Tíminn - 12.04.1975, Blaðsíða 9
TÍMINN
TÍMINN
LJOSMÆÐUR OG LANGSKOLANAM
A mánudagskvöldiö 7. aprll
flutti Steinunn Finnbogadóttir
útvarpserindi um daginn og
veginn, þar sem meðal annars
var fjallað um hugmyndir, sem
upp hafa komið um það að gera
ljósmóðurnám að framhalds-
námi hjúkrunarkvenna, sem
svo aftur yrðu að hafa lokið
stúdentsprófi til þess að koma I
hjúkrunarkvennaskólann. Jafn-
gilti þetta fyrirkomuiag tlu ára
námsferli ljósmæðra. Er hætt
við, að þetta gæti haft örlagarik
áhrif, ekki slzt fyrir lands-
byggðina.
Steinunn hefur farið þess á
leit við Tlmann að birta þann
hluta útvarpserindis slns, er
fjallaði um ljósmæðramálin, og
fer hann hér á eftir.
„Halldór Ásgrlmsson og Helgi
Seljan flytja frumvarp til laga
um breytingu á ljósmæðralög-
um (17. 19. júni 1933).
Þessu frumvarpi er mjög
fagnað af ljósmæðrastéttinni.
Aö breyta ljósmæðralögum er
löngu orðiö nauðsynlegt, — enda
um 40 ára löggjöf að ræða. Það
kemur fram I greinargerð, að
frumvarpiö hafi verið flutt á
alþingi 1971-1972 en vlsað til
rlkisstjórnarinnar á þeim for-
sendum að nýrra ljósmæðra-
laga væri að vænta.
Endurskoðun ljósmæöralaga
var þá I höndum nefndar, sem
heilbrigðismálaráðherra skip-
aði og skilaði hún drögum að
frumvarpi I marz 1973.
Frumvarp nefndarinnar var á
þann veg, að ráðherra lagði það
aldrei fram. Ljósmæörafélag
Islands mælti ekki með frum-
varpinu — þannig var það I
stakk búið, en félagið hefur oft-
sinnis óskað eftir þvl að lögin
verði endurskoðuð.
Þegar svona tókst til um
endurskoðun á ljósmæðralög-
um, og lög um heilbrigðisþjón-
ustu voru I mótun, þá beitti
félagið sér fyrir þvi, aö I hina
nýju heilbrigðislöggjöf kæmi
ákvæði um störf ljósmæðra á
heilsugæzlustöðvum, og varð
það að lögum.
Þrátt fyrir þann áfanga eru
launakjör og hin lagalega staða
ljósmæðrastéttarinnar alveg
óviðunandi — og ekki sizt með
hliðsjón af þeirri ábyrgð, sem
störfum þeirra fylgir.
I frumvarpinu segir — Launa-
kjör skipaðra Ijósmæöra skulu
ákveðin á sama hátt og laun
opinberra starfsmanna (sbr.
lög nr. 55 28. aprll 1962).
Laun ljósmæðra hafa jafnan
verið mjög lág, einkum þó
héraðsljósmæðra. Aðstaða
þeirra er alveg sérstök meðal
starfsmanna rikisins og næsta
furðulegt, að hún skuli enn vera
óbreytt á þvl herrans ári 1975.
Ljósmæður eru skipaðir
embættismenn, en þó eru þær
ekki viðurkenndir starfsmenn
rikisins, og sakir lágra launa
komast þær ekki inn á launa-
stiga opinberra starfsmanna. Af
sömu ástæðum koma lög um llf-
eyrissjóð ljósmæðra þeim að
engu gagni, nema siður sé, þvl
að af_ þessum sultarlaunum
þeirra er tekið I einskisnýtan llf-
eyrissjóð.
I frumvarpinu er einnig
ákvæði um — að ljósmóðir, sem
skipuð er I starf samkvæmt lög-
um þessum, skuli eiga rétt á
orlofi ár hvert á sama hátt og
aðrir opinberir starfsmenn.
Núna eiga héraðsljósmæður,
sem vilja taka sér sumarleyfi,
fárra kosta völ. Þær verða sjálf-
ar að útvega ljósmóður fyrir
sig, og ef það tekst þá verða þær
að bera af þvl allan kostnað.
Flutningsmenn frumvarpsins
eru dreifbýlismenn, er þekkja
gjörla vandamál slns fólks, og
vita, hversu mikils virði það er
að hafa góðar ljósmæður I hin-
um dreifðu byggðum,og skilja,
að til þess að það geti orðið, þá
sé nauðsynlegt að búa þeim við-
unandi kjör.
