Tíminn - 26.03.1975, Side 13

Miðvikudagur 26. marz 1975.
TÍMINN
13
■
Umsjón: Hjálmar W. Hannesson
Jón Sigurðsson
Staðgreiðslukerfi persónuskatta
Svo sem kunnugt er hefur
rikisstjórnin nýlega látið frá sér
ganga allýtarlegt frumvarp til
laga um rikisfjármál og ýmsar
aðgerðir i efnahagsmálum.
Auðvitað mun mönnum sýnast
sitt hverjum um einstök atriði
þessa frumvarps, svo efnismik-
ið og viðtækt sem það er, en hins
vegar ber að hafa það i huga að
Alþingismönnum er i sjálfsvald
sett að gera á þvi breytingar ef
ástæða þykir til. Frumvarpið
sjálft gerir ráð fyrir þessu, og er
beinlinis kveðið svo að orði i þvi
að fjársveitinganefnd sé ætlað
að ganga frá og samþykkja
beinar tillögur sem fram kunna
að koma i nokkrum atriðum,
svo sem niðurskurði rikisút-
gjalda.
Um leið vænta menn þess að
þetta frumvarp geti orðið til
þess að auðvelda samkomulag á
vinnumarkaðinum. Raunar er
þetta eitt meginverkefnið sem
nú er við að eiga i islenzkum
stjórnmálum. Eins og sakir
standa væri það hreint feigðar-
flan að leggja út i verkföll eða
vinnustöðvanir, og mun rikis-
stjórnin gera allt sem i hennar
valdi stendur til að greiða fyrir
samningum. I þessu skyni
meðal annars er ráð fyrir þvi
gert i frumvarpinu, að hægt
verði að hnika til einstökum
ákvæðum við afgreiðslu þess.
Mikilvægt atriði i þessu frum-
varpi eru ákvæðin um að sam-
eina tryggingakerfið og skatta-
kerfið þannig að rikið sé ekki að
greiða sömu mönnunum út
sömu peningana og það hefur
áður innheimt af þeim. Ætla má
að af þessari breytingu gæti
orðið talsverður sparnaður, og
er sjálfsagt að halda lengra út á
þessa braut eftir þvi sem að-
stæður leyfa og efni standa til.
Ákvarðanir
um staðgreiðslu
væntanlegar
t útvarpsumræðum frá Al-
þingi nýlega boðaði fjármála-
ráðherra að grundvallar-
ákvarðanir um staðgreiðslu-
kerfi skatta yrðu væntanlega
teknar á Alþingi þvi sem nú sit-
ur. Þessari yfirlýsingu ber að
fagna alveg sérstaklega, þvi að
hér er um stórmál að ræða.
Verður að vænta þess að einskis
verði látið ófreistað að þvi máli
verði hraðað svo sem kostur er.
Nú, þegar samdráttur verður,
er mönnum orðið miklu ljósara
en löngum áður hve gallað það
kerfi er sem miðast við tekjur
siðasta árs.
Megingallar núverandi kerfis
eru vitanlega margir, og mun
■ svo jafnan vera að margan van-
kant megi finna á skattalögum,
enda er það eðli þeirra að vera
óvinsæl. Það fer t.d. ekki á milli
mála að götin eru of mörg á is-
lenzka skattkerfinu og mögu-
leikar of margir og auðveldir til
að komast undan þvi að leggja
fram sinn skerf til allra stétta.
Þá er mönnum einnig gert að
greiða skatt sinn i of marga
staði, útsvar hér, fasteigna-
gjöld, og siðan tekju- og eigna-
skatt þar. Álagning á tekjur
siðasta árs felur það og i sér að
menn lifa við nokkurt öryggis-
leysi, einkum ef samdráttur
verður i tekjum svo sem nú hef-
ur orðið. Hefur það farið svo
fyrir mörgum manninum að
hann hefur af þessari ástæðu
lent inni i vitahring skattanna,
hefur ekki getað dregið úr yfir-
vinnu eða tekjum sinum vegna
þess að skattarnir reka hann
áfram ár frá ári.
Kerfisbreyting
er stórmál
Það er þvi stórinál I islenzk-
um skattamálum að taka upp
staðgreiðslukerfi og svo fljótt
sem auðið er. Það er allt annað
mál hvort tök eru á að koma
sliku kerfi á varðandi fyrirtæki
og atvinnurekstur, en það er
ótviræður hagur fyrir einstak-
linga og fjölskyldur I landinu.
