Tíminn - 26.03.1975, Blaðsíða 6
6
TÍMINN
Miövikudagur 26. marz 1975.
Samningurinn við Union Carbide um járnblendiverksmiðju:
Kostir og ókostir
Fyrri hluti ræðu Páls Péturssonar alþm. við 1. umræðu málsins í neðri deild
Hér á eftir fara kaf lar úr
ræðu þeirri, sem Páll Pét-
ursson, alþingismaður
flutti, er frumvarpið um
járnblendiverksmiðju í
Hvalfirði var til 1. umræðu
i neðri deild. Ræðu Páls
verður skipt og mun síðari
hluti hennar birtast í blað-
inu á morgun:
„Frumvarp það til laga um
járnblendiverksmiðju i Hvalfirði
i 13 greinum, sem hér liggur fyrir
til umræðu ásamt með fylgi-
samningum, er mikið og afdrifa-
rikt mál, og það er eðlilegt, að um
það séu nokkuð skiptar skoðanir.
Það kemur mér þó nokkuð á
óvart, hve Alþýðubandalagsmenn
eru einhuga á móti þessu máli og
stórorðir sumir, ma. sá, sem héð-
an var að fara úr ræðustólnum,
hæstvirtur þingmaður Jónas
Árnason, þar sem þetta er nú i
minum huga fyrst og fremst
þeirra mál, þeirra afkvæmi, ef
svo mætti segja. Forganga
Magnúsar Kjartanssonar um
þessa samningagerð meðan hann
var iðnaðarráðherra, gerir hann
náttúrlega að nokkurs konar
föður málsins, eða a.m.k. guðföð-
ur, jafnvel þó að nú vilji Alþýðu-
bandalagsmenn ekki láta á þvi
bera. Að vísu hafa fáein atriði
samningsins tekið breytingum,
eftir að jnálið komst í hendur
núverandi hæstvirsts iðnaðarráð-
herra, en þau hafa flest verið til
bóta að minum dómi, þannig að
samningurinn hefur þó skánað i
siðustu lotu. Og þó er ekki þar
með sagt, að mér þyki þessi
samningur nógu góður.
Kostir samningsins
Samningurinn hefur ýmsa
kosti, og þann fyrstan og lang-
stærstan, að lögsagan er islenzk
og vona ég, að þar sé nægilega vel
um hnútana búið af fslendinga
hálfu. Sá er annar kostur
samningsins, að eignarhald
félagsins er islenzkt að meiri
hluta. Framkvæmd þessi skapar
einnig mörgum mönnum verk-
efni, meðan bygging mannvirkja
fer fram og 100 manns eða meira
fá starf við þessa verksmiðju.
Það er raunar ihugunarefni,
hvort atvinna við verksmiðju eins
og þessa er virkilega mjög
eftirsóknarverð. Ég hef t.d.
engan enn þá hitt, sem óskar
sérstaklega eftir þvi, að sin börn
verði vinnuafl i stóriðju. Lifsvið-
horf og lifsgæðaþrá fslendinga og
gildismat, a.m.k. unga fólksins,
þykir mér ekki benda i þá átt, að
það ætli sér að verða stóriðju-
vinnuafl i rikum mæli.
Það verða talsverðar gjald-
eyristekjur af þessari verk-
smiðju og það ber að vissu leyti
að telja til kosta fjármagns-
strauminn, sem þarna kemur upp
eftir. En þó liklega kannski eink-
um til Akraness. Og íslendingar
koma til með að eignast mikið fé i
þessu fyrirtæki, ef áætlanir
standast og arðgreiðslurnar gætu
orðið talsverðar.
Ókostir samningsins
Þá vil ég vikja nokkrum orðum
að þeim ókostum, sem ég tel
fylgja þessum samningi. Fyrst vil
ég nefna, að þetta er fjárfrekt
fyrirtæki, mjög fjárfrekt, á 3.
milljarð að svara út á næstunni og
standa undir okkar hluta af lánsfé
félagsins, sem verður 4, 6 eða
hver veit hvað margir milljarðar.