Nái frumvarpið fram að
ganga væri brotið I blað, hvað
varðar réttarstöðu héraðsljós-
mæðra. Væri það sannarlega
maklegt og tlmi til kominn.
Með þýðingu góðrar og vel
skipulagðrar heilbrigðisþjón-
ustu I huga og einnig hina glfur-
legu fjármuni, sem til hennar
eru lagðir, verður það að vera
þrauthugsað, hvernig bezt er
með heildaryfirsýn að treysta
hina mörgu þætti hennar, og þá
ekki hvað sizt allt, sem snertir
menntun heilbrigðisstéttanna.
En nú er menntun þeirra all-
brotakennd, svo ekki sé fastar
að orði kveðið.
Verið er að endurskoða lög
um hjúkrunarmenntun og
semja reglugerð um Ijósmæðra-
menntun. Menntun ljósmæðra
heyrir ekki udnir menntamála-
ráðuneytið, heldur heilbrigöis-
málaráðuneytið — hvað sem þvl
veldur. Hins vegar er
Hjúkrunarskóli íslands' á veg-
um þess ráðuneytis eins og flest
allir skólar landsnns. Ljós-
mæðrastéttin óskar þess
eindregið að Ljósmæðraskólinn
verði^S vegum menntamála-
ráðuneytisins — jafnframt sem
hún vill, að menntun hennar
verði aukin og bætt að mun.
En þar sem skólinn heyrir
undir heilbrigðisráðuneytið fór
Ljósmæðrafélag íslands þess á
leit við ráðherra — að endur-
skoðuð yrðu lög um Ljósmæðra-
skólann og samin reglugerð.
Þegar svar barst frá ráðuneyt-
inu var það þess efnis, — að
skipuð hefði veriö nefnd til þess
að semja reglugerð um
Ljósmæðraskólann —
Ljósmæðrafélagi Islands var
ekki gefinn kostur á að tilnefna
fulltrúa I nefndina, en það,
hvernig til tekst að sem ja reglu-
gerð,er alltaf mjög mikilvægt,
og þá ekki sizt þegar lögum er
jafn áfátt eins og lögunum um
Ljósmæðraskóla íslands frá
1964.
Það að gefa félaginu ekki kost
á að tilnefna fulltrúa I nefnd,
sem fjalla á um mál, sem er llf-
æð hverrar stéttar — það er að
segja menntunarmál hennar —
er óskiljanleg lltilsvirðing við
ljósmæðrastéttina. Og gengur I
berhögg við venjur.
I þessari reglugerðarnefnd
eru — deildarstjóri I heilbrigðis-
ráðuneytinu, kennari I
Ljósmæðraskólanum og einn
nemandi skólans. Frá henni
hafa engar tillögur borizt enn.
En — I annarri nefnd hafa verið
lagðar fram róttækar tillögur
varðandi ljósmæðrafræðslu.
Þær tillögur fela I sér hvorki
meira né minna en það — ef að
lögum yrðu — að Islenzka ljós-
mæðrastéttin myndi þurrkast
út. Reyndar er það ekki sagt
beinum orðum heldur þannig:
„Ljósmæðranám verði stundað
sem framhaldsnám I hjúkrun á
viðkomandi sér sviði.”Sú nefnd
sem hefur þessar tillögur innan-
borðs, var skipuð af mennta-
málaráðherra og verksvið
hennar — að endurskoða lög um
hjúkrunarmenntun. 1 henni eru
skólastjóri Hjúkrunarskóla
íslands, einn fulltrúi frá
Hjúrkunarfélagi íslands, tveir
læknar tilnefndir af Háskóla
íslands, hjúkrunarnemi, og auk
þess fulltrúi frá heilbrigðis-
málaráðuneytinu sá hinn sami,
sem er formaður þeirrar nefnd-
ar, sem semja á reglugerð um
Ljósmæðraskólann.
I Timariti Hjúkrunarfélags
Islands,þar sem áðurnefnd til-
laga um framtlðarskipan
ljósmæðranáms er kynnt, segír
að tillögurnar^ sem bornar eru
fram af fulltrúa Hjúkrunar-
félagsins I nefndinni, hafi verið
sendar ýmsum aðilum til um-
sagnar, þar á meðal stjórn
L jósm æðrafélags íslands.'
Þarna er farið með rangt mál.
Ljósmæðrafélaginu hafa ekki
borizt þessar tillögur til um-
sagnar.
