslur til ferðaskrifstofa vegna IT-
og hópferðafarþegar til greiðslu á hótel-
kostnaði og skoðunarferðum eru 3.50
pund á dag fyrir hvern farþega að há-
marki i 15 daga.
1 samræmi við ofanskráð, er islenzkum ferðaskrifstof-
um óheimilt að selja hópferðir til Utlanda, er standa
lengur en 15 daga.
Gjaldeyrisdeild bankanna.