Ég tel, að við gætum varið þessu
fé með öðru móti. 1 öðru lagi
verður óhjákvæmilega stórfelld
félagsleg röskun hjá þvi fólki,
sem byggir þessar blómlegu
sveitir sunnan Skarðsheiðar.
Þetta verða ekki lengur fyrst og
fremst landbúnaðars væði,
Skilmannahreppi verður ekki
stjórnað frá Lambhaga i framtið-
inni, honum verður stjtírnað af
Grundartanga, og e.t.v. stjórnað
með aðra hagsmuni fyrir augum
en bændafólks. Hreppurinn fær
míklar tekjur af Grundartanga,
en hann kemur lika til með að
þurfa mikið fé til þess að veita
eðlilega og sjálfsagða þjónustu
Grundartangafólki.
Höfnin
Ég er engan veginn viss um, að
hafnargerðin sé fjárhagslega
hagkvæmt fyrirtæki fyrir þá
hreppa, sem ætlað er að byggja
hana. Ég hef enga trú á þvi, að
vöruflutningar aðrir en hvað
verksmiðjunni sjálfri viðkemur
verði um hana að nokkru veru-
legu leyti. Þessu veldur að sjálf-
sögðu nálægð við góða höfn á
Akranesi, og nábýli við Reykja-
vik.
Félagsleg röskun
Ég get ekki neitað þvi, að mér
hrýs hugur við þvi að þrengja
kosti fólksins þarna uppi i sveit-
unum eða skerða lifshamingju
þess eða lifsaðstöðu með félags-
legri röskun, sem ég þykist sjá,
að "verði þarna. Mér finnst að
þetta fólk eigi þessar sveitir og
eigi að halda áfram að fá að eiga
þær i friði. Ég veit, að þessi um-
svif verðá ekki landbúnaði þarna
lyftistöng, og það er náttúrlega
óhugnanlegt að knýja þessar
framkvæmdir fram, fyrst þær
brjóta i bága við óskir a.m.k. ein-
hverra þarna i nágrenninu. Ég vil
leyfa mér að minna á samþykktir
Búnaðarsambands Borgarfjarð-
ar, Kvenfélagasambands
Borgarfj., samþykkt sveitar-
fundar á Hvalfjarðarströnd, en
allar gengu þær i þá átt að vara
við þeim vinnubrögðum, sem hér
hafa verið viðhöfð um undirbún-
ing málsins, einkum hvað varðar
náttúruvernd.
Skattamál
Mig brestur þekkingú á skatta-
málum hliðstæðra fyrirtækja til
þess að ég þori að ræða mikið um
skattahlið samningsins. Vera má,
að það fyrirkomulag, sem gert er
ráð fyrir, sé eðlilegt og hið mikla
tollfrelsi. Þó get ég ekki gert að
þvi, að mér sýnist að skattheimta
og tollheimta verði mjög vægileg,
svo að ekki sé meira sagt. Það
gengur nefnilega eins og rauður
þráður i gegnum alla þessa
samningsgerð, að hagur verk-
smiðjufélagsins, Járnversins, er
mjög tryggður, ef um viðskipti
við islenzka aðila er að ræða. Það
sýnist mér hann hinsvegar ekki
vera, þegar um er að ræða við-
skipti félagsins við Union Carbide
eða dótturfélög þess önnur.
Félaginu er ætlað að græða, en
ekki þeim aðilum islenzkum sem
selja þvi eða veita þvi þjónustu. í
okkar hlut kemur þó að visu rúm-
ur helmingur þessa arðs, er
þarna myndast.
Þá kann svo að fara, að ef Uni-
on Carbide hringnum fellur ekki
við okkur, að við verðum að
kaupa þeirra hlutað 10 árum liðn-
um, og það má vera, að illa standi
á hjá okkur, þá, að svara út þessu
kaupverði, þó að ég voni, að svo
verði ekki.
Tækniþekking
og tækniaðstoð
Ég vil vekja athygli á þvi, að
tækniþekking og tækniaðstoð er
hátt metin af hálfu auðhringsins.