En hvað felst þá I þvl, að ljós-
mæðranám verði stundað sem
framhaldsnám I hjúkrun á við-
komandi sérsviði, eins og það er
orðað? Þetta þýðir samkvæmt
tillögu fulltrúa Hjúrkunar-
félagsins — að til þess að ljúka
ljósmæðranámi þarf 10 ára
skólagöngu að loknu skyldu-
námi, nánar sagt 4 ár I mennta-
skóla til stúdentsprófs, þar við
bætist 4 ára hjúkrunarnám. Að
þvl námi loknu kemur fyrst
tækifæri til náms I ljósmóður-'
fræðum og þvl námi ætluð tvö ár
— samtals 10 ár — og er það
sami árafjöldi og þarf til
embættisprófs I læknisfræði.
Nú á tímum þegar mjög er
rætt um valgreinar og fjöl-
brautanám, þá er harla undar-
legt að rekast á svona óraunsæ-
ar tillögur.
Hugmyndir um að krefjast
náms I tiltekinni starfsgrein,
eins og t.d. hjúkrun,til þess að
komast til náms I aðra, það er
að segja ljósmæðrastörf — er
ekki I samræmi við markmið
fjölbrautanáms. Það er öruggt.
Með sömu rökum mætti gera
kröfur um, að enginn komist I
Kennaraskóla Islands, nema
hafa áður lokið fóstruprófi, og
væri það þó slzt fjarlægara.
Ef sú tillaga næði fram að
ganga að gera ljósmæðra-
fræðsluna að framhaldsnámi —
að loknu stúdentsprófi og
hjúkrunarnámi, mundi það
skapa nýjan og mikinn vanda I
heilbrigðisþjónustunni úti um
landi að minnsta kosti.
Hætt er við,að fáar
hjúkrunarkonur myndu sækjast
eftir ljósmæðranámi eftir sllka
breytingu.
Könnun, sem Hjúkrunarfélag
tslands gekkst fyrir að beiðni
menntamálaráðuneytisins um
áhuga hjúkrunarkvenna á
framhaldsnámi I ýmsum náms-
greinum, bendir eindregið I þá
átt. Af þeim 106, sem létu óskir
slnar I ljós, var aðeins ein, sem
hafði áhuga á ljósmóðurfræði
sem framhaldsmenntun. Hins
vegar er aðsókn að Ljósmæðra-
skóla Islands allt að sexföld
miðað við þann fjölda nemenda,
sem skólinn getur tekið. Eðli-
legast er, að Ljósmæðraskólinn
haldi áfram að vera sjálfstæð
menntastofun fyrir þá, er ljós-
móðurfræði vilja nema,á sama
hátt og Hjúkrunarskóli Islands
er fyrir þá, sem nema vilja
hjúkrun, ennfremur að báðir
skólarnir hefðu opna gagn-
kvæma námsmöguleika fyrir
þá, sem þess óska. Með þessu
móti kæmu fram hjúkrunarkon-
ur, ljósmæður og þriðji hópur-
inn, sem þá væri með
hjúkrunar- og ljósmæðramennt-
un. Þær, sem slika menntun
hlytu, vildi Sigrlður Eirlksdóttir
fyrrverandi formaður
Hjúkrunarfélags Islands, kalla
hjúkrunarljósmæður og gat
þess I grein, sem hún skrifaði
árið 1947 og hún nefndi
Framkvæmdir heilsugæzlunn-
ar.
Hugmyndir um að gefa ekki
kost á ljósmæðranámi, nema að
hafa lokið stúdentsprófi og
hjúkrunarnámi til viðbótar, þær
tel ég algjöra fjarstæðu.
Hjúkrunarkvennaskorturinn
hefur verið mikill og tilfinnan-
legur á siðustu árum, oft svo að
loka hefur orðið deildum
sjúkrahúsa. Horfið var að þvl
ráði að mennta sjúkraliða með
stuttum námstíma til
hjúkrunarstarfa á sjúkrahúsum
og stofnunum.
Nú er það yfirlýst stefna
Hjúkrunarfélags tslands að öll
hjúkrunarmenntun eigi að fær-
ast inn i háskóla, og að þvi
hyggst félagið vinna. Hér skýtur
allskökku við, hvað snertir
nám sjúkraliða. Þessi allfjöl-
menm hópur, sem viðurkenndur
er til að annast hjúkrunarstörf
og hefur reynzt vel, fær hvorki
að njóta menntunar sinnar né
starfsreynslu, ef sjúkraliðar
vilja hefja viðbótarnám i
hjúkrunarfræðum. Þess vegna
eru sjúkraliðar innilokaður lág-
launahópur meðal heilbrigðis-
stéttanna, og verður þvi varla
sagt, að það menntaspor hafi
verið stórmannlega stigiö.
