Tíminn - 11.04.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 11. aprll 1975.
Vilhjálmur Hjálmarsson menntamálaráðherra ræðir nýju menningarmálafrumvörpin:
Breyting lagaákvæða á öllum þess-
um sviðum er orðin mjög aðkallandi
VILHJALMUH Hjálmarsson
menntamálaráöherra hefur á Al-
þingi mælt fyrir sex lagafrum-
vörpum, sem öll eru hin þýð-
ingarmestu i menningarmálum
þjóðarinnar og snerta velflesta
einstaklinga hennar.
Timinn bað menntamálaráð-
herra að scgja nokkuð frá frum-
vörpunum, efni þeirra og áhrif-
um.
— Þessi frumvörp snerta fjóra
þýðingarmikla þætti menntamál-
anna: Almenningsbókasöfn, leik-
list, tónmennt og heimilisfræði,
sagði Vilhjálmur Hjálmarsson
menntamálaráðherra. Breyting
lagaákvæða á öllum þessum svið-
um er orðin mjög aðkallandi, þótt
af mismunandi ástæðum sé.
— Hval vilt þú segja um hin
einstöku frunivörp?
— Ef við snúm okkur fyrst að
bókasafnafrumvarpinu, þá er á
margt að líta. Það er til dæmis
gifurleg mótsögn i þvi fólgin, að
allir virðast sammála um vax-
andi þörf góðra bókasafna, en
fjárveitingar til þeirra hafa farið
hraðminnkandi að raungildi ár
frá ári. Um gildi bókasafna vil ég
annars visa til þess, sem segir i
athugasemdum með frumvarp-
inu:
,,Það hefur komið i ljós á sið-
ustu árum og áratugum hér á
landi að almenningsbókasöfn
hafa sifellt þýðingarmeira hlut-
verki að gegna i þjóðfélaginu.
Aukið þéttbýli og breyttir lifnað-
arhættir gera bókasöfn enn nauð-
synlegri en áður var. Bókakostur
æ fleiri heimila verður rýrari
vegna hækkandi bókaverðs og
kaupa á dýrum fjölmiðlunartækj-
um og gögnum, svo sem útvarpi
og sjónvarpi, tónflutningstækjum
ogplötum og nýsigögnum af ýms-
um gerðum. Bókasöfnin verða þvi
að sjá uppvaxandi kynslóð og öll-
BH—Reykjavik. — Halldór E.
Sigurðsson, samgönguráðherra,
komst m.a. svo að orði i ræðu
sinni, sem hann flutti um vega-
áætlun 1974-1977 i Sameinuðu
þingi i fyrradag, — auk þess, sem
kom fram i fréttum blaðsins i
gær:
„Þau verkefni, sem ég vil sér-
staklega vikja að, eru þau, sem
verða ein stærstu verkefnin á
þessu vegagerðartimabili. Vil ég
nefna fyrst brúargerð fyrir
Borgarfjörð. I sambandi við það
mál, vil ég vikja að greinargerð
vegamálastjóra um þetta mál-
efni, sem ég vil vitna hér til með
leyfi hæstvirts forseta, en þar
segir svo:
„I vegaáætlun fyrir árið 1969 til
1972 var veitt nokkurt fé til athug-
unar á framtiðarlegu vestur-
landsvegar um Borgarfjörð.
Þessi athugun var það langt kom-
in á öndverðu ári 1972, að tekið
var upp i vegaáætlun fyrir árin
1972-1975 fjárveiting til vega- og
brúargerða yfir Borgarfjörð milli
Seleyrar og Borgarness. Höfðu
samanburðarathuganir á þeim
valkostum, sem fyrir hendi voru,
leitt i ljós, að sú lausn var hag-
kvæmust. t vegaáætlun v„r gert
ráð fyrir þvi, að framkvæmdir
hæfust á s.l. ári. Undirbúningur
og frumáætlun um þessa mann-
virkjagerð hefur þó reynzt tima-
frekari og umfangsmeiri en svo,
að unnt væri að halda þeirri áætl-
un. Lögð hefur verið mikil vinna i
það, að kanna hugsanleg áhrif
mannvirkjageröarinnar á lax-
veiði, og hafa i þvi samb. verið
haldnir tveir fundir á árinu 1974
með landeigendum og veiði-
réttareigendum. Hefur i fram-
um almenningi fyrir bókum ef
lestrarvenjur þjóðarinnar eiga að
haldast i horfinu. Það verður að
verulegu leyti þeirra hlutverk að
fullnægja lestrarþörf og lestrar-
þrá ungra og gamalla. Jafnframt
hljóta þau að verða i sifellt meira
mæli upplýsingamiðstöðvar fólks
I leit að margvislegum tóm-
stundaverkefnum, bæði i fræðslu-
skyni og til dægradvalar.