Framlag tækniþekkingar er met-
ið sem 3.2 millj. dollara hlutabréf
og það er auðvitað ekkert að-
gengilegur kostur, þar sem á bak
við 8 af hverjum 27 hlutabréfum,
sem Union Carbide leggur i félag-
ið, standi engir peningar,
einungis vitsmunir og snilli hjá
Union Carbide.
Þá er tækniþóknunin til Union
Carbide 3% af árlegum sölutekj-
um félagsins lika mjög verulegur
skattur. Ekki get ég fallizt á, að
sölufyrirkomulagið sé sérstak-
lega heppilegt. Auðvitað verður
verksmiðjufélagið gersamlega
upp á hringinn komið, hvað söl-
una varðar og þiggur hann lika
fyrir það i ofanálag mjög mikið
fé.
Ég vil leyfa mér að visa til um-
mæla þingmanns Jóns Sólnes i
efri deild, þegar þetta mál var
Páll Pétursson alþm.
Lærdómsrík
upprif jun
Ég vil lesa með leyfi hæstvirts
forseta litinn kafla úr athuga-
semdum, sem fylgdu frumvarpi
til laga um lagagildi samningsins
milli rikisstjórnar tslands og
Swiss Aluminium Ltd. um ál-
bræðslu við Straumsvik, lagt
fyrir Alþingi á 86. löggjafarþingi
1965-1966. Þessi kafli ber yfir-
skriftina „Ahrif álbræðslu á þró-
un raforkumála”, er á bls. 98-99 i
þvi frumvarpi.
„í sérstökum kafla hér á eftir
er gerð allrækileg grein fyrir
þeim hagstæðu áhrifum, sem
bygging álbræðslu og langur
rammasamningur við hana mun
hafa á hag Landsvirkjunar og
þróun raforkumála. Albræðslan
gerir það kleift að ráðast með
hagkvæmum hætti i byggingu
stórra orkuvera á hinum miklu
óvirkjuðu jökulám íslands. Gerð-
ur hefur verið viðtækur tölulegur
samanburður á þvi, hver muni
verða afkoma Landsvirkjunar, ef
ráðizt væri i Búrfellsvirkjun, án
rammasamnings við álbræðsluna
annars vegar, en með slfkum
samningi hins vegar. Þessir út-
reikningar hafa verið gerðir ár
fyrir ár allt fram til ársins 1985,
hagslegar ástæður benda til þess i
framtiðinni, að hagkvæmt sé að
halda áfram örri uppbyggingu
orkuframleiðslunnar i landinu, er
liklegt, að þeim hagnaði, sem hér
um ræðir, verði frekar varið til
örari uppbyggingar heldur en
lækkunar raforkuverðs. Sé allur
hagnaðarmismunurinn á þessum
tveimur leiðum lagður i nýja
stórvirkjun á móti 50% láns-
fjáröflun annars staðar að, mundi
það t.d. nægja riflega fyrir virkj-
un Dettifoss. Hinn mikli hagnað-
ur er felst i þvi að gera samn-
ing við álbræðsluna nú, liggur
einfaldlega i þvi að geta miklu
fyrr én ella nýtt til tekjuöflunar
fyrir þjóðarbúið stórfellda raf-
orkuframleiðslu, sem ella væri
ekki markaður fyrir. Þetta mun
svo aftur hafa i för með sér örari
uppbyggingu orkuframleiðslunn-
ar i framtiðinni ásamt þeim efna-
hagslegu tækifærum, sem i þvi
felast.
Loks er svo rétt að benda á það,
að hér hefur aðeins verið rætt um
afkomu Landsvirkjunar fram til
ársins 1985, en eftir þann tima
mun rafmagnssamningurinn við
álbræðsluna halda áfram að skila
Landsvirkjun miklum umfram-
tekjum árlega. 22 árum eftir að
virkjunin tekur til starfa, verða
öll lán hennar fullgreidd, svo og
allar tekjur álbræðslunnar að
frátöldum tiltölulega litlum ár-
legum rekstrarkostnaði, sem
mun þá verða hreinn greiðsluaf-
gangur fyrir raforkuverð.”