Já — það eru ærin verk að
vinna til þess að bæta og skipu-
leggja nám heilbrigðisstétt-
anna, og sem yrðu þjóðinni til
meiri hagsbóta — heldur en að
þurrka út ljósmæðrastéttina og
gefa engum kost á námi I þeim
fræöum, nema með 10 ára
námsferli frá þvi skyldinámi
lýkur.
Hvernig ræðst um menntun
heilbrigðisstéttanna er örlaga-
rikt mál fyrir fólkið I landinu.
Góð menntun er gulli berti — en
mér er það ljóst, að eitt er að
óska og annað hvaö mögulegt er
og viturlegt að gera.”
KRISTJAN FRIÐRIKSSON:
Sex milljarða sóun
KRISTJAN Friöriksson flutti
jómfrúræöu sina á Alþingi á
fimmtudag, þegar hann mælti
fyrir þingsályktunartillögu um
iðnþróunaráætlun fyrir íslend-
inga. Meðflutningsmaður
Kristjáns er Þórarinn Sigurjóns-
son. Jómfrúræða Kristjáns fer
hér á eftir:
Herra forseti. Háttvirtir al-
þingismenn.
Sú tillaga, sem hér er flutt, er
áskorun til iðnaðarráðherra um
að hraðað verði gerð heildar iðn-
þróunaráætlunar fyrir Islend-
inga. En hér er að sjálfsögðu um
að ræða áskorun til yðar allra og
þjóðarinnar i heild — um að fara
að huga nánar að uppbyggingu
iðnaðar á íslandi og því, hvernig
staðið skuli að þeirri uppbygg-
ingu.
Vax ta rbroddur inn
Flestir, sem um þessi mál
ræða, viðurkenna, að vaxtar-
broddur islenzks efnahagslifs
hlýtur að verða i iðnaðinum — en
skoðanamyndun um þetta mál-
efni virðist mér að hjá flestum
nái ekki mikið lengra.
Ég mun ekki ræða stafliði til-
lögunnar i röð hvern fyrir sig,
heldur allt i samhengi.
Komið verður inn á, hvað þegar
hefur verið gert i' þvi að vinna að
iðnþróunaráætlun. Einnig hvaða
tegundir iðnaðar mér virðist að
helzt kæmu til greina fyrir Islend-
inga, og hef ég lauslegar tillögur
um svo sem 40 tilgreind iðnfyrir-
tæki viðs vegar um landið, en tel
reyndar að stefna þyrfti að mynd-
un allmiklu fleiri slikra. En svo
verð ég að verja nokkurri stund i
það, að sýna fram á hin beinu og
óbeinu tengsl iðnaðaruppbygg-
ingar við hagnýtinu auðlinda
hafsins, þvi uppbyggingu efna-
hagslifs á Islandi þarf að skoða
sem eina heild fremur en að-
greinda málaflokka. Hlýt ég þá
að koma talsvert inn á uppbygg-
ingu I sjávarútveginum — vegna
þessara tengsla.
Stjórnmálaafglöp
Ég mun leitast við að sýna fram
á hvernig afglöp, sem ég tel að
gerð hafi verið i uppbyggingu
sjávarútvegsins, hafa hreint og .
beint hindrað skynsamlega upp-
byggingu iðnaðar og munu halda
áfram að hindra iðnaðarupp-
bygginguna, og þar með upp-
byggingu farsældarrikis á Is-
landi, nema róttæk og markviss
stefnubreyting komi til. Þetta
samhengi verður ékki skilgreint
nema með þvi að gera sér grein
fyrir afglöpunum i uppbyggingu
sjávarútvegsins.
Ég segi afglöp — og þykist ekki
taka of sterkt til orða, þvi ég lft
svo á, að það þurfi að fara langt
til baka i Islandssögunni til að
finna afglöp i efnahagsmálafor-
ustu, sem séu á borð við þau, sem
á siðustu misserum hafa verið
gerðásjávarútveginum. Að i sög-
unni þurfi jafnvel að fara aftur á
15. öld til að finna hliðstæðu.
Alveg aftur á daga Diðriks Pin-
ings, sem var hirðstjóri hér á
landi seint á 15. öld, en undir hans
forsæti voru þau lög sett af
skammsýnum stjórnmálamönn-
um, islenzkum og dönskum, sem
hindruðu það að tslendingar
fengju hagnýtt fiskimið sin. Þetta
voru lögin um vistráðningar-
skylduna, sem hindruðu myndun
þorpa og bæja við Islandsstrend-
ur, en við það lenti nytjun fiski-
miðanna i höndum útlendinga um
aldabíl, eins og kunnugt er.
