Tíminn - 12.04.1975, Blaðsíða 13

Laligardagur 12. april 1975.
TÍMINN
13
Ræða Kristjdns
II

Talsverð brögð eru að þvi, að
Landfara eru skrifuð bréf um
sömu málin, og þá er oft sömu
viðhorfum eða svipuðum haldið
fram, aðeins með mismunandi
orðalagi. Svo var til dæmis um
vindlingapakkasöfnun Frjáls-
iþróttasambandsins, sem nú er
dottin upp fyrir, og svo er um
sjónvarpsþætti, þar sem ógæti-
lega þykir farið með fémuni, er
hlustendur gagnrýna auðsjáan-
lega miklu meira en áður, siðan
afnotagjöldin hækkuðu.
Þegar Landfara berast fleiri
bréf en hann getur rúmað innan
þeirra marka, sem þáttum hans
eru sett, kemur það af sjálfu
sér, að vikið er helzt til hliðar
bréfum um það efni, sem áður
hefur verið fjallað um á svipað-
an hátt. Þar með er ekki sagt,
aðLandfari vilji ekki birta þessi
bréf, — heldur hitt til, að svipuð
afstaða hefur komið fram áður,
ef til vill oftar en einu sinni.
Þetta eru þeir beðnir að athuga,
sem ekki sjá bréf sin birt, og
láta ekki þar fyrir hugfallast i
skiptum sinum við Landfara.
Vigslóði
En snúum okkur þá að þvi,
sem við getum hýst þennan dag-
inn. Þórður Jónssonskrifar svo-
látandi ádrepu:
,,Nú þegar virðist liða að lok-
um striðsins i Vietnam, eða
Indó-Kina öllu heldur, sem stað-
ið hefur samtals i meira en
þrjátiu ár, sækja að manni
margvislegar hugsanir. Frá
lokum heimsstyrjaldarinnar
siðari, sem gerbreytti heimin-
um og vakti meðal annars allar
nýlenduþjóðir til vitundar um
það, að þær ættu lika rétt, hafa
vestrænar þjóðir sperrzt að
halda yfirráðaaðstöðu sinni.
Vopnum var beitt i mörgum
löndum, en alls staðar hefur
sagan orðið hin sama — sú, að
þama hefur verið stofnað til til-
gangslausra mannfórna og
hörmunga.
Indland brauzt undan Bretum
með miklum átökum, þeir létu
Kenýu ekki af höndum fyrr en
eftir sorglega styrjöld og heift-
arlegan hatursáróður, þeir
egndu Grikkjum og Tyrkjum
saman á Kýpur eftir reglunni
deildu og drottnuðu, áður en
þeir urðu að fara þaðan, þeir
reyndu að kúga Egypta, þegar
þeir tóku Súezskurðinn i sinar
hendur og hófu meira að segja
gegn þeim árásarstrið, ásamt
Frökkum og Israelsmönnum.
Astandið fyrir botni Miðjarðar-
hafs á einnig rótsina að rekja að
upphafi tilbrezkra athafna fyrir
hálfri öld eða meira. Jafnvel
gegn okkur tslendingum hafa
þeir oftar en eihu sinni sýnt
tennurnar, þegar smávægilegir
hagsmunir þeirra rákust á við
lifshagsmuni okkar.
Hollendingar háðu sina til-
gagnslausu styrjöld i Indónesiu,
Frakkar á Madagaskar og um-
fram allt i Alsir, Porúgalar i öll-
um Afrikunýlendum sinum. Og
árangurinn af þessu hefur ekki
verið annað en mannfórnir,
hörmungar og álitshnekkir fyrir
þá, sem ekki vildu skilja fram-
vinduna.
Bandarikjamenn hafa svo
fellt á sig sinn skugga með ihlut-
un sinni i Indó-Kina, einkanlega
Víetnam, og ekki bara sett ofan
vegna vondra verka, sem þar
hafa verið framin, heldur hafa
áhrifin af þessari styrjöld stór-
spillt bandariska þjóðfélaginu.