Þetta var nú viðhorf okkar fær-
ustu sérfræðinga haustið 1965. Ég
rek ekki þessa sögu lengur, en sú
reiknivél eða tölva, sem fékk
þessa útkomu haustið 1965 gæti
lika reiknað skakkt 1974. Ég mun
nú með leyfi hæstvirts forseta
mm 11
þar til umræðu um þetta atriði
sérstaklega. Eins vil ég visa til
athugasemda hans um Kisiliðj-
una i Mývatnssveit og sölufyrir-
komulag, sem er að nokkru leyti
hliðstætt við þessa samninga. Ég
er ekki þar með að segja, að ég sé
sammála hæstvirtum þingmanni
Jóni Sólnes um ýmis önnur atriði
úr ræðu hans i Efri deild, en Jón
Sólnes litur á málefnin frá nokkuð
öðru sjónarhorni en flestir aðrir
þingmenn. Þess vegna er rétt að
gefa gaum að þeim dráttum, sem
hann eykur i myndina, þvi að þeir
geta orðið til þess að hún skýrist.
Ég hrósa hæstvirtum þingmanni
Jóni G. Sólnes fyrir það að leggja
það á sig að hugsa sjálfur um
þetta málefni og tjá sig um það.
Raforkusalan
Þá er komið að þvi fyrra af
þeim tveimur atriðum, sem mér
sýnast lökust við þennan samn-
ing. Það er raforkusalan. Ég get
ekki séð annað en söluverð á raf-
orku sé of lágt og það er ekki
hyggilegt að mlnum dómi að
ráðstafa á einu bretti svo miklum
hluta þeirrar orku, sem við fáum
frá Sigöldu. Við höfum reynsluna
af óhagkvæmum raforkusölu-
samningum, — við höfum reynsl-
una af samningnum við Alverið.
Salan á meira en helmingi af
tiltækri raforku i landinu fyrir
10% af heildarverði raforku, er
náttúrlega ekki traustvekjandi
ráðstöfun.Það var reiknað út með
okkar frægustu reiknivélum á
sinum tima, að sá raforkusölu-
samningur væri hagkvæm ráð-
stöfun. Þessu héldu mennirnir,
sem gerðu samning þann i góðri
trú. Viðreisnarstjórnin, sem
samninginn gerði, hafði nefnd
sérfræðinga sér til aðstoðar við
samningagerðina. 1 henni voru
dr. Jóhannes Nordal, Eirikur Bri-
em framkvæmdastjóri Lands-
virkjunar, Hjörtur Torfason, lög-
fræðingur, Steingrimur Her-
mannsson alþingismaður,
Brynjólfur Ingólfsson ráðuneytis-
stjóri og einhver Mr. Kyle, en
hann kemur nú ekkert við sögu
samninganna i ár.
en Búrfellsvirkjun án álbræðslu
mundi fullnægja raforkuþörfinni
sunnan- og vestanlands fram til
þess tima. Til þess að gera þá leið
að byggja Búrfellsvirkjun með
samningi um orkusölu til ál-
bræðslu sambærilega, hefur verið
gert ráð fyrir byggingu annarrar
virkjunar á eftir Búrfellsvirkjun,
erhefði 126 megawatta afl, svo að
séð yrði fyrir allri raforkuþörf
fyrir Suðausturland fram til árs-
ins 1985. I reikningunum hefur
verið gert ráð fyrir þvi, að þessi
virkjun yrði gerð við Háafoss, en
ýmsar aðrar leiðir geta að sjálf-
sögðu komið til greina. t út-
reikningum er áætlað að verja til
þessarar seinni virkjunar 975
millj. kr. án vaxta á byggingar-
tima. Samanburður á þessum
tveim leiðum i raforkumálum
hefur leitt i ljós eftirfarandi
meginniðurstöðu.