En það er af Diðriki þessum
Pfning að segja, að hann var siðar
hengdur eða krossfestur fyrir
einkaframtak á sviði sjórána. Og
ekki fer hjá þvi að manni verði á
hugrenningatengsl milli atferlis
hans og örlaga við þau sjórán,
sem siðustu misseri hafa átt sér
stað i smáfiskadrápi fyrir Norð-
ur- og Austurlandi, og kem ég að
þvi siðar.
Ástandið nú
óþarft er að fara mörgum
orðum um ástandið i efnahags-
málum tslendinga eins og það
blasir nú við. Þingi og þjóð er það
kunnugt, þó ég raunar efist um að
mönnum sé almennt ljóst, hversu
afar alvarlegt það er. — Svo til
allir sjóðir tómir. Viðskiptahalli
við útlönd fer verulega fram úr
arðvænlegri uppbyggingu. Og
kröfur á rikissjóðinn koma úr öll-
um áttum, þannig að hann á mjög
I vök að verjast. Sjálft peninga-
kerfi landsmanna er i hættu.
Og hvernig má þetta vera, hjá
þjóð, sem býr við auðugustu fiski-
mið i heimi, — er nýbúin að vinna
stórsigra i útfærslu landhelginnar
(og þið eigið mikinn heiður skil-
inn, heiðruðu þingmenn, fyrir''
frammistöðu ykkar á þvi sviði)?
Já, en hvernig stendur á þvi, að
i hreint óefni stefnir, þrátt fyrir
þetta , og þrátt fyrir að hér býr
dugmikil og gáfuð þjóð?
Þrjár auðlindir
Ég get vel skotið þvi hér inn i,
að ég tel, að Islendingar eigi þrjár
aðal auðlindir, þvi það skýrir að
nokkru málflutning minn.
Þriðju og mestu auðlindina tel
ég vera hin gjöfulu fiskimið, þá
næstmestu tel ég fólgna i
varmaorku og fallvötnum, en þá
langsamlega dýrmætustu tel ég
fólgna i listrænni snilli þjóðarinn-
ar, og sérhæfni hennar til að fást
við vandasama iðnaðarfram-
leiðslu vegna hugvitssemi þjóð-
arinnar og verksnilli. Islendingar
eiga næstflesta hugvitsmenn
allra þjóða, miðað við fólksf jölda.
En þessir eiginleikar hafa ekki
fengið notið sin — sakir slakrar
stjórnmálaforystu á löngum
tlmabilum, og er mál að úr verði
bætt, og að þvi m.a. lýtur sá til-
löguflutningur, sem hér er hafður
i frammi.
En nú mun ég snúa mér að þvi
að gera nokkra grein fyrir þeim
efnahagsmálaafglöpum, sem ég
gat um áður og gerir hvort-
tveggja Isenn, eða öllu heldur allt
i senn — að valda tómahljóði i öll-
um sjóðum, stefna efnahagnum i
voða, jafnvel svo að jaðrar við
þjóöargjaldþrot — og hindrar þá
iðnaðaruppbyggingu, sem er
þjóðarnausyn, já lífshagsmuna-
mál, svo notað sé tungutamt orð
úr landhelgisbaráttunni.
Of stór fiskiskipafloti
Meginafglöpin eru fólgin I þvi,
að við höfum verið, og erum, að
byggja upp allt of stóran fiski-
skipaflota. •
Það munar ekki neinu smáræði.
Nú skal leitazt við að færa rök
fyrir þessu: Ég hef rætt við
marga fiskifræðinga, raunar bæði
erlenda og innlenda, og ég hef
lika gert mina eigin útreikninga
— auðvitað byggða á upplýsing-
um frá fræðimönnum og á sögu-
legum athugunum — varðandi
það sérstaka grundvallaratriði —
hvað sé óhætt að veiða mikið
magn af bolfiski svo nefndum
árlega næstu árin hér við landið.
Niðurstaðan er: 500 þúsund til
550 þús. tonn miðað við þyngd upp
úr sjó. Þetta gildir fyrir árin 1975
og ’76, og jafnvel ’77.
Nú tel ég það eðlilegt raunsæi
að gera ráð fyrir að um 20% af
þessum afla komi i hlut útlend-
inga allra næstu árin. Okkur mun
naumast takast að bægja þeim
alveg frá alveg strax. Naumast
fyrr en eftir 2 til 3 ár.
Þá verða eftir svo sem 400 til
440 þúsund tonn handa okkur.
Meira má ekki taka, án þess að
ganga á stofninn og eyðileggja
eða spilla framtið fiskveiðanna
um lengri eða skemmri tima.