En það, sem ég vildi draga
saman, er: Timi er til þess kom-
inn, að vestrænar þjóðir átti sig
á þvi, að þær geta ekki lengur
ráðið heilum heimsálfum eins
og aður og verða að hafa hemil á
yfirdrottnunarhneigðinni, þó að
þær missi spón úr askinum sin-
um. En það á náttúrlega ekki
við þær einar, heldur öll rfki, þó
að þau þykist finna hjá sér mik-
inn mátt.
Það er stóra boðorðið, þegar
talað er um friðsamlega sam-
búð”.
DAS-húsið á
Álftanesi
Sjómaður, félagi nr. 1453,
skrifar:
,,Ég er einn af þeim, sem hafa
keypt miða i happdrætti DAS.
En mér finnst, að ég hafi verið
prettaður, þegar miði sem verð-
mesti vinningurinn féll á,
reyndist ekki hafa verið seldur.
Þetta held ég að sé ekki hægt.
Þið, sem eigið að sjá um þetta,
hafið ekkert leyfi til þess að láta
draga um óselda miða. Þessu
heimtar maður, að sé breytt”.
Þreytandi stagl
M.E., reykvisk húsmóðir,
sendir þennan bréfstúf:
,,Það kemur liklega úr hörð-
ustu átt, en þó verð ég að segja
eins og er, að ég er orðin dauð-
leið á þessu sifellda stagli um
kvennaárið alþjóðlega. Það
verður farið að fara i taugarnar
á mér áður en lýkur, það veit ég.
Ég skal ekki dæma um það,
hvort eitthvert gagn er að þvi að
kenna ár þannig við einhver
málefni og þrástagast svo á
þeim. En vist er þó, að svo oft og
lengi má þusa um það sama, að
fólk verði ónæmt fyrir þvi, sem
átti að hrifa það. Það er til
dæmis algengt i pólitikinni”.
Göngum ótrauð
til verks
En þetta þarf allt að takast upp
hið skjótasta. Alþingi og almenn-
ingur þarf að fá að vita hvar við
stöndum I þessu efni og ekki þýðir
annað en að ganga til verks, þó
ekki sé hægt að tala um að taka til
óspilltra málanna, þar sem búið
er að sóa i afglöp þvi fé, og lána-
möguleikum, sem hefði átt að
fara til iðnaðaruppbyggingar.
Oft er það svo, að þegar talið
berst að iðnaðaruppbyggingu, þá
er spurt: Hvað eigum við svo sem
að framleiða? Aðalsvarið er: Við
getum framleitt nærri þvi að
segja hvað sem okkur kynni að
detta i hug að einbeita okkur að,
þvi að þjóðin er dugleg og gáfuð.
Hana vatnar ekkert nema stjórn-
málaforystu til að vaxa upp I vel-
megandi iðnaðarþjóð með
traustan efnahag. Þetta liggur i
augum uppi.
Þó að ég hafi aldrei verið til
þess kjörinn að leita uppi iðn-
greinar, sem hentuðu tslending-
um, þá skal ég nú freista þess að
telja upp nokkrar, sem ég tel að
kæmu til greina. Þessi upptalning
er gerð til að skapa umræðu- og
umhugsunargrundvöll, en ég er
ekki með þvi að gefa i skyn að ég
telji mig færan um að hrista út úr
erminni heila iðnþróunaráætlun.
En ég er ekki aðeins að slá hér
fram nokkrum hugmyndum um
verkefni, heldur fyrst og fremst
að leggja áherzlu á samhengis-
sjónarmiðið. Það samhengi, sem
ég legg svo mikla áherzlu á að
þurfi að vera milli iðnþróunar-
áætlunarinnar og þjóðhagslegrar
hagnýtingar fiskimiðanna. Ein-
mitt fyrstu átökin i framkvæmd
áætlunarinnar þurfa að vera gerð
með þetta fyrir augum. Með hlið-
sjón af þvi, að skynsamleg nýting
miðanna byggjast á þvi að við
skiljum að lif fiskistofnanna er
ein samhangandi heild, ein lif-
fræðileg heild.
