Tíminn - 06.04.1975, Blaðsíða 16

16
TÍMINN
Sunnudagur 6. apríl 1975.
DS KJUGOSIÐ 1961
TTic Eruptíon in Ashja 1961
Vihrahraun hU 23 P. Ztr.okt-.
19t>1-lava Oct-.Zbat23h
Vihratvraun 6. nav-
1961 - lava hlav. 5
Vihrattraun í goslvh
1961 - lava, eruleferu-ptivn
Hraun runnín 1921 ~ 1929
’tapafWps 1921-1929
IVýír leirhveriv
Hew svtfatnras
Dyngjufjöll, Askja og öskjuvatn eftir gosiö 1961. (Cr Eldur I öskju)
Kötlu og öræfajökul. i öræfajökli
ermikil sigdæld, 14 ferkilómetrar
aö flatarmáli, sem e.t.v. hefur
myndazt i gosinu 1362, þótt Sig-
uröur Þórarinsson hallist frekar
aö þvi i bók sinni um það f jall, að
aksjan hafi myndazt i eldra gosi.
En gosið 1362 er mesta öskugos á
Islandi frá upphafi byggðar.
Samkvæmt kórréttri jarðfræöi-
kenningu mætti þvi vel hugsa sér
að háreist kóróna Eyjafjallajök-
uls, Snæfellsjökuls eða öræfajök-
uls hrynji einn góðan veðurdag
niður í iður fjallsins i ógurlegu
sprengigosi. Hvort sú kenning er
á rökum reist munu frekari rann-
sóknir reyna, en Maó formaður
segir: „Fræðikenning, sem menn
settu undir mæliker og létu sér
nægja að masa um, en notfærðu
Vaka eða víma
40 ára brennivín
A ÞESSUM vetri voru liðin 40 ár
siðan gildi tók ný áfengislög-
gjöf, sem kom i staðinn fyrir
leifar bannlaganna. Nú er þvi
fengin fjögurra áratuga reynsla
af innflutningi og sölu sterkra
drykkja.
Bannlögin voru sett með lög-
gjöf á þingi 1909 á grundvelli
þjóðaratkvæðagreiðslu, sem
fram fór 1908. Sumir alþingis-
menn, sem voru hikandi i mál-
inu greiddu bannlögunum at-
kvæði vegna hinnar almennu at-
kvæðagreiðslu, þar sem bann-
menn voru nálega 6 á móti fjór-
um andbanningum.
A næstu þingum voru
bannlögin oft til umræðu. Þau
áttu að taka gildi 1. janúar 1915,
þannig að á þessum vetri áttu
þau 60 ára afmæli. Fluttar voru
tillögur um að fresta fram-
kvæmd þeirra og að breyta
þeim. Strax 1913 var samþykkt
að sendiræðismönnum
framandi rikja væri heimilt að
flytja frá útlöndum „hæfilegan
áfengisforða til heimilisþarfa”,
þó ekki yfir 800 litra á ári hverj-
um þeirra. Sigurður Eggerz tók
svo til orða á þingi 1917 að þetta
hefði verið fleygur i bannlögin.
Bannlögin gerðu strax ráð
fyrir þvi að læknar heföu ráð á
að nota spiritus til lækninga. Á
Alþingi 1915 voru harðar deilur
um áfengi á þeirra vegum.
Læknafélagið gerði næstum ein-
róma ályktun um að gengið
væri á rétt lækna ef þeir gætu
ekki látið sjúklinga sina fá þær
áfengistegundir, sem þeir teldu
henta. Magnús læknir Péturs-
son var talsmaður þeirra á
þingi. En landlæknirinn sjálfur,
Guðmundur Björnsson, stóð þar
á móti. Hann fór háðulegum
orðum um forna hjátrú að
áfengi væri læknisdómur og
nefndi dæmi um mann sem
haföi talið að sérstök vintegund
væri einkar góö við geðveiki.
Hann sagði m.a.:
„Ég verö að telja þaö illa
farið ef nokkur læknir verður til
þess að ala á þessari gömlu hjá-
trú til þess að vekja ótrú á
bannlögunum.”
En Magnús Pétursson sagði
við „bændur og búalið, presta
og preláta” þingsins ef þeir
færu að samþykkja hvaða lyf
læknar mættu nota og ekki nota:
„Þá vildi ég helzt geta sagt
við ykkur, sem betur vitið:
Viljið þið þá ekki gjöra svo vel
og taka við að lækna sjálfir?”