Veiðifloti okkar nú er um 100
þúsund brúttólestir. Þetta þýðir,
að til jafnaðar koma 4 til 4,4 lestir
fiskjar á hverja veiðilest i skipi.
Ef hver lest fiskjar er á að gizka
til jafnaðar svo sem 30 þúsund
króna virði, þá er hér um að
ræða verðmæti upp úr sjó fyrir
svo sem 12-15 milljarða. En
útgerð þessa mikla flota mun
aftur á móti kosta um 22 mill-
jarða. Þarna skeikar því um eina
7-10 milljarða, en hvor talan sem
er dugar til að sýna að hér liggur
skekkjan.
Nú mun margur segja sem svo:
Var ekki óhætt að stækka flotann,
þar sem við erum að vinna land-
helgisstrið —færa landhelgina út,
hvorki meira né minna en úr 12
milum út i 200 milur, og losna við
megin sóknarþunga útlending-
anna á fiskimiðum okkar?
Kórvillan mikla
I þessu sambandi er, og hefur
verið ein meginvilla, kórvilla —
eins og stundum er sagt. Þetta
stendur I sambandi við það, að sú
minnkun erlendrar sóknar, sem
fæst við útfærsluna, samsvarar
sem næst þeirri ofveiði, sem átt
hefur sér stað. Lika veldur hug-
myndaruglingi hjá sumum, að út-
færsla úr 12 i 50 mílur, og svo i 200
milur, breytir fyrst um sinn
miklu minnaum aflamagn heldur
en tölurnar gætu gefið óljósa hug-
mynd um. Aðalsigurinn vannst
með 50 milunum. En við þurftum
að endurnýja flotann, munu
margir segja. Jú mikið rétt. En
fyrr má nú rota en dauðrota.
Endurnýjunin þarf að vera gerð
með hagkvæmustu nýtingu i
huga.
Samanburður við
flotastærðina 1962
Nú vil ég biðja menn að renna
huganum aftur til ársins 1962.
Raunar vel ég það ár af handahófi
— þvi sama á við um langt veiði-
timabil. Þá var veiðifloti Is-
lendinga rúmlega 70 þús. veiði-
lestir. Hver veiðilest eða rúmlest
I þessum flota var I reynd minni
en i okkar 100 þúsund lesta flota
nú, vegna breyttra mælingahátta
— en einnig var hann afkasta-
minni í sóknargetu miðað við lest,
þannig að á þvi munar miklu
meiru. Að leiðréttum samanburði
hefur flotinn 1962 naumast verið
afkastameiri en 60 þús. lestir i
okkar núverandi flota, þ.e. 3/5 af
honum.
Þetta ár veiddi þessi floti þó
yfir 340 þús. lestir fisks. Og takið
nú vel eftir! Þessi floti náði þess-
um afla í harðri samkeppni við
útlendinga, i samkeppni um fisk-
inn við erlendan flota, sem var
miklu stærri heldur en okkar floti.
Af þessu má ljóst vera, að 60-70
þúsund lesta floti islenzkur nú
gæti fullnýtt miðin og það miklu
auðveldar heldur en 70 þúsund
lesta flotinn frá 1962 gat gert I
hinni hörðu samkeppni við út-
lendingana.
Afglöpin kosta 6 til 8
milljarða á ári.
Nú getur hver sem er reiknað
það út á hnénu á sér, hvað það
kostar að gera út hverja veiðilest
til jafnaðar. Ef við segjum, að
það kosti svo sem 200-220 þús. og
förum vægt i sakirnar, þá nemur
útgerðarkostnaður á 30-40 þús.
veiðilestum sem eru umfram
þarfirnar 6-8 milljarða.
Það eru þessir milljarðar, sem
vantar i kassann hjá okkur.
Neikvæð gjaldeyris-
öflun togara, dæmi:
Til frekari áréttingar þeim út-
reikningum, sem hér voru fram
settir, ætla ég að taka eitt dæmi.
Togari einn, sem keyptur hefur
verið til landsins og er milli 900 og
1000 lestir kostar nú um 370
milljónir kr.
Hámark er að reikna vexti 10%
eða 37 millj. Raunfyrningu tel ég
að verði að reikna 8% (það er
miklu lægra en leyft er)^!) millj.
Olíukostnaður, nálægt raunverði
30millj. Erlendur hluti trygginga
6millj. Viðhald (þeir eru að smá-
bila) 7 millj. Veiðarfæri (mest út-
lend) 20 millj. Samtals 130 millj.