Verkefnavalið þarf að gera með
það fyrir augum, að starfsstöðv-
arnar geti dreifzt um landið.
Bráðasta nauðsynin er þvi að
finna iðnverkefni fyrir þau svæði,
norðan og austan — þar sem aðal-
uppeldisstöðvar fiskins eru — svo
fólkið þar fái verkefni við sitt hæfi
en verði ekki þröngvað út I — i
sinni lifsbaráttu að ofveiða upp-
eldisfiskinn til tjóns bæði fyrir
framtið sjálfs sin og þó einkum
framtið fiskveiða við Suðurland
og Suðvesturland.
Þau verkefni, sem ég hér nefni
eru miðuð við að þau verði fram-
kvæmd á svo sem 10 ára tímabili
og þá verði verkefnin norðan og
austan látin hafa vissan forgang i
tímaröðinni vegna hagsmuna
Sunnlendinga — ekki sizt, en
auðvitað alls landsins, þvi að ver-
tiðarkaflinn við Suður- og Vestur-
land hefur alltaf reynzt drýgsti
gjaldeyrisaflinn og byggist á þvi
að fiskurinn sé ekki veiddur á
uppeldisstöðvunum.
Nú kemur upptalning verkefna.
Númeraröðin er ekki miðuð við
timaröð, sem verkefnin ættu að
framkvæmast i.
1. Eitt stóriðjuver á Norðurlandi
i tengslum við stórvirkjun þar.
2. Stóriðjuver á Austurlandi i
tengslum við stórvirkjun þar,
og svo læt ég mér detta i hug,
að við þurfum ekki að gera ráð
fyrir fleiri stóriðjuverum, þvi
eftir það ætlast ég til að við
verðum búin að ná svo góðum
tökum á þróun smærri iðnaðar,
að frekari stóriðju verði alls
ekki þörf.
3. Þrjár skipasmfðastöðvar
fyrir smærri skip, raðsmföi,
miðuð við viðhald eigin flota
eftir að við höfum fært núver-
andi flota niður i rétta stærð,
m.a. með sölu talsverðs hluta
núverandi flota út úr landinu —
bæði til að losna við árlegt
rekstrartap á honum og til að
bæta gjaldeyrisstöðuna, sbr.
fyrri röksemdir, og til að forða
hættu á ofveiði. Þessar skipa-
smiðastöðvar yrðu noran- og
austanlands og þjónuðu auðvit-
að sem viðhaldsstöðvar jafn-
framt nýsmiði, sem er hag-
kvæmt rekstrarlega séð.
4. Framleiðsla á skurðgröfum,
eða vegheflum, eitt fyrirtæki,
staðsett noröan- eða áustan-
lands. Sbr. reynslu Norð-
manna, Aðrar tegundir véla
kæmu til greina, sbr. einnig á-
herzlu þá, sem Rimer leggur á
málmiðnaðinn i sinu þriggja
binda verki.
5. Eitt fyrirtæki, sem sérhæfði
sig i yfirbyggingu strætisvagna
og áætlunarbifreiða, helzt stað-
sett nyrðra — gæti þó orðið
hagkvæmára að hafa það hér
sunnanlands.
6. Járnbræðsla á brotajárni, sem
framleiddi steypustyrktarjárn.
arjárn.
7. Fyrirtæki, sem framleiddi
oliuspil til notkunar i skip og
fleira. Þetta kæmi til viðbótar
einu sams konar fyrirtæki, sem
nú starfar i landinu og hefur
gengið vel, en sem þarf að efla.