Fyrsta grein frv. markar verk-
svið almenningsbókasafna og
mun þróun og umsvif hvers safns
að sjálfsögðu fara eftir aðstæðum
á hverjum stað og tima”.
— Hvað koma þessar breyting-
ar, sem frumvörpin gera ráð
fyrir, til með að kosta rikissjóð?
— Þvi er ekki að leyna, að
breytingarnar verða kostnaðar-
samar, bæði fyrir rikissjóð og
sveitarfélög, jafn lengi og dregizt
hefur að leiðrétta þetta. Hvað
reksturinn snertir er áætlað, að
breytingin kosti rikissjóð um 70
milljónir króna. Gert er ráð fyrir,
að hún komi til framkvæmda á
þremur árum frá gildistöku lag-
anna. En auk þess er gert ráð
fyrir, að rikissjóður kosti bygg-
ingu safnáhúsa að hálfu, eftir þvi
sem fé er veitt til á fjárlögum.
Framlög sveitarfélaganna
hækka einnig mjög mikið, en þess
ber þ'ó að gæta, að sum sveitarfé-
löghafa varið stórfé til bókasafna
sinna, án þess að hafa til þess
lagalegar skyldur. Mundu þau
framlög hvergi eftir talin, þar
sem þau hafa leitt af sér fyrir-
myndar starfsemi bókasafnsins.
Við I menntamálaráðuneytinu
litum svo á, að bókasöfnin hafi
ekki siður uppeldis- og fræðslu-
gildi en sjálfir skólarnir, og þvi
beri nú að brjóta blað varðandi
fjárhagslegan stuðning við starf-
semi þeirra — án þess þó að
haldi af þvi verið gerður sérstak-
ur samstarfssamningur við þessa
aöila samanber bréf fjármála-
stjóra til ráðuneytisins frá 26.
þeirra mánaðar. Þar sem miklar
verðbreytingar hafa orðið siðan
fyrsta athugun var gerð á hinum
ýmsu valkostum á gerð vegar
fyrir eða yfir Borgarfjörð, hefur
verið gerð ný arðsemis-athugun,
á hinum ýmsu valkostum og öðr-
um þáttum I þessu sambandi,
sem ekki verða færðir til reikn-
ings tölulega. Þessar athuganir
eru gerðar af áætlanadeild Vega-
gerðarinnar, en Snæbjörn Jóns-
son forstöðumaður tæknideildar
hefur dregið þær saman á fylgi-
skiölum sem hér eru ekki með.”
Éj vil i samb. við þetta mál
einnig upplýsa það, að á þessari
leiö, sem mundi styttast um tæpa
30 km miðað við Vesturlandsleið-
ina og um 10 km miðað við
Norðurleiðina, er ástand þess
vegar þannig að á þessari leið eru
bæði vegir og brýr i mjög lélegu
ástandi, sem ekki er undarlegt,
þvi að hér er um að ræða sumar
af elztu brúm landsins. Brúin á
Hvitá hjá Ferjukoti er orðin 47
ára gömul og hún er að sjálfsögðu
byggð fyrir allt aðra umferð en nú
er, bæði er breidd hennar með
þeim hætti og styrkleiki, að hún
þolir ekki eða a.m.k. er nokkur
hætta orðin á þvi', að hún þoli ekki
þá umferð, sem um hana er, og
stórum bilum er orðið erfitt að
komast yfir brúna. Brúin á Anda-
kilsá, sem einnig er á þessari leið,
er 40 ára gömul og hún er líka
mjög varasöm og hættuleg, og
styrkleiki hennar heldur ekki I
hlutfalli við þá umferð, sem nú er
þama. 1 þriðja lagi má svo nefna
breyta uppbyggingunni I starf-
semi þeirra.