Sé litið á rekstrarafkomu
Landsvirkjunar fram til ársins
1985, eins og hún mundi vera
samkvæmt hvorri leiðinni fyrir
sig kemur i ljós, að samanlagður
tekjuafgangur fram til ársins 1985
mundi án vaxta verða 700 millj.
kr. meiri, — takið eftir hæstvirtir
þingmenn 700 millj. kr. meiri, —
ef gerður yrði rammasamningur
við álbræðsluna. Er þá þegar búið
að reikna inn i dæmið allan kostn-
að af byggingu nýs orkuvers, sem
kæmi I stað þess hluta Búrfells-
virkjunar, sem framleiddi raf-
orku til álbræðslunnar.
Sú mikla lækkun á framleiðslu-
kostnaði raforku fyrir innan-
landsmarkað, sem samningur við
álbræðslu gerir mögulegan, gæti
að sjálfsögðu komið fram annað
hvort I lægra raforkuverði eða ör-
ari uppbyggingu raforkukerfis-
ins, eftir þvi hvað þætti þjóðhags-
lega hagkvæmara.
Að þvi er raforkuverðinu við-
kemur, þá sýna útreikningar að
raforkukostnaður á árunum 1969-
1980 mundi verða 28% hærri, ef
Búrfellsvirkjun væri eingöngu
byggð fyrir almenningsnotkun og
enginn sölusamningur gerður við
álbræðslu. Fyrstu árin mundi þó
raforkuverð þurfa að hækka
ennþá meira en þetta umfram
það, sem nauðsynlegt yrði, ef
álbræðsla væri byggð. Ef þjóð-
lesa örstuttan kafla úr rafmagns-
samningi Járnversins á bls. 52 i
frumvarpinu.”
„Verkfræðideild hefur reiknað
afkomu Landsvirkjunar með og
án samnings við járnblendiverk-
smiðjuna með verðum þeim, sem
tilgreind eru i töflu 3, en gert er
ráð fyrir að verðhækkunarákvæði
i samningsuppkastinu vegi á móti
hugsanlegum verðhækkunum á
stofnkostnaði Hrauneyiarfoss-
virkjunar, þá kemur I ljós að
Landsvirkjun fær um 700 millj. —
þarna koma þær aftur - meira i
sinn hlut af núgildandi samning-
um reiknuð yfir samningstimar
bilið samanborið vð það, hvað
Landsvirkjun fengi, ef eingöngu
væri selt til almennings, og er þá
reiknað með 9.5% vöxtum.”
Ég óttast að það hafi einhvers
staðar lika verið stillt skakkt inn
á tölvuna núna eins og 1965 og þá
erum við illa settir.
Annars er það ekki ætlun min,
—- fjarri þvi, — að bera saman
þessa samninga, álsamningana
og járnsamninginn. Sá seinni ber
náttúrlega af hinum fyrri, og það
sýnir að við höfum lært af mistök-
unum. Spurningin er bara sú, höf-
um við lært nóg? Við þurfum að
borga 10 kr. fyrir hverja kw-stund
til heimilisnotkunar fyrir norðan,
svo að mér þykja þessir 60 aurar
á kw-stund meðalverð, sem verk-
smiðjufélagið á að greiða, ekki
vera há upphæð.
Hækkunarákvæðin á samnings-
timanum eru að visu mjög til
bóta, en þau gefa tæpl. fyllstu
tryggingu að minum dómi. Ég er
heldur ekki viss um það, að
Noregur sé hagstætt viðmiðunar-
land, þeir koma til með að hafa
gnótt oliu innan skamms og gætu
hlift sinum rikisfyrirtækjum við
háu oliuverði. Sjálfsagt þykir mér
að miða orkusölu til erlendra auð-
hringa við meðalkostnaðarverð
islenzkrar raforku á hverjum
tima.Sannleikurinn er sá, að það
er mjög óþægilegt að sjá fyrir
með nokkru öryggi orkuverðsþró-
unina i heiminum. Verðið hækk-
ar, en hvað hækkar það ört.
Orkulindir heimsins tæmast óð-
um og eftirspurn eykst dag frá
degi.”