Nýja fyrirtækið sérgreindi sig i
annarri gerð oliuspila eða raf-
knúinna spila. Ég ræddi um
skeið mikið við Bretann
Geoffrey Roberts um verkefna-
val á iðnaðarsviði fyrir íslend-
inga — en hann hefur um mörg
ár verið ráðgjafi brezku stjórn-
arinnar, bæði stjórnar Wilsons
og Heaths, um verkefnaval á
sviði iðnaðar fyrir afskekkt
héruð á Bretlandi. Roberts
taldi, að við ættum að leggja
mikla áherzlu á að velja okkur
verkefni I iðnaði — einkum
málmiðnaði, sem væru tengd
sjávarútvegijt.d. sérgreindum
búnaði skipa — sem væru þess
eðlis að þau yrðu ekki fram-
ieidd I fjöidaframleiðslu af
stórfyrirtækjum.
8. Fyrirtæki, sem framleiddi
raf-mótóra. Gæti verið staðsett
hvar sem væri. Varmadælu-
framleiðsla kæmi e.t.v. einnig
til greina.
9. Eitt eða tvö fyrirtæki, sem
leggði stund á ýmis konar bún-
að úr léttmálmum til dæmis áli.
Hér er átt við t.d. netakúlur,
handfæraveiðitæki og margt
fleira.
10. Eitt fyrirtæki sem framleiddi
vindrafstöðvar. Véltækniþróun
hefur orðið i framleiðslu slikra
tækja á siðustu árum — en
vindorka er hérmeiri en viðast
hvar. Þessi orkulind gæti kom-
ið að ómetanlegum notum hér á
landi og tækjaframleiðslan auk
þess hæglega orðið útflutnings-
iðnaður.
11. Eitt fyrirtæki, sem framleiddi
fiskkassa.
12. Eitt fyrirtæki til framleiðslu
sérgreinds rafbúnaðar — hér er
átt við stærri rafbúnaðarteg-
undir.
13. Eitt litið fyrirtæki til fram-
leiðslu . rafbúnaðarfittings og
smærri rafbúnaðar.
14. Framleiðsla á snjósleðum, til
innanlandsnota og útflutnings.
15. Rafkaplaframleiðsla úr áli
aðallega. Þyrfti að semja við
álverið um tækniaðstoð og sér-
stakt verð á hráefni.
16. Litið valsverk, miðað við ál
sem hráefni.
17. Mælaborðaframleiðsla. Eitt
slíkt fyrirtæki hefur raunar
þegar hafið framleiðslu og
gengur mjög vel. Er nú að þre-
falda framleiðslugetu sina og
taka á leigu 700 fermetra hús-
rými. Eftirtektarvert er, að
maðurinn, sem leggur til sér-
þekkinguna i þessu fyrirtæki
lærði hana ekki I Islenzka
skólakerfinu né i námsdvöl er-
lendis heldur i útlendum bréfa-
skóla. Gott dæmi um snilli Is-
lendinga á iðnaðarsviðinu. En
lánsútvegun þessa fyrirtækis
hefur gengið erfiðlega. Skut-
togarar ganga fyrir.
18. Tvö innréttingafyrirtæki, þar
sem beitt yrði nýrri tækni.
19. Eitt fyrirtæki til framleiðslu á
litsjónvarpstækjum, þegar sú
framleiðsla yrði timabær.
20. Fyrirtæki til framleiðslu á
sérgreindum elektroniskum
tækjum, sem ekki verða fram-
leidd I fjöldaframleiðslu.
21. Ein glerverksmiðja kæmi vel
til greina, þó fyrsta tilraun okk-
ar á þvi sviði mistækist. Mark-
aður fyrir gler hlýtur að stór-
aukast hér vegna aukinnar il-
ræktar I náinni framtið.