— Hvað svo um leiklistarmál-
in?
— Lagabreytingar þær, sem
undirbúnar hafa verið að undan-
fömu, eru þriþættar, og eru kom-
in fram frumvörp um tvo þessara
þátta: Þjóðleikhúsið og leiklistar-
skólann. En frumvarp um starf-
semi áhugafólksins er enn ekki
fram komið.
Gildandi lög um Þjóðleikhús
eru meira en aldarfjórðungs
gömul. Á þeim tima hafa orðið
mjög miklar breytingar á starf-
semi leikhússins. Nýrri löggjöf er
ætlað að laga sig eftir þeirri þró-
un, hugmyndin er að lögleiða
ýmsar breytingar, sem reynslan
hefur sýnt, að eru æskilegar.
Ég held, að við getum varla
farið langt út i einstök atriði
frumvarpsins. Ég skal aðeins
nefna ákvæði, sem fjalla um sam-
starf og stuðning við aðra leik-
starfsemi. 1 18. grein frumvarps-
ins segir m.a.:
„1 leikmunasafni skal safnað
saman, eftir þvi sem ástæða
þykir til, búningum og sviðsbún-
aöi, sem notaður hefur verið við
sýningar Þjóðleikhússins og sjón-
varpsdeildar Rikisútvarpsins svo
og annarra leikfélaga, sem aðild
eiga að safninu. Skulu safnmunir
þessir leigðir leikfélögum lands-
ins til notkunar við sýningar, og
ákveður stjórn safnsins leigu og
önnur viðskiptakjör. Safnið skal
hafa I þjónustu sinni leiktjalda-
málara og búningateiknara.
Starfsemi safnsins skal miðuð
við, að hún verði leiklist i landinu
aö sem mestu liði og að það fjár-
magn, sem til þessara hluta er
varið, nýtist sem bezt.
Menntamálaráðuneytið setur
safninu reglugerð, þar sem m.a.
brýrnar yfir Ferjukotssýki. önn-
ur þeirra er 27 ára gömul, en hin
er 43 ára gömul. Þessar brýr eru
lika veikbyggðar, og vegurinn
yfir Ferjukotssýkin er einn af
þeim vegum landsins, sem hefur
sffellt sigið árlega, þar sem það
virðist vera svo langt i botn á þvi
svæði, að hann hefur til þessa
raunverulega ekki verið finnan-
legur. Ef umferðin um þessa leið
félli niður vegna þess að þessar
brýr biluðu, eins og brúin á Hvitá,
og yrði að fara fram Bæjarsveit,
þá mundi leiðin lengjast um eða
yfir 50 km, ef það væri hægt að
fara yfir brúna hjá Gláfossi, en
annars mundi hún lengjast um
tæpa 80 km. Á þeirri leið eru lfka
mjög gamlar brýr. Brúin á
Grimsá er 38 ára gömul, á Flóka-
dalsá 42 ára gömul, á Reykja-
dalsá 36 ára, á Hvitá hjá Gljáfossi
55 ára, auk þess sem sú brú er
þaðmjó, að hún myndi ekki þola
þá stærð af bllum, sem nú fara oft
þama um vegi og yrði þvf að fara
brúna hjá Bjarnastöðum. Brúiná
Þverá á Lundahyl er 62 ára göm-
ul.
Þegar þetta allt er haft i huga,
þá held ég að öllum verði ljóst að
hjá þessari framkvæmd verður
ekki komizt og að sjálfsögðu ber
að velja það, sem hagkvæmast
er. Eins og fram kemur hér hjá
vegamálastjórninni er talið, að
arðsemi þessara brúa nú, eins og
hún er nú reiknuð, sé um 11-12%,
en var áður fyrr reiknuð allt upp i
18%, en verðlag siðari ára hefur
breytzt, i óhag á þann veg, sem
hér hefur verið greint.