Landlæknirinn hélt hins vegar
að þegar læknar notuðu áfengi
til lækninga væri bezt að þeir
segðu sjálfir fyrir um blöndun-
ina og vissu hvað þeir væru að
gera en notuðu ekki vin, sem
þeir vissu ekki hvað væri i. En
þingið samþykkti að bætast
skyldi á lyfjaskrá: Rauðvin,
Malaga, Sherry, Portvin og
Cognac.
Guðmundur Björnsson sagði i
þingræðu 1915: „En þvi ber ekki
aö leyna að til eru þeir menn,
sem gjöra allt hvað i þeirra
valdi stendur til þess að
bannlögin reynist illa. Ég hef
heyrt tigna menn, sem hafa á
hendi trúnaðarstörf fyrir
þjóðina segja, að bannlögin
skuli verða brotin, togararnir
skuli „smúla” og læknarnir
skuli hjálpa mönnum að drekka
o.s.frv. Þessar hótanir hafa
duniö i eyrum mér af vörum
ýmsra mikilsmetinna manna”.
Alþingi samþykkti
Spánarundanþáguna svonefndu
1922. Spánverjar hótuðu við-
skiptakúgun (refsitollum) ef
lögbannað væri að flytja inn
þeirra vin. Þvi var samþykkt að
leyfa innflutning og sölu léttra
vfna. Bannlögin giltu þó áfram
að þvi er varðaði sterka drykki.
Haustið 1933 — fyrsta vetrar-
dag — fór fram þjóðaratkvæða-
greiösla. Menn voru spurðir
hvort þeir vildu halda þeim
bannlagaslitrum sem giltu eða
afnema þau. Andbanningar
sigruðu.
Eðlilega áttu sér stað umræð-
ur og blaðaskrif fyrir þessa at-
kvæðagreiðslu. Útvarpsumræð-
ur fóru fram hennar vegna og
þar lauk einni ræöunni svona:
„Við höfum séð aö bannlögin
eru ekki eingöngu siðspillandi,
heldur beinlinis mannskæð. A
árunum 1930-1931 hafa 9 menn
beðið bana af völdum eitraðs
áfengis. —
Viö, sem höfum augun opin,
við, sem skynjum og skiljum i
hvillkt óefni er komið, megum
aldrei nýtir menn heita, nema
við kveðum þennan ósóma
niður.
Andbanningar! og allir þið,
sem viljið stuðla að þvi, að heil-
brigðin og hreinlætið verði
meira i þjóðmálum Islendinga
hér eftir en hingað til. Látið ekki
blindaöa bannmenn, bruggara
og kommúnista taka af ykkur
ráðin hinn fyrsta vetrardag.
Gangið af bannlögunum
steindauðum.”
Það hefur oft verið sagt, að
bindindismenn flyttu mál sitt af
tilfinningu og er það sizt að
lasta. En þessi tilvitnun mætti
vekja til umhugsunar um það,
hvort ekki muni það hafa borið
viö að málflutningur and-
banninga tæki lit af fleiru en
kaldri rökhyggju skynseminn-
ar.
Það er satt að bannmenn urðu
fyrir vonbrigðum I sambandi
við bannlögin. Þeir vonuðu
margir hverjir að áfenginu yrði
útrýmt. Þvi orti Guðmundur
Magnússon:
Og þegar þú hlýtur þá
hamingjustund
að hér þekkist vinbölið eigi
mun heimurinn stara á þig,
stórfræga grund,
sem stjörnu á byrjanda degi.
Það var sama vonin, sem
vakti fyrir Guðmundi Guð-
mundssyni:
Að Island verði endurfrægt
sem alheims fyrirmynd
Sjálfsagt hafa bannmenn ekki
almennt gert sér ljóst svo sem
raun varð á að þeir, sem ekki
voru fylgjandi banni voru
lélegir löggæzlumenn og þaö er
dálitið annað að óska þess með
sjálfum sér að áfengið hverfi en
aö standa skörulega vörð um
lög, þegar grannar og góðkunn-
ingjar brjóta þau. En ekki ber
heldur aö vanmeta þátt þeirra,
sem Guðmundur Björnsson vék
aö og vildu að bannlögin mis-
heppnuöust.