22. Tvö fyrirtæki ætti að setja upp
sitt i hvorum landshluta og
beita þar tækni sem þróazt
hefur á sviði þansteypu. Sam-
anber einnig tilboð Svia um að
veita tæknilega aðstoð við hús-
hlutaframleiðslu i verksmiðju
til stórfellds lækkunar bygg-
ingarkostnaðar.
23. Eina verksmiðju til fram-
leiðslu á plötum fyrir bygging-
ariðnaðinn, sbr. einnig það sem
nú er unnið að i vöruþróun úr
perlusteini.
24. Postulinsverksmiðja. Hönn-
unarsnilli og listfengi þjóðar-
innar gæti hér fengið góð verk-
efni.
25. Listmunagerð úr dýrum málm-
um — I tengslum við hagnýt-
ingu Islenzkra eðalsteina
(Austurland).
26. Verksmiðja til framlejðslu á
gólfteppaundirlagi. Innlendi
markáðurinn veitir nú þegar
nægilegt verkefni fyrir eina
slika verksmiðju.
27. Eitt fyrirtæki fyrir fram-
leiðslu á mjólkurvöruumbúð-
um. Er hér miðað við nokkra
breytingu á neyzluvenjum, sem
auðvelt væri að koma á — og
hefði mikla gjaldeyrlsspörun i
för með sér.
28. Úrvinnslufyrirtæki úr fiskinn-
yflum m.a. til framleiðslu
lyfja. Eitt til tvö fyrirtæki til
matvælaframleiðslu úr fiskinn-
yflum kæmu llka til greina. Hér
er þörf rannsókna og vöruþró-
unar.
29. Fyrirtæki, sem leggði áherzlu
á ilrækt til framleiðslu sveppa
og til framleiðslu gróðurs til
lyfjáframleiðslu, sbr. reynslu
Dana á þessu sviði.
30. Textilverksmiðja, þe* aðal-
lega spuna- og fágunarverk-
smiðja I Hveragerði eða Sel-
fossi.
31. Tvær litlar vefnaöarverk-
smiðjur t.d. á Eyrarbakka og
Stokkseyri — i tengslum við
spuna- og fágunarverksmiðj-
una i Hveragerði.
32. Ein dúkaprentunarverk-1 2 3 4
smiðja, sem gæfi sérstök tæki-
færi til listrænnar hönnunar og
miðaði við útflutning aðallega.
33. Nokkrar saumastofur, sem
störfuðu i tengslum við vefnað-
arverksmiðjur og útflutnings-
miðstöð iðnaðarins.
34. Tvær saumastofur sem
framleiddu skjólfllkur fyrir
heimamarkað og til útflutnings
úr sútuðum gærum.
Hvert þessara verkefna er
efni i bækur og bæklinga.
Ég:. ætla ekki að þreyta með
lengri upptalningu. Vil þó bæta
einni starfsstöð við, sem þó er
ekki beint iðnfyrirtæki — en er
öllu þessu tengt.
Fiskrannsóknarstöð
i Eyjum.
(Sleppi-seiðarækt?)
Allir vita nú orðið um það fyrir-
brigði, að aðeins sumir árgangar
bolfiskanna „komast upp” sem
kallað er. Þannig eru dæmi um að
einn árgangúr hefur orðið 30 sinn-
um sterkari en annar.
I rauninni er til hugmynda-
fræðilegur grundvöllur til að
leysa þetta vandamál og jafna
stærð árganganna með sleppi-
seiðarækt. En reynsla erlendra
þjóða I þá átt að leysa þennan
vanda er slður en svo uppörvandi.
En hver getur fullyrt, að okkur
kunni ekki að heppnast að gera
það sem öðrum hefur mistekizt,
úr þvl að hin hugmyndafræðilega
undirstaða er fyrir hendi?