En það eru fleiri verkefni og
stórverkefni, sem nauðsyn ber til
að framkvæma i sambandi við þá
skal ákveðið, hvernig stjórn þess
og forstöðu skuli háttað.
Þangað til leikmunasafni hefur
verið komið á fót, skal Þjóðleik-
húsið leigja leikfélögum leiktjöld,
búninga o.fl., eftir þvi sem stjórn
Þjóðleikhússins telur við verða
komið”.
Þá segirum samstarf Þjóöleik-
hússins og áhugafélaga i 19. grein
frumvarpsins:
„Þjóðleikhúsið skal kappkosta
að hafa samstarf við leikfélög
áhugamanna, láta þeim I té gisti-
leikara og leikstjóra til leiðbein-
inga, eftir þvi sem unnt er. Gera
skal leikfélögum áhugamanna
kleift að fylgjast með starfi Þjóð-
leikhússins. Á vegum Þjóðleik-
hússins skulu árlega farnar á
starfstima þess leikferðir sem
viðast um landið. Einnig skulu
farnar leikferðir til annarra
landa og fengnir hingað erlendir
listamenn, hvort tveggja eftir þvi
sem aðstæður leyfa”.
— Hvað er að segja um Leik-
listarskóla tslands?
— Mergur þess máls er sá, að
ekki er unnt að halda uppi eðli-
legri leiklistarstarfsemi i land-
inu, nema ungt fólk eigi kost á að
mennta sig hér innanlands. Þetta
gildir jafnt um atvinnuleikhús,
sem þarf á æfðum starfskröftum
að halda og áhugaleikhúsin sem
þurfa þjálfara og leiðbeinendur
með leiklistarmenntun.
Að undanförnu hafa starfað
tveir leiklistarskólar og notið
nokkurs stuðnings frá rikinu. Það
mun viðurkennt af öllum að
óheppilegt sé, og raunar óeðlilegt,
ofrausn af þjóðfélaginu að styðja,
já allt að þvi halda úti, tveim leik-
listarskólum samtimis. Aðstand-
endur hinna tveggja skóla, sem
starfað hafa að undanförnu, hafa
rætt þessi mál sin á milli, og eru
vegaáætlun, sem hér liggur fyrir.
I þessari vegaáætlun er fyrirhug-
að að fjárhæð til þjóðbrauta verði
áætluð 143 millj. kr. Um þá
fjárhæð er það að segja, að hún er
einnig miðuð við það, að hluti af
þeim fjármunum sem óskiptur
er, verði notaður til þjóðbrauta,
og i þvi sambandi vil ég geta sér-
staklega um þá athugun, sem
framkvæmd var á s.l. hausti um
aö hraða gerð vega á þjóðvegum i
kringum landið.
Þá var tekinn til sérstakrar at-
hugunar vegurinn frá Hvolsvelli
aö austan um Reykjavik til Akur-
eyrar um vestanvert landið. Það
kom I ljós við þá athugun, sem
þama var gerð, að ef ætti að
vinna þetta verk með varanlegu
slitlagi, þá væri hér um að ræða —
i vegum og brúm — milli 7 og 8
milljarðar sem þyrfti til þess að
ljúka þessu verki. Hér væri um að
ræöa vegalengd sem er um 400
km. Nú orkar það ekki tvimælis,
að það tekur nokkurn tima að
leysa þetta verk af hendi..”
„Eins og fram hefur komið i
ræðu hjá mér hér áður á hæst-
virtu Alþingi, þá er athugun á þvi,
hvernig eigi að tengja Vestfjgrða-
kerfið við aðalvegakerfi landsins,
nú i framkvæmd hjá vegamála-
stjórninni. Þar virðist vera um
tvær leiðir að velja. Annars vegar
að endurbyggja Þorskafjarðar-
þeir ásáttir um nauösyn samein-
ingar.