Segjum að þessi togari veiði
4000lestir á 30 þús. hverja lest og
gerir það 120 millj.
Laun og trygging áhafnar 54
millj. Eftir verða 66 milljónir.
Kröfur þjóðarinnar um kjara-
bætur, sem raunar er að mörgu
leyti vonlegt að fram séu settar
eru alveg tilgangslausar meðan
svona er farið með fjármuni.
Meðaltal af neikvæðri gjaldeyr-
isöflun minni togaranna er um 30
milljónir á skip, ef fyrningar,8%
af núverandi veiði^eru teknar
með. Auðvitað misjafnt. Svo taka
þessir togarar bezta fólkið frá
bátaflotanum — taka lika frá
þeim fiskinn, þannig að þeirra út-
gerð, þ.e. bátanna^verður vonlaus
lika. Og nú heyrist þvi fleygt, að
nú eigi þeir á alþingi að fara i
feluleik með afglöpin með því að
ráðstafa gengishagnaði frá bát-
um yfir til togara. Svei!
Kóða-Tedd
En sagan er ekki öll hér með
sögð. Nú kemur rúsinan. Til er
maður á Englandi, sem mikið
hefur stundað veiðar til Island.
Hann hefur fengið viðurnefni og
er kenndur við Codling. Hann er
vist kallaður Kóða-Ted hér á al-
þingi. Hann varð frægur fyrir það
— ekki aðeins að koma með smá-
fisk af Islandsmiðunum, heldur
það sem brezkir kalla codling —
eða kóð, sem er smærra en smá-
íiskur. Sagan segir að Kóða-Ted
hafi jafnvel komizt upp í það að
hafa 70—80% codling miðað við
þyngd af aflanum.
En það sorglega er, að nú er
margur Kóða-Teddinn á Islands-
miðum, en sá er munur, að nú er
Kóða-Teddinn fslenzkur og veiðir
I dragnót eða á nýtizku skuttog-
ara fyrir Norður- og Austurlandi.
Auðvitað veit ég það, að is-
lenzkir fiskimenn gera það ekki
ánægðir að drepa smáfisk og
hleypa oft vænum slatta, af dauð-
um kóðum út um lensportin — en
þetta er leyft. Og ef fram heldur,
sem horfir, verða fiskimiðin fyrir
Norður- og Austurlandi eyðilögð á
stuttum tima. Og ekki aðeins það,
Smáfiskadrápið fyrir norðan og
austan myndi þýða, ef þvi yrði
haldið áfram — að aldrei framar
kæmi góð vertíð fyrir sunnan land
og vestan. Þvi þau kóð, sem
hleypt er út um lensportin Norð-
anlands dauðum, koma hvorki á
linu sem vænn fiskur hjá Raufar-
hafnarbátum né heldur sem góð-
ur netafiskur til Vestmannaey-
inga. Friðun smáfiskjarins fyrir
trolli og dragnót fyrir norðan og
austan er þvi ekki aðeins lífs-
hagsmunamál þorpa og bæja
fyrir norðan og austan, heldur
engu siður þorpa og bæja fyrir
sunnan og vestan. Hagsmunir
þessara byggða fara þarna sam-
an. Og það eru þessi tengsl, sem
tengja svo þessar byggðir saman
i sambandi við Iðnþróunina.
Það, sem gera þarf I þessu
máli, og það er i rauninni einn
meginþáttur iðnþróunaráætlun-
arinnar, þó sumum kunni að
koma það kynlega fyrir sjónir, —
er að banna allar togveiðar
(rækjunót undanskilin) á svæði,
sem markast af linu, sem dregin
er réttvisandi i norður frá Kögri
(austasti hluti Vestfjarðakjálk-
ans) og hins vegar beint á haf út
frá Eystrahorni. Ég lengi ekki
mál mitt með að skýra þetta nán-
ar. Ef menn halda að smáfiska-
og seiðadrápið með dragnót og
vörpu fyrir norðan og austan sé
eitthvert rugl, þá skora ég á menn
að rannsaka málið. Ég hef fjölda
vitnisburða um þetta. Meira að
segja skriflega vitnisburði upp á
vasann þar sem ég nú stend hér.
Svivirðileg meðferð
á iðnaðinum
Og nú kem ég að ipnþróuninni.