í staðgreiðslukerfi skatta þarf
að koma þvi svo fyrir að menn
greiði öll gjöld sin á einum stað,
að undanteknum sölu- eða
virðisaukaskatti og sérstökum
gjöldum. Riki og Sveitarfélög
verða siðan að skipta þessu fé
sin á milli, i skatt og útsvar ,
eftir á. Álagningin á einstak-
linginn verður að fara fram i
einu lagi, bæði til að hindra tvi-
sköttun sem nú á sér stað i
reynd en einnig til þess aðhann
geti þegar vitað hvar hann
stendur.
Að þessu er greinilegur hagur
fyrir einstaklingana i þjóðfélag-
inu. Þá vita menn þegar i stað,
hvern hluta tekna sinna þeir
hafa fyrir sjálfa sig óg fjöl-
skyldu sina og hvern hluta þeim
ber að gjalda. Það öryggisleysi
sem menn búa nú við og kemur
svo þungt niður á mörgum á
þessu ári hverfur i staðgreiðslu-
kerfi. Jafnframtþarf að búa svo
um hnútana að menn sem hafa
að einhverju leyti sveiflukennd-
ar tekjur á árinu geti leitað eftir
,,skattjöfnun” með tilliti til
áætlaðra heildartekna. Þegar
niðurstaðan kemur fram að ári
loknu, er siðan sjálfsagt að það
komi til frádráttar gjöldum
næsta árs ef menn hafa greitt
meira en þeim ber til rikis og
sveitarfélags, og á hinn bóginn
falli vextir á skuldir manna ef
þeir hafa ekki greitt að fullu við
áramót.
Skilyrfti hagstjórnar
Það er augljóst mál að hag-
stjórn verður aldrei komið á hér
á landi meðan núverandi
skattakerfi er i gildi. Þegar
þensla er mikil og tekjur fara
vaxandi dregst skatturinn alltaf
aftur úr og menn komast undan
þvi að greiða réttlátan skerf til
samfélagsins, en samtimis hafa
menn fé til að auka enn á þensl-
una með eyðslu sinni og neyzlu.
Þegar að herðist koma skattar
liðins árs hins vegar á menn og
draga óhóflega úr getu þeirra til
neyzlu og valda þvi þannig að
samdrátturinn verður ennþá
meiri en ella yrði. Þannig má
fullyrða að skattarnir af hinum
háu tekjum á siðasta ári verði
til þess að herða enn á sam-
drættinum á þessu ári.
Þau hvörf sem nú hafa orðið i
efnahagsmálum sýna að það er
ekki eftir neinu að biða með að
koma á staðgreiðslukerfi per-
sónuskatta á Islandi. Þvi' verður
að treysta að rlkisstjórnin hraði
aðgerðum á þessu sviði. JS
Umbótasinnaður miðflokkur
Hvorki sósíalíksur
né kapítalískur
grunnur.
Það er alkunn staðreynd, að
Framsóknarflokkurinn er vax-
inn upp úr islenzkum jarðvegi.
Einkum voru það þrjú islenzk
öfl, sem höfðu áhrif i þá átt, að
flokkurinn var stofnaður:
Búnaðarfélagahreyfingin, Sam-
vinnuhreyfingin og Ungmenna-
félagshreyfingin. Þau hafa haft
áhrif á hann siðan.
Hin öfluga Ungmennafélags-
hreyfingá rætur sinar að rekja
til fyrsta ungmennafélagsins,
sem stofnað var á Akureyri árið
1906. Markmið hreyfingarinnar
eru m.a. að auðvelda ungu fólki
að afla sér alhliða þroska, efla
ættjarðarást og hvetja það til
starfa fyrir föðurlandið. Einnig
er markmið, að efla iþrótta- og
bindindisstarf.
Búnaðarfélagshreyfingin á
rætur allt aftur i stofnun elzta
búnaðarfélagsins, árið 1837.
Búnaðarfélag íslands var stofn-
að 1899.
Eins og alþjóð veit eru mark-
mið Búnaðarhreyfingarinnar
m.a. að efla landbúnað i land-
inu, auka landbúnaðarrann-
sóknir, gæta hagsmuna bænda
og stuðla að fræðslu um land-
búnaðarmál.
Það var m.a. þessi hreyfing,
sem beitti sér fyrir þvi, að
Framsóknarflokkurinn tók
byggðastefnuna upp strax við
stofnun sina, árið 1916.