1 þessu frumvarpi er ráð fyrir
þvi gert, að samstarf verði milli
leiklistarskólans, Þjóðleikhússins
og annarra leikhúsa i landinu, svo
og rikisútvarpsins, bæði hljóð-
varps og sjónvarps, að svo miklu
leyti sem þessar stofnanir geta
stutt hverja aðra I þvi starfi.
Það er ekki gert ráð fyrir
að Leiklistarskóli ís-
lands verði fjölmenn stofnun.
Skólastjórinn einn yrði fastur
starfsmaður, en að öðru leyti
myndu stundakennarar sjá um
kennsluna.
— Þess hefur orðið mjög vart,
að áhugafólk um tónlist er orðið
uggandi um framtíð tónlistar-
skólanna. Hverju breytir nýja
frumvarpið um fjárhagsaðstöðu
þeirra skóla?
— Það er rétt, að málefni hinna
frjálsu tónlistarskóla eru þegar
orðin mjög slæm. Talið er, að
þetta frumvarp’kosti rikissjóð um
11 milljónir króna, miðað við
áætlun, sem gerð var 1974.
í stuttu máli hafa þær laga-
breytingar, sem frumvarp þetta
felur I sér, eftirfarandi i för með
sér:
1. að skólagjöld lækka um u.þ.b.
helming,
2. að sveitarfélögin eru orðin
virkari þátttakandi i rekstri
skólanna,
3. að skólarnir losna undan
Framhald á 19. siöu
heiöarveginn, sem var hinn upp-
haflegi vegur til byggðanna við
Djúp, og hins vegar að fara yfir
Kollafjarðarheiði, sem er veru-
lega vestar. Með því móti, að fara
þá leið, þá væri Austur-Barða-
strandasýsla komin inn i þetta
kerfi að verulegu leyti. Ég kann
nú ekki að segja um það, hver
verður niðurstaðan af rannsókn
vegagerðarinnar um þetta efni,
og skal heldur ekki um það spá,
þvi að það sem er i athugun er
bezt að vera ekki að spá miklu
um. Hitt er min tilfinning, að það
væri á margan hátt skemmti-
legra og betur til fallið, að vestari
leiðin eða Kollafjarðarleiðin yrði
valin. Það er mitt mat út frá þvi,
sem ég tel mig þekkja, að hún
myndi koma fleiri að notum, —
sérstaklega yrði það i' sambandi
við aögerðir i snjómokstri á vet-
urna þá myndi það nýtast betur
en e.t.v. er sú hugmynd ekki rétt-
mæt þegar litiö er á málin — frá
öðrum sjónarhóli og það er metið
út frá þvf, sem gert verður af
Vegagerð rikisins þar um.
Þá varhér og til umræðuBreiða
dalsheiðin, og hvernig hægt væri
að komast þar áfram á öðrum
árstima en að sumarlagi, en eins
og kom fram i svari vegamála-
stjóra þar um, þá er þar einnig
verið að athuga þá möguleika,
sem heppilegastir mundu reyn-
ast. Einnig gæti verið að nýjasta
tækni i snjóblæstri muni reynast
svo vel að það geri þessa leið
miklu auðveldari viðfangs en áð-
ur hefur verið vegna þess að
kostnaðurinn mundi verða marg-
falt minni við framkvæmd á sliku
heldur en áður hefur reynzt. En
ekki orkar það tvimælis að Vest-
firðingar hafa að sjálfsögðu mik-
inn áhuga á þessum tveimur
höfuðþáttum i vegaframkvæmd-
unum, og ég segi það sem mina
skoðun, að ég tel að við þurfum að
gera okkur nokkra langtimaáætl-
un um þessa höfuðþætti i fram-
kvæmd vegamálanna.
Ef ég aftur lit austur á við þá
koma fyrst til greina — i fram-
haldi af veginum hér austur á
Hvolsvöll, sem ég hef áður rætt,
Framhald á 19. siðu
Halldór E. Sigurðsson, samgöngumálaráðherra, um vegaáætlunina:
TAKMARKIÐ ER HEILDARÁÆTLUN UM
UPPBYGGINGU VEGAKERFISINS Á
NÆSTU 3-4 VEGAÁÆTLUNARTÍMABILUM