En ef marka má áróöur and-
■banninga 1933 og oftar hafa
þeim lika brugðizt vonir. Rök-
semdir þeirra með afnáminu
voru einkum þessar:
1. Frjáls bindindisstarfsemi
hefði mjög tapaö þrótti vegna
bannsins. — Raunar segir fátt af
framtaki andbanninga til að
sér ekki I starfi, væri þar með án
nokkurs gildis, hversu góð sem
hún annars kynni að vera”.
Sigurður Steinþórsson
tók saman.
efla bindindishreyfingu. En
bindindishreyfingin er ekki
sterkari en hún var þrátt fyrir
40 ára brennivin.
2. Drykkjuskapur kvenna og
unglinga hefði mjög aukizt á
tíma Spánarvinanna. Hann
hefði aldri verið meiri en nú.
3. Vegna þess að sterkir
drykkir væru ekki frjálsir
drykkju menn eitur og yrðu
veikir og jafnvel dæju af. —
Reynslan sýnir að hin frjálsu
vín geta orðið mönnum það eit-
ur sem vinnur á heilsu þeirra og
lifi. Auk þess drekka menn enn
þá vökva sem andbanningar
kölluðu óþverra.
4. Heimabrugg og smygl þrif-
ust vegna bannsins og myndu
hverfa með þvi. Ennþá er
smyglaö og þó að bruggað sé
hverfur það I hinn mikla löglega
straum.
5. Þjóðin myndi læra að fara
menningarlega með vin þegar
hún yrði frjáls að þvi svo að
siðspillingin og áfengisböl hlyti
að minnka. — Ekki þarf að eyða
orðum að þvi hvort sú trú hefur
oröið sér til skammar.
Þróun þessara mála hefur i
höfuðdráttum orðið hin sama i
öllum nálægum löndum. Þar er
sama sagan um Island, Noreg
og Finnland, sem voru bannlönd
um skeið og Danmörk, Sviþjóð
og Bretland, sem aldrei voru
bannlönd. Það er nefnilega ekki
löggjöfin sem mestu ræður um
þróun þessara mála, þó að hún- i
sé engan veginn hégómamál.
Andbanningar sögðu það satt
að sterk og öflug bindindis-
hreyfing væri hverri þjóð bless-
un. Þeir töluðu mikið um hræsni
bannmanna. Sjálfsagt hefur tal
þeirra um gildi bindishreyfing-
arinnar verið hræsnislaust. En
vissulega má minna þau á orð
postulans:
Hið góða, sem ég vil geri ég
ekki, hið vonda, sem ég vil ekki,
— það geri ég.
Séu menn ánægðir með
ástand áfengismálanna eins og
þau eru er eðlilegt að þeir taki
þátt I drykkjuvenjum svo sem
þær gerast, — auðvitað þó I hófi!
Þyki þeim hins vegar uggvæn-
lega horfa og umbóta þörf eiga
þeir tækifæri til að hafa áhrif til
góðs með þvi að hafna áfengi
afdráttarlaust og ganga til liðs
við bindindishreyfinguna. Svo
einfalt er þetta. — H.Kr.
^ ^ I
Bifreiða-
eigendur
NÝKOMIÐ I
RAFKERFID:
Alternatorar comp.
Startara comp.
Miöstöövamótorar
comp.
Straumlokur
Bendixar; Rotorar
segulrofar/ Statorar
Diodur; Kol
Fóðringar og m.fl.
i eftirtaldar tegundir:
FORD Bronco.
Maveric o.fl.
CHEVROLET Nova,
Blaser o.fl.
DODGE Dart, o.fl.
WILLYS Wagoner,
Rambler o.fl
BÍLARAF H.F.
Borgartúni 19
Sími 24700
TtLaKitcL
rafmagnshandf ræsari
★ Aflmikill 1500 watta
mótor
★ 22000 snún./mín.
★ Léttur, handhægur
★ Aleinangraður
★ Innifalið i verði:
★ Verkfæri
★ Karbíttönn
★ Lönd o.fl. o.fI.
★ Hagstætt verð
Leitið upplýsinga um
aðrar gerðir Makita
rafmagnsverkfæra
D
ÞÓRf
SlMI S1SQO-ARMÚLATI

/