Samvinnuhreyfingin er þriðja
félagsmálahreyfingin, sem for-
ystumenn Framsóknarflokksins
einkum komu úr. Sú hreyfing
hóf starf sitt með stofnun Kaup-
félags Þingeyinga. S.I.S. var
svo stofnað árið 1902.
Eftir þvi sem samvinnu-
hreyfingunni óx fiskur um
hrygg og útlendingar hættu þar
af leiðandi að hafa áhrif á gang
hinnar islenzku verzlunar, fékk
samvinnuhreyfingin hér á landi
nokkurn blæ hinnar alþjóðlegu
samvinnuhreyfíngar og hug-
sjónar.
Samvinnu- og kaupfélaga-
hreyfingin, sem er lýðræðislega
uppbyggð, hefur m.a. haft þau
áhrif að festa fjármagn út um
landsbyggðina, tryggja fram-
leiðendum réttlátt verð fyrir
vöru sina og útvega neytendum
vöru á sannvirði.
Stefnuföst íslenzk
miöf lokksstefna
Þeim öru þjóðfélagsbreyting-
um, sem átt hafa sér stað hér á
landi, 1916-1975, fylgja að sjálf-
sögðu breytingar á dægurmála-
stefnum allra stjórnmálaflokka.
Enda má greinilega taka eftir
þróun frá kreddufestu að hag-
nýtum úrlausnum i stjórnmál-
um velferðarrikjanna undan-
farin ár. Langtimastefnumið
eiga hinsvegar að breytast hægt
og litið, ef allt er með felldu.
Sú gagnrýni heyrist stundum,
að Framsóknarflokkurinn sé
„opinn i báða enda”, eins og það
er orðað. Vizt er, að miðflokkar
liggja oft allvel við höggi i þess-
um efnum. Hér skyldu gagnrýn-
endurnir þó lita i eigin barm.
Upphafleg langtimastefnumið
Framsóknarflokksins hafa, eft-
ir þvi sem séð verður við
samanburð, staðizt bezt og
flokkurinn haldið sér við grund-
vallarstefnu sina a.m.k. jafnvel
og aðrir flokkar.
Framsóknarflokkurinn var
stofnaður án tengsla við erlenda
„isma” og með islenzka hags-
muni i huga. Æ ofan I æ hafa
hinir flokkarnir gert upphafleg
stefnumál hans að „sinum”.
Nægir að benda á byggðastefn-
una hér. Að henni hefur Fram-
sóknarflokkurinn starfað óslitið
siðan 1916 og sjaldan hefur
árangurinn komiðbetur i ljós en
frá 1971. Nú er byggðastefnan i
„tizku” hjá öðrum flokkum.
Framsóknarflokkurinn hefur
alltaf verið flokkur þjóðlegrar
reisnar og þjóðfrelsis. Um það
vitnar forysta hans i landhelgis-
málum glöggt. Hann er ekki
flokkur einangrunarstefnu, en
það má m.a. sjá af afstöðu hans
til herstöðvarmálanna undan-
farinn áratug. Þar hefur
flokkurinn lagt áherzlu á is-
lenzkt frumkvæði, án vinslita
við bandamenn okkar og með
tilliti til þeirra.
Hann hefur ætið lagt áherzlu á
samstarf við öll almannasam-
tök i landinu i kjaramálum.
Þessi sannindi (sjá skrá yfir
10 meginatriði, sem hér fylgir)
ættu allir landsmenn að athuga
áðuren þeir trúa rökleysum um
skort á stefnufestu.
Meginmarkmið Framsóknar-
flokksins er, eins og Eysteinn
Jónsson setti það fram eitt sinn:
„Frjálst lýðræðis- og menn-
ingarþjóðfélag efnalega sjálf-
stæðra manna”. Það efnalega
sjálfstæði næst þvi aðeins, að
tillitsé tekið til aðstæðna hverju
sinni.
Slikt raunsætt mat er einmitt
eitt helzta aðalsmerki mið-
flokks.
H.W.H.
Blaðstjórn Timans fól þeim
Hjálmari W. Hannessyni og
Jóni Sigurðssyni að skrifa viku-
lega þætti i blaðið um þjóðmál
og stjórnmál, I vetur. Nú þegar
vora tekur, munu aðrir taka við.
Atkvæðamagn og þingmannatala Framsóknarllokksíns
1916—1971.
Kosningaár Gild atkv. Atkv.tala % Frfl. af Þingm.- þingm.