Ég állt, að stöð af þessu tagi
ætti að koma á fót i Vestmanna-
eyjum. G(æti hún haft fleiri verk-
efni, og jafnframt orðið eins kon-
ar fiski- og haffræðaskóli fyrir
dálitinn hóp af ungu fólki i Vest-
mannaeyjum. Skjótra lausna
verkefna má ekki vænta — en ef
lausnin fyndst á aðalverkefninu,
myndi það hafa feikilega mikla
þýðingu fyrir þjóðarbúskap ts-
lendinga. Mér sýnist, að stað-
hættir I Vestmannaeyjum fyrir
svona starfsstöö séu alveg ein-
staklega góðir, einkum eftir
breytingar á höfninni, sem urðu i
gosinu.
Að tempra stærð
flotans með
auðlindaskatti
Fjármögnun iðnaðaruppbygg-
ingarinnár gæti að hluta til orðið
með þeim hætti, að gróðanum af
fiskimiðum, þ.e. auðlindaskattinn
mætti nota til að byggja upp iðn-
aðinn, og árleg rekstrartöp tog-
ara myndum við losna við með
minnkum flotans.
Það myndi borga sig vel fyrir
Sunnlendinga að stuðla að iðnaði i
þorpum norðan og austan — til
þess að þorpin þar neyddust ekki
út I ofveiði, en hagnýttu hóflega
fiskimið sin — og kóðadrápi yrði
þar alveg hætt. Og svo gætu þorp-
in og bæirnir á Suður- og Vestur-
landi byggt upp sinn iðnað með
auðlindaskatti, þ.e. veiðigjaldi i
einhverri myrtd. Þetta veiðigjald
væri riotað m.a. til að tempra
stærð flotans við hæfilega sókn og
fullnýtingu fiskimiða og fullnýt-
ingu skipa og starfskrafta. Aftur
á móti stefnir þjóðin I hreinan
voða efnahagslega, þ.e. inn i
langvarandi fátækt, ef haldið
verður áfram að láta allt of stór-
an flota slást um að smala sæ-
kindum af hinum gjöfulu fiski-
miðum með hóflausum til-
kostnaði.
Ef sóknin á miðin væri tempruð
með auðlindaskatti, væri auðvelt
að fá með þvi móti nægilegt fé til
góðrar uppbyggingar iðnaðar. Ef
flotinn væri mátulega stór, gætu
útgerðirnar hæglega borgað auð-
lindaskatt. Sem dæmi má nefna,
að rækjumiðin i Isafjarðardjúpi
gætu 20 bátar (i stað 50 nú) full-
nýtt, og væru þá við veiðar mest-
allt árið og gætu greitt gjald fyrir,
sem nota ætti til að byggja upp
iðnað, t.d. á tsafirði. Sama gildir
um miðin almennt og landið i
heild, og gætu þá útgerðarfyrir-
tækin verið rik, eins og þau þurfa
að vera, borgað fólki sinu vel og
veriö alltaf með góð skip og tæki.
Að síðustu skal svo rent að taka
saman yfirlit um meginefni þessa
mikla máls — þ.e. iðnþróunar
fyrir Islendinga.
1. Fiskiskipaflotann þarf að
minnka um 2/5, og spara þann-
ig stórfellda gjaldeyrissóun.
Fiskiflotinn sjálfur á að geta
verið gjaldeyrisaflandi i stað
þess að gleypa verulegan hluta
af gjaldeyrisöflún sjávarvöru-
iðnaðarins.
2. Seiða- og smáfiskadráp á upp-
eldisstöðvum verður að hætta
og tryggja norður- og austur-
byggðum iðnverkefni til að
firra þessar byggðir þvl að
neyðast út I það örþrifaráð að
stunda smáfiskveiðar og seiða-
dráp.
Þessi þáttur heildariðnþróun-
ar þarf þvi að hafa forgang —
ekki aðeins vegna þessara
byggða sjálfra, heldur vegna
suðurbyggða og alþjóðahags-
muna.
3. Skilmerkileg iðnþróunaráætl-
Frh. á bls. 15