Ég minnist þess, að fyrir einum
20—25 árum tók við embætti nýr
iðnaðarráðherra. Ég man, að ég
gerði fyrirspurn til hans á iðnrek-
endafundi uppi i Þjóðleikhús-
kjallara, um það, hvaða framtið-
arstefnu hann hyggðist beita i
iðnaðaruppbyggingunni. Ég var i
rauninni að spyrja um iðnþróun-
aráætlun fyrir Islendinga. Það
var þvi likast sem ég hefði spurt
um landslag á Júpiter. Þannig
voru viðbrögðin. Um mörg ár var
iðnaði i engu sinnt, t.d. var ó-
mögulegt að fá lóð fyrir iðnaðar-
hús i Reykjavlkurborg. Ég hef
eigin reynslu hér við að styðjast.
Yfirleitt hefur aðbúnaður að
iðnaði um áratugi verið hrein svi-
virðing á sama tima sem aðrar
þjóðir hafa byggt upp iðnaö sinn
með góðum stuðningi rikisstjórna
og banka. Svo vorum við narraðir
I EFTA — án þess að vera færir
um samkeppnina. Loforð voru
gefin um stórfellda uppbyggingu
iðnaðar — á þvi sem nefnt var að-
lögunartima. Þau loforð voru
flest svikin.
Oll fjármagnsgetan hefur farið
i að byggja upp fiskiflota og eyði-
leggja afkomumöguleika hans
sjálfs með því að gera hann alltof
stóran. Menn hafa getað keypt
heila togara fyrir sáralitið eigið
framlag, en iðnaðurinn. Nei.
Hann hefur ekki einu sinni fengið
sómasamleg rekstrarlán. Lang-
stærsti atvinnuhópurinn er þó i
iðnaðinum. En lán, bæði stofn- og
rekstrarlán, eru I öfugu hlutfalli
við framleiðslu og fólksfjölda i
greininni. Þó hafa lög verið sett
um rekstrarlán til iðnaðar — en
þá kemur upp úr dúrnum, aö
kerfið kann ekki að lánaút á ann-
að en físk.
Dæmi voru til að það tók 1/2 ár
að ganga i gegnum svipugöng
seremonia til að lokka út úr kerf-
inu fáeinar milljónir i rekstrarlán
jafnvel þó að fasteignaveð væru i
boði.
Það er vonlaust að rekja þessa
sögu sorgar og niðurlægingar
varðandi afstöðu valdamanna til
iðnaðar.
Hvað hefur verið gert?
En hvað svo um áætlanir og að-
gerðir siðustu ára? Hefur ekkert
verið gert? Jú, það hefur talsvert
verið gert, en heildarstefnumörk-
un vantað.
’Y greinargerð með þessari
þingsályktunartillögu er frá þvi
greint, að útvegaðar voru 37
milljónir frá Sameinuðu þjóðun-
um og viðar að var fjár aflað i þvi
skyni að athuga uppbyggingu
iðnaðar.
I hinu þriggja binda verki Olle
Rimers um iðnaðaruppbyggingu
er ýmislegt að finna, sem til
gagns má verða — ef það verður
gert mönnum aðgengilegt. Sama
er að segja um verk Berggrens og
Delens.
Ég vanmet ekki baráttu Jó-
hanns Hafsteins og fleiri fyrir ál-
verinu, þó að sitthvað megi finna
að samningunum um álverið.
Stóriðju tel ég að við eigum að
notfæra okkur en mjög i hófi þó.
Ég er ekki beint hrifinn af
málmblendinu — en met þó djarf-
lega og augandi framgöngu
Magnúsar Kjartanssonar og
Steingrims Hermannssonar,
Gunnars Thoroddsen, að ein-
hverju marki,o.fl. i þvi máli, þvi
ég álit að þetta hvort tveggja, ál-
og málmblendi, séu steinar I
bygginguna, þ.e. iðnþróunar-
bygginguna. Svo ég viki aftur að
iðnbyltingarmanninum, velvirt-
um fyrrverandi iðnaðarráðherra,
Magnúsi Kjartanssyni, þá fór
hann þá leið, að stofna sérstaka
starfsdeild til að vinna að iðnað-
arathugunum og klauf þannig þá
starfsemi frá þvi liði sem fyrir
var. Hvaða ástæður til þessa hafa
legið veit ég ekki — en hitt tel ég
ánægjulegt, að til forystu i þess-
ari nýju deild held ég hann hafi
fengið góðan mann, þar sem er
Vilhjálmur Lúðviksson prófessor,
en frá þeim góða manni hefur litið
heyrzt ennþá.
Sölustofnun lagmetis var sett á
stofn — og svo er það útflutnings-
miðstöð iðnaðarins, sem er lik-
lega sá hlekkurinn i keðjunni,
sem er næst þvi að vera rétt skap-
aður.
En stefnumörkun fyrir iðnþró-
un tel ég að vanti enn.
Framhald á bls. 13