Frfl. gildum atkv. tala Prfl. tölunni
1916 14.030 8(af40) 20,0%
1919 14.035 1.873 13,3% 7 (af 40) 17,5%
1923 30.362 8.062 26,55% 15 (af 42) 35,7%
1927 32.009 9.532 29,8% 19 (af 42) 45,2%
1931 38.544 13.844 35,9% 23 (af 42) 54,8%
1933 35.680 8.530 23.9% 16 (af 42) 38,0%
1934 51.929 11.377 21,9% 15 (af 49) 30,6%
1937 58.415 14.556 24,9% 19 (af 49) 38,8%
1942 (sumar) 58.131 16.033 27,6% 20 (af49) 40,8%
1942 (haust) 59.668 15.869 26,2% 15 (af52) 28,8%
1946 66.913 15.429 23,1% 13 (af 52) 25,0%
1949 72.219 17.659 24,5% 17 (af 52) 32,7%
1953 77.410 16.959 21,9% 16 (af 52) 30,8%
1956 82.678 12.925 15,3% 17 (af52) 32,7%
1959 (sumar) 84.788 23.061 27,2% 19 (af 52) 36,5%
1959 (haust) 85.095 21.882 25,7% 17 (af 60) 28,3%
1963 89.352 25.217 28,2% 19 (af 60) 31,7%
1967 96.090 27.029 28,1% 18 (af 60) 30,0%
1971 105.395 26.645 25,3% 17 (af 60) 28,3%
1974 114.081 28.388 24,9% 17 (af 60) 28,3%
Fiokkurinn er myndaður 1916 at 8 þingmönnum, sem náð höíðu kjöri undir
öðrum flokksmerkjum (Bændaflokkur, Óháðir bændur, óháður Sjálfstæðism.)
í kosningunum 1956 hliðraðl Framsóknarflokkurinn til fyrir Alþýðuflokkn-
um við framboð 1 bæjum (.hræðslubandalagiö"). Atkvæðataian gefur þvi ekki
rétta mynd af raunverulegu fylgi flokksins.
Taflan sýnir m. a., að algengast er að Framsóknarflokkurinn hafi um fjórð-
ung gildra atkvæða, tæpan þriðjung þlngmannatölunnar og aðeins árið 1931
fékk hann hreinan þingmeirihluta.
Svokallaðir Möðruvellingar klufu sig frá flokknum vorið 1974 og buðu fram
á móti honum í bandalagi við SFV. Flokkurinn hélt þó óbreyttri þingmanna-
tölu, nær óbreyttu atkvæðahlutfalli og hratt þannig atlögu sundrungaraflanna.
Úr Framsóknarstefnan e. Hannes Jónsson (Útgáfunefnd
framkvæmdastjórnar Framsóknarflokksins, 1974) bls. 31.
Langtímamarkmið Framsóknarflokksins
Þegar skoðaður er uppruni Framsóknarflokksins, lesnar stefnu-
yfirlýsingar hans á 15 flokksþingum, yfirlýsingar stofnenda
hans og forystumanna á ýmsum tímum allt frá árslokum 1916,
og könnuð megiheinkenni þeirrar stjómarstefnu, sem hann hef-
ur mótað, þegar hann hefur verið við völd, sést greinilega að
skýrustu langtimamarkmið hans eru 10:
í fyrsta lagi sjálfstæði, frelsi og fullveldi íslenska ríkisins.
í öðru lagi stjórnskipulag lýðveldis, lýðræði og þingræði.
í þriðja lagi frjálslynd umbótastefna.
í fjórða lagi dreifing valds og byggðajafnvægi.
í fimmta lagi blandað hagkerfi, þar sem samvinnurekstur
er áberandi (samvinnuhagskipulag) en einkarekstur jafn-
framt öflugur á ýmsum sviðum og opinber rekstur í sér-
stökum tilvikum.
í sjötta lagi hagkvæmur og arðbær rekstur framleiðsluat-
vinnuveganna í höndum landsmanna sjálfra.
í sjöunda lagi félagslegt öryggi á grundvelli velferðarríkis.
í áttunda lagi skipulagshyggja og áætlanabúskapur án of-
stjómar eða hafta.
í níunda lagi jafnvægi i efnahags- og stjórnmálum.
í tíunda lagi öflugt menningarlíf og raunhæft skóla- og
vísindastarf i þágu þjóðarinnar og atvinnuveganna.
Öll eru þessi 10 meginatriði varanleg markmið, sem stöðugt
er stefnt að, og sett hafa svipmót sitt á flokkinn, störf hans
og stefnu, allt frá upphafi.
Úr sama riti